عشق ورزیدن ریشه در فطرت بشر دارد و انسان حتی در صورت مفارقت معشوقِ خویش، او را از یاد بین نمی برد و محبت قلبی خود را به صورتهای گوناگونی همچون زیارت مزار او ابراز می دارد و گاه با تحمل مشقات بسیار برای دیدار محبوبِ خود، بار سفر می بندد تا محبت خالصانه و بی شائبه خویش را در زیارت مزار او به ظهور برساند.
زیارت قبر مطهر امام معصوم نیز مظهر همین عشق و ارادتی است که زائر بوسیله آن به ندای فطرت زیبادوست و کمال طلب خویش پاسخی درخور می دهد و در آن حریم قدسی خود را به انسان کاملی پیوند می زند که مظهر تمام و کمال انسانیت و تجلی عظمت و علو پروردگار است و این ندا سر می دهد که: «اشهد آنک تشهد مقامی و تسمع کلامی و ترد سلامی».
آری! زائر با زیارت مزور در مدار عشق او قرار می گیرد و با امام خویش تجدید میثاق می نماید. چنانکه در روایتی زیبا از حضرت رضا علیه السلام نقل شده است که ایشان فرمودند: «ان لکل امام عهدا فی عنق اولیائه وشیعته وان من تمام الوفاء بالعهد وحسن الاداء زیارة قبورهم فمن زارهم رغبة فی زیارتهم و تصدیقا بما رغبوا فیه کان ائمتهم شفعاءهم یوم القیامة»; (1) همانا برای هر امامی، عهدی است بر عهده پیروانش و وفای کامل به این عهد و ادا نمودن آن به وجه نیکو در گروی زیارت قبور آنان است، پس هر کس از روی رغبت و میل به زیارت آنان و برای تصدیق آنچه که آنها در آن رغبت داشتند، آنان را زیارت کند، امامانشان نیز در روز قیامت شفیع آنان خواهند بود.
در این نوشتار که به مناسبت ماه ذی القعده که در منابع اسلامی از آن به ماه زیارتی هشتمین سپهر ولایت حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام یاد شده است، نگاهی گذرا بر اهمیت زیارت حضرتش در روایات اسلامی و سیره بزرگان دین خواهیم داشت.
در فضلیت زیارت مضجع شریف امام هشتم احادیث بسیاری از رسول گرامی اسلام و عترت پاک ایشان در منابع دینی ما وجود دارد که زیارت آن حضرت را همچون زیارت حضرت حق در عرش (2) و برابر با زیارت رسول خدا صلی الله علیه و آله (3) و سبب برطرف شدن درد و غم (4) و راه یافتن به حریم مغفرت الهی و رهایی از آتش دوزخ (5) و در نهایت وارد شدن در بهشت موعود پروردگار (6) دانسته و پاداش جهاد و شهادت در راه خدا (7) و اجر صدهزار شهید و صدهزار صدیق و صدهزار حاجی و صدهزار مجاهد و مصاحبت با اولیای الهی در بالاترین مراتب بهشت (8) و ... را برای زائر امام علیه السلام بیان نموده است.
حتی در برخی روایات که مورد توجه فقهای بزرگی همچون آیة الله العظمی بهجت (ره) نیز بوده اند، زیارت حضرت رضا علیه السلام بافضلیت تر از زیارت سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام بیان شده است. عبدالعظیم حسنی در حدیثی نورانی از امام جواد علیه السلام نقل می کند که به ابوجعفر علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم! زیارت حضرت رضا علیه السلام با فضلیت تر است یا زیارت اباعبدالله الحسین علیه السلام؟ امام جواد علیه السلام فرمودند: زیارت پدرم افضل است زیرا حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام را همه مردم زیارت می کنند؛ اما پدرم را، جز خواص شیعه زیارت نمی کنند. (9)
با توجه به آنچه که در رابطه با زیارت امام رضا علیه السلام در منابع روایی وارد شده است، زیارت آن حضرت همیشه پسندیده و مطلوب است ولی در برخی از ایام دارای فضیلتی مضاعف می باشد، از آن جمله روزهای بیست و سوم و نیز بیست و پنجم (دحوالأرض) ماه ذی القعده می باشد، چنان که کفعمی (ره) در مصباح و سید بن طاووس (ره) در اقبال به استحباب زیارت حضرت از دور یا نزدیک، با زیارت های معروف یا با کلماتی که همچون زیارتند و در روایات آمده اند، اشاره کرده اند.
