نوروز؛ روز گشایش و فرج

بانگ تلاوت آیات روح بخش قرآن مجید در فضای خانه می پیچد و حالت روحانی آن اعضای خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد. گوینده رادیو با صدای گرم و دلنشین، دعای تحویل سال نو را می خواند و نسیم بهاری آهسته از گل و گیاه می گذرد و فرا رسیدن نوروز را خبر می دهد.
نوروز در ایران باستان
در آیین دیرین ایرانیان گفته شده که جهان کنونی گذرگاهی ناپایدار است، که به ابدیت می پیوندد. در این گذرگاه، نیروهای اهریمنی کمین کرده اند تا آدمیزاد را از راه رستگاری منحرف کنند و او را به گمراهی رهنمون شوند. در این میان آنان که به ایزد یکتا باور دارند، از پیکار با اهریمن پیروز می آیند و به رستگاری و آرامش می رسند. به این ترتیب، آنچه زشت است، از درد و رنج و بیماری تا دروغ و بیداد، از جهان رخت بر می بندد و سلامت و شادی جایگزین آن ها می شود.
در ایران باستان برای دستیابی به چنین هدفی، برخورداری از ایمان و اعتقاد متین و استوار و نیز سلامت جسم و روان ضروری شمرده می شده و به ویژه شادابی تن و روان اهمیت ویژه ای داشته است؛ برای رسیدن به این مهم، به مناسبت های گوناگون جشن هایی برپا می کردند و به شادی و سرور می پرداختند. این جشن ها بسیار بودند، و از آن جمله جشن های مهرگان، سده و نوروز قابل ذکرند. ضمن آن که جشن نوروز از همه مفصل تر بوده و اهمیت بیشتری داشته است. واژه جشن از ریشه پهلوی پشتن مشتق شده و در ایران باستان به مراسمی اطلاق می شده است که در آن، ستایش و پرستش پروردگار با سرور و شادمانی ایمان آورندگان همراه بود و از این رو، جشن نوروز، یک جشن دینی ملی محسوب شده است.(1)
در آیین ایرانیان، فروهر یکی از نیروهای مقدس است که هنگام آفرینش انسان، در جسم وی دمیده می شود و تا دم مرگ، او را از رفتارهای بد باز می دارد، پس از مرگ انسان نیز او را از یاد نمی برد و هر سال به مدت 10 شبانه روز از بیست و پنجم اسفند تا پنجم فروردین ماه، فروهرهای همه در گذشتگان به زمین می آیند و به یمن قدوم آنان است که بهار از راه می رسد و طبیعت، سر سبز و زیبا می شود. (2)
بیش تر تاریخ نگاران قدیم پیدایش نوروز را به جمشید جم - چهارمین شهریار پیشدادیان - منسوب کرده اند و از این رو به نوروز، نوروز جمشیدی هم می گویند.
در مورد انگیزه های ابداع سنت نوروزی نکات بسیاری در متن های کهن ادبیات فارسی آمده که همگی به سهم خود، زیبا و دلنشین است و از ذوق سرشار ایرانیان حکایت دارند. (3)
نوروز پس از اسلام
پس از اسلام، با عنایت امامان معصوم و تأکید بر جنبه های مثبت و منطقی، جشن نوروز بار دیگر رسمیت یافت و جنبه مذهبی خود را نیز حفظ کرد. در دین مبین اسلام احادیث معتبری درباره نوروز وجود دارد که از جمله حدیث «معلی بن خنیس» قابل ذکر است.
علامه مجلسی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده نوروز، روزی است که: «خداوند از بندگان پیمان گرفت او را بپرستند و او را شریک نگیرند و به پیامبران او بپیوندند.... و هیچ نوروزی نیست که ما در آن متوقع گشایش و فرجی نباشیم، زیرا نوروز از روزهای ما و شیعیان ما است.» (4)
یکی از یاران امام صادق (علیه السلام) از حضرت درباره مرد ثروتمندی پرسش نمود که در روز مهرگان یا عید نوروز مردم به وی هدیه می دهند اما در عوض احسان نمی کند.
امام (علیه السلام) فرمود: آیا اهل نماز هستند؟
گفتم: آری. حضرت فرمودند: هدیه آن ها را باید بپذیرد و او نیز در مقابل برای آن ها هدیه ای بفرستند
از شیخ طوسی (ره) نقل است که گفت: «پس، حضرت صادق (علیه السلام) به معلی فرمود: چون نوروز رسد، غسل کن و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و به بهترین بوها و عطرها خود را خوشبو کن و در آن روزها، روزه بدار، پس چون از نماز و نافله ها فراغت یافتی، چهار رکعت نماز بگذار ....(5 و 6)
روایت دیگر از معلی بن خنیس، از امام صادق (علیه السلام) ذکر می کنیم. معلی می گوید: در صبحگاه روز نوروز به حضور امام صادق (علیه السلام) مشرف شدم. حضرت از من پرسید: معلی! آیا از امروز چیزی می دانی؟ گفتم: خیر! لیکن عجم ها (ایرانیان) امروز را بزرگ می دارند و به همدیگر تبریک می گویند. امام فرمود: همانا گرامیداشت امروز به سبب وقایعی است که برای تو بازگو می کنم.
