راهی برای رفع مشکلات روحی و معنوی

توحید و سرّ توجه به هدف

گاهی به این مبانی دینی به عنوان اموری دور از واقع نگاه می کنیم. اگر انسان دقت کند می بیند تمام اعمال انسان یا موحدانه یا مشرکانه است.
توحید به معنای آنست که انسان چیزی غیر از خداوند را نبیند. این توحید مراتب مختلف دارد؛ توحید افعالی یعنی در افعالمان باور داشته باشیم که همه افعال در حقیقت از خداوند صادر می شود. مرتبه بالاتر توحید صفاتی است. یعنی در صفاتمان نیز باور داشته باشیم که هر صفت نیک و هر کمالی، مختص به خداوند متعال است. مرتبه بالاتر توحید ذاتی است. یعنی باور داشته باشیم که در عالم ذاتی غیر از خداوند اصلا وجود ندارد و تنها موجودی که وجود حقیقی دارد خداوند متعال است.

شرک و مراتبش نیز دقیقاً با توحید و مراتبش تعریف می شود. یعنی اگر هر مرتبه از توحید را نداشته باشیم در همان مرتبه شرک داریم.
ماه رمضان در واقع تمرینی بسیار خوب برای توجه دائم به خداوند و باور به این مسأله است که چه در افعال و چه در صفات و چه در اصل ذات، تنها و تنها خداوند مطرح است.
اگر موحد بشویم و مثلاً باور داشته باشیم که همه چیز از آن اوست، دیگر برفرض که ماشین ما دزدیده شود هیچ غصه ای نخواهیم داشت زیرا ما مالک هیچ چیزی نیستیم و همه چیز مال خداست.

توحید، راهی است که مشکلات معنوی و روحی انسان را به یکباره برطرف می کند. چه این که همه دین، راهی است که انسان باید بپیماید تا به کمال مطلق برسد و زمانی انسان می تواند به کمال مطلق برسد که در هر کاری آن هدف را مد نظر قرار داده و حرکتش را از اینکه به سمت آن هدف باشد منحرف نکند. بنابراین رشد و حرکت انسان به سمت خدا و در یک کلام، "دین" همان توجه به خدا و ملاک قرار دادن رضایت الهی در همه امور است. و غفلت از هدف اصلی و توجه به انواع هدف های مادی و هوای نفس همان شرک است.

کسب توحید از طریق معرفت نفس

یکی از راه های وصول به سعادت و شاید بهترین راه، راه معرفت نفس می باشد. یعنی انسان از طریق شناخت خود به شناخت خداوند برسد. (( من عرف نفسه فقد عرف ربه)). این عبارت بیان می کند که اگر کسی خودش را شناخت خداوند را نیز شناخته است و از ظاهر آن این مسأله قابل برداشت است که شناخت خدا در شناخت حقیقت انسان نهفته است.

انسان همان بدنش نیست چون اگر یکی از اجزایش نباشد باز هم انسان، انسان است. انسان همان افعالش نیست زیرا اگر یکی از افعالش نباشد باز هم انسان، انسان است. انسان صفاتش نیست زیرا صفات انسان اکتسابی هستند و بدون صفات هم ما قابل فرض هستیم. تا اینجا بدن و افعال و صفات را از خودمان نفی کردیم و گفتیم حقیقت انسان اینها نیستند. در توحید خداوند نیز همینگونه است. به تعبیر دیگر ما در هر مرتبه از توحید برخی از محدودیت ها و اعتبارات ذهنی را از خداوند سلب می کنیم. و در مرتبه آخر می گوییم انسان حقیقتی درک می کند که قبل از آنکه اسمش را "من" بگذاریم باید به او اصل واقعیت بگوییم.

توحید در دعای جوشن کبیر

ماه رمضان در واقع تمرینی بسیار خوب برای توجه دائم به خداوند و باور به این مسأله است که چه در افعال و چه در صفات و چه در اصل ذات، تنها و تنها خداوند مطرح است. وقتی انسان روزه است تا حدودی با میل خود به خوردن و آشامیدن مبارزه می کند. در حقیقت برای هدفی بالاتر با میل خود مبارزه می کنیم و آن هدف بالا همان انجام دستور خداوند و کسب رضای خداست. این کار باعث می شود توجه ما از خوردن و آشامیدن تا حدودی به اهداف متعالی تر عطف شده و همین امر زمینه توجه به خداوند را مهیا می کند.

یکی از راه های وصول به سعادت و شاید بهترین راه، راه معرفت نفس می باشد. یعنی انسان از طریق شناخت خود به شناخت خداوند برسد. ((من عرف نفسه فقد عرف ربه)). این عبارت بیان می کند که اگر کسی خودش را شناخت خداوند را نیز شناخته است و از ظاهر آن این مسأله قابل برداشت است که شناخت خدا در شناخت حقیقت انسان نهفته است.

از ادعیه ماه رمضان، دعای جوشن کبیر است. دعای جوشن کبیر مشحون از عبارات توحیدی است و عبارات توحیدی می توانند بت های نفس را یکی پس از دیگری نابود کنند. مثلاً ((یا من بلغت الی کل شیء قدرته ((هر شیء در این عالم هستی نشانه قدرت لایزال الهی است. و یا ((یا من نفذ فی کل شیء امره)) یعنی ای آن کسی که امر او در هر چیزی نافذ است. یا ((یا من لا تُرَد العبادُ قضاءه)) ای کسی که بندگان به حکم و قضای تو دسترسی ندارند .یا ((یا من لا مُلک الا مُلکَه)) همه جا ملک و پادشاهی اوست.

شما جایی در این عالم هستی را پیدا نمی ‌کنید که ملک و پادشاهی حق ‌تعالی نباشد. یا «یا من لا عطاء الا عطاءه» ای کسی که هیچ عطایی مقابل بخشش او، عطا حساب نمی ‌شود. همچنین این عبارت ((سُبْحَانَکَ یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یَا رَبِّ)) که باید 100 بار تکرار شود، بیانگر مراتب بالایی از توحید است. به ویژه اینکه با خدا به عنوان مخاطب سخن می گوید.
اگر در ماه رمضان مراقبه را مد نظر قرار داده و هر لحظه سعی کنیم که از توجه به خداوند غافل نشویم حتماً برکات جدیدی شامل حالمان خواهد شد.

منابع:
تفسیر المیزان، سید محمد حسین طباطبایی (ره)

دکتر عبدالکریم خالکی