اما باید توجه داشت همانگونه که هر کس از دریای بی کران، به اندازه ظرف خویش بهره می گیرد، زائری که به زیارت امام می آید نیز به اندازه معرفت و آمادگی خویش، از زیارت سود می برد. (10) بنابراین زیبنده است زائر کوی حضرتش با توجه به شأن و منزلت امام، ادب حضور را رعایت نماید و با داشتن طهارت ظاهری و باطنی، فیض حضور در محضر امام را درک نماید.
در احوالات عالم وارسته مرحوم حضرت آیت الله العظمی میلانی (ره) نقل می کنند که ایشان وقتی به زیارت امام رضا علیه السلام مشرف می شدند، پشت سر حضرت، پای دیوار کنار درگاه ایستاده، سر به زیر انداخته و همانند یک عبد ذلیل که به سرور خود احترام می کند و در محضر او احساس سرافکندگی می کند و به زبان حال از او عذر می خواهد، با ادب و ارادتی مثال زدنی، زلال اشک از گوشه های چشمانشان بر گونه ها جاری می شد که از غوغای درون ایشان خبر می داد.
یکی از شاگردان عارف فرزانه حضرت علامه طباطبایی (ره) می گوید: «هیچ به خاطر ندارم که ایشان از اسم هر یک از ائمه علیهم السلام بدون ادای احترام گذشته باشند. در مشهد که همه ساله مشرف می شدند و تابستان را در آنجا می ماندند، وقتی وارد صحن حضرت رضا علیه السلام می شدند، دست های مرتعش خود را روی آستانه درب می گذاشتند و با بدن لرزان از جان و دل آستانه درب را می بوسیدند، گاهی که از محضرشان التماس دعا درخواست می شد می گفتند: «بروید از حضرت بگیرید، ما اینجا کاره ای نیستیم، همه چیز آنجاست».
همچنین روزی در صحن حرم شخصی به علامه عرض کرد: از راه دور آمده ام و می خواهم دست شما را ببوسم. ایشان فرمود: «زمین صحن را ببوس که از سر من هم بهتر است». ایشان همواره می فرمودند: «انسان هنگامی که وارد حرم رضوی می شود، مشاهده می کند که از در و دیوار حرم آن امام رئوف، رأفت می بارد».
این عرض ادب و ارادت مختص به بزرگان شیعه نیست بلکه برخورد بزرگان اهل سنّت با مزار شریف امام رضا علیه السلام نیز شگفت انگیز است؛ مانند بسیار زیارت کردن قبر مطهر حضرت توسط ابو علی ثقفی (328 ق) و تواضع و تضرعات بسیار ابوبکر بن خُزیمه (311 ق) که موجب شگفتی شاگردان وی شده بود.
ابن حبّان بُستی (354 ق) از علمای بزرگ اهل تسنن می گوید: «زمانی که در طوس بودم، هر مشکلی برایم رخ می داد، قبر علی بن موسی الرضا را ـ که درود خدا بر جدش و خودش باد ـ زیارت می کردم و برای برطرف شدن مشکلم دعا می کردم و دعایم مستجاب و مشکلم حل می شد. این کار را به دفعات تجربه کردم و جواب گرفتم. خداوند ما را بر محبت مصطفی و اهل بیتش ـ که درود خدا بر او اهل بیتش باد ـ بمیراند.»(11)
این سخنان و رفتارها نشان از نفوذ معنوی عمیق امام رضا علیه السلام بر قلوب همگان دارد که سالیان سال است که بارگاه ملکوتی حضرتش را پناهگاه خاص و عام قرار داده است.
ای حرمـت قبـــله اهــــل وفــــا خــاک درت سجـده گـــه اولیــ ــا
روضــه تـو رشـک بـهشت برین بـارگــــهت بـارگــــه کبـــــریا...(12)
پی نوشت ها:
1- علل الشرائع، ص 459.
2- کامل الزیارات، ص 307.
3- من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 586.
4- وسائل الشیعة، ج 14، ص 553.
5- کامل الزیارات، ص 304.
6- أمالی صدوق، ص 63.
7- عیون أخبار الرضا، ج 2، ص 255.
8- من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 585.
9- کافی، ج 4، ص 584؛ مرآة العقول ج 18، ص 312؛ کامل الزیارات، ص 306؛ وسائل الشیعة، ج 14، ص 563.
10- در حدیثی از حضرت امام صادق علیه السلام معرقت امام در زیارت را به این صورت تبیین می فرمایدکه زائربداندکه مزور، امامی است که اطاعتش واجب می باشد و غریب و شهید است؛ أمالی صدوق، ص 121
11- الثقات (ابن حبان بستی)، ج 8، ص 475.
12- شعر از آیة الله العظمی صافی گلپایگانی.
ابوالفضل صالح صدر
