احتمال کشف مردنمکی دیگر در معدن چهرآباد/ انتقال آلودگی به مومیایی

به گزارش خبرنگار مهر، براساس کاوش های باستان شناسی انجام شده و کشفیات تصادفی، تا کنون بقایای اجساد 6 انسان و نیز تکه های پراکنده ای از استخوانها و بافت انسانی از معدن نمک چهرآباد در استان زنجان کشف شده است. علت سالم ماندن اجساد انسانی در معدن نمک، قرارگرفتن آنها در محیط پر از نمک است نامگذاری بقایای انسانی به مردان نمکی نیز به همین دلیل است. مومیایی طبیعی معروف به مرد نمکی 1 که به صورت تصادفی در سال 1372 توسط بهره بردار معدن نمک یافت شد سر یک مرد میانسال است که ریش و موی سفید و بلند دارد. این مومیایی که براساس سالیابی کربن 14 مربوط به اوایل دوره ساسانی حدود 1800 سال قبل است یکی از صاحب منصبان و یا کارگران معدن بوده که به دلیل کشف با بولدوزر و تخریب محل کشف آن، به صورت متلاشی شده به دست آمده است.

احتمالا رنگ موهای سر و ریش وی در اصل قهوه ای بوده که با شرایط اکسیداسیون و وجود یون کلر در محیط رنگ دانه های مو از قهوه ای به سفید تغییر رنگ داده اند. همراه با مرد نمکی 1 شماری اشیا و ابزار نیز یافت شده است. مرد نمکی 2 بقایای اسکلت انسانی است که فقط قسمت هایی به صورت تصادفی در سال 1383 به هنگام استخراج نمک با ماشین آلات مکانیکی کشف شد. به همین دلیل متلاشی شده و بیشتر بافت نرم بدن و لباس های آن از بین رفته است.

مرد نمکی 2 فرد میانسالی بوده که بر اساس سالیابی کربن 14 متعلق به اواخر دوره ساسانی است. ادامه فعالیت بهربردار معدن نمک در سال 1383 منجر به کشف بقایای جسد انسان دیگری شد که به مرد نمکی 3 نامگذاری شد. بقایای انسانی مکشوفه به دلیل کشف با بولدوزر به صورت کاملا متلاشی شده به دست آمد. طبق آزمایش سالیابی انجام یافته مرد نمکی 3 مربوط به دوره هخامنشی است.

کاوش باستان شناسی نجات بخشی معدن چهرآباد در سال 1383 منجر به کشف مومیایی نسبتا کامل و به خوبی حفظ شده معروف به مرد نمکی 4 شد. این مومیایی سالم ترین مومیایی مکشوفه از معدن چهرآباد است که مربوط به دوره هخامنشی است. طبق مطالعات انجام یافته مومیایی نمکی 4 یکی از کارگران معدن نمک بوده که به هنگام مرگ حدد 16 سال داشته است. از ویژگی های این مومیایی لباس کامل موجود برتن آن و همچنین برخی لوازم و اشیای همراه او همچون دو کوزه سفالی کوچک، پوستین چاقو و گوشواره های فلزی است. بقایای مرد نمکی 5 نیز در طی کاوش باستان شناسی سال 1384 در زیر سنگ نمک بسیار بزرگ به دست آمد.

این مومیایی نیز همچون شماره 3 و 4 متعلق به دوره هخامنشی است. به دلیل قرار داشتن در زیر یک صخره بزرگ نمک و برخی عوامل دیگر، فقط قسمت هایی از بدن آن سالم باقی مانده است. آخرین یافته انسانی از معدن نمک مربوط به کاوش باستان شناسی سال 1389 است که طی آن بقایای یک جمجمه و چند تکه از استخوانهای انسانی در سطوح فوقانی معدن کشف شد طبق مطالعات انجام یافته بقایای انسانی شماره 6 مربوط به دوره ساسانی حدود 1500 سال قبل است.

حالا مردان نمکی شهرتی جهانی به دست آورده اند آنقدر که آلمانی ها نیز به کمک پژوهشگران و باستان شناسان زنجانی برای انجام تحقیقات کمک می کنند. یکی از تفاهمنامه هایی که بین ایرانی ها و آلمانی ها در سال گذشته امضا شد، درباره کمک آلمانی ها به ایران در زمینه تجهیز  موزه و خرید تجهیزات مربوط به نگهداری مومیایی ها بوده است.

در این راستا ابوالفضل عالی سرپرست تیم کاوش و باستان شناسی معدن نمک چهرآباد به خبرنگار مهر گفت: در همکاری با آلمانی ها قرار شده تا تجهیزات نگهداری و سنجش دما و رطوبت فضای داخلی ویترین ها خریداری شود و آلمانی ها در این باره به موزه کمک کنند این بخشی از تفاهمنامه ای است که بین دو طرف امضا و تا کنون نیز کارهای  اولیه آن انجام شده است.

عالی درباره شرایط نگهداری مردان نمکی در موزه زنجان نیز گفت: شرایط نگهداری در حال حاضر مناسب است اما با شرایط استاندارد جهانی فاصله دارد. ویترین های خوبی داریم و سعی کرده ایم که دما و رطوبت ویترین ها مناسب باشد اما این شرایط با استانداردهای موزه های بزرگ دنیا متفاوت است. 

وی افزود: در اطراف موزه به تازگی اتوبوس های زیادی تردد می کنند و مسیرشان از نزدیکی موزه می گذرد این اتفاق باعث شده تا محدوده اطراف موزه دودزا شده و این آلودگی وارد فضای موزه ای شود. ما می توانیم داخل موزه، فضای ویترین ها را کنترل کنیم اما نمی توانیم از انتقال آلودگی ناشی از فضای بیرونی کاری کنیم. برنامه امسال ما این است که موزه را ساماندهی کنیم و تجهیزات جدید خریداری شود مانند دستگاه کنترل دما و رطوبت جدید و قابل استفاده در ویترین ها.  

این باستان شناس درباره انتقال مرد نمکی شماره یک از موزه ملی ایران به موزه مردان نمکی در زنجان بیان کرد: از یک جهت اینکه مرد شماره یک در موزه ملی باشد خوب است چون همانطور که مدیر موزه ملی ایران نیز معتقد است در این موزه توریست های زیادی رفت و آمد می کنند و هر کسی که به تهران می رود از موزه ملی هم دیدن می کند. وجود مرد نمکی در این موزه در واقع معرفی زنجان و موزه مردان نمکی در زنجان است منتها با پیشنهاد آقای نوکنده بهتر است که اطلاعات بیشتری به بازدیدکننده ها داده شود. از یک جهت هم حضور مرد نمکی دور از موزه زنجان خوب نیست چون موزه زنجان را کامل نمی کند. 

عالی همچنین درباره سرنوشت معدن چهرآباد که در آن مردان نمکی کشف شدند نیز گفت: تا سال 90 مشکلاتی با بهره بردار داشتیم چون راضی به توقف کار نبودند اما بلاخره پروانه بهره برداری آنها تمام شد و اکنون این معدن کاملا در اختیار سازمان میراث فرهنگی و تیم های پژوهشی است. 

وی در پاسخ به اینکه احتمال کشف مردان نمکی دیگر در معدن نیز گفت: این احتمال وجود دارد چون معدن چهرآباد معدن بزرگی بوده است. اما در حال حاضر پژوهشهای جدید ما متفاوت از قبل است اکنون تنها هدف ما پیدا کردن مومیایی جدید نیست بلکه می توانیم اطلاعات بیشتری درباره معدن کاوی در گذشته به دست آوریم. با این وجود اگر مومیایی دیگری پیدا شود حتما اطلاعات ما از آن دوره کامل تر خواهد شد.