معرفی انواع رقص آذری