من از این سخن امام خرسند شدم و اشتیاق خود را برای شنیدن کلام امام ابراز داشتم و از ایشان خواستار بیان آن شدم. حضرت در سیمای نوروز به نمونه هایی از حوادث انجام شده اشاره فرمودند، از جمله موارد ذیل را بیان داشتند:
1. پیمان ستاندن خداوند
خداوند از بندگان خود پیمان ستاند که تنها او را پرستش کنند و چیزی را شریک وی قرار ندهند و پیرو رسول او، حجج الهی و اولیائش باشند.
2. آغاز تابش خورشید
نخستین بار خورشید در آن طلوع کرد.
3. استقرار کشتی نوح (علیه السلام)
کشتی نوح بر کوه جودی قرار یافت.
4. بت شکنی ابراهیم
حضرت ابراهیم خلیل بت های قومش را در هم کوبید.
5. نزول جبرائیل
جبرائیل بر پیامبر خاتم فرود آمد.
6. پاکسازی بت های قریش
رسول خدا (صلی الله و علیه و آله)، علی (علیه السلام) را بر روی شانه اش قرار داد، تا او بت های قریش را از روی خانه خدا به زیرافکند.
7. بیعت با امیر المؤمنین (علیه السلام)
پیامبر (صلی الله و علیه و آله)، برای امیر المؤمنین (علیه السلام) در غدیر خم عهد و پیمان ستاند، و در آن روز بر ولایت علی اقرار کردند، خوشا بر آنان که بر ولایت او استوار ماندند و بدا به حال آن کسانی که آن پیمان را شکستند.
8.ظهور مهدی (علیه السلام)
نوروز، روزی است که در آن قائم آل محمد (علیه السلام) ظهور می کند و خداوند او را بر دجال پیروز می گرداند، هیچ نوروزی نیست جز آن که ما در آن فرج او را انتظار می کشیم. نوروز از ایام ما می باشد، ایرانیان آن را بزرگ داشتند و شما عرب ها آن را تباه ساخته، کوچک شمردید. (7)
آداب نوروز
1. غسل، پوشیدن لباس تمیز و زدن عطر. (8)
2. روزه داری، برپایی نماز و یاد خدا با تکبیر و تهلیل.
3. آراستگی ظاهری، پیراستگی باطنی.(9)
4. دادن هدیه و برپایی جشن و شادمانی
یکی از یاران امام صادق (علیه السلام) از حضرت درباره مرد ثروتمندی پرسش نمود که در روز مهرگان یا عید نوروز مردم به وی هدیه می دهند اما در عوض احسان نمی کند.
امام (علیه السلام) فرمود: آیا اهل نماز هستند؟ گفتم: آری. حضرت فرمودند: هدیه آن ها را باید بپذیرد و او نیز در مقابل برای آن ها هدیه ای بفرستند.(10)
5 .دید و بازدید
از معصوم است که فرمود: این روز، نوروز است که مردم در آن اجتماع دارند و همدیگر را ملاقات می کنند تا .... (11)
خاتمه
آری! فرخنده باد نوروز بر آگاهان و بیداران که در گستره شادی خود، دیگران را سهیم می کنند و یاران در انتظار را با ریزش سخاوت خویش لبخند شادمانی می بخشند که این روزها نیز می گذرد و شادی ها و شیون ها پایان می پذیرد و سر انجام کتیبه اعمال ما آینه انسانیت و صحیفه سرنوشت ما خواهد بود.
پی نوشت ها:
1 .پرویز افکاری، نوروز، تاریخچه و مرجع شناسی.
2.ارتور کریستن، ایران در زمان ساسانیان، ص .194
3. تاریخ طبری، ص78، ترجمه پاینده.
4. بحار الانوار، ج59، ص131، لطیفی، چهل حدیث، ص.40
5. تفسیر جامع البیان، ج2، ص.157
6. مستدرک الوسایل،7،ص.66
7. بحار الانوار، ج56، ص.119
8.تفسیر المیزان،ج30، ص.300
9. وسائل الشیعه، ج5، ص.115
12. وافی، ج3، ص.116
11. میزان الحکمه، ج7، ص.13

علی اصغر صرفه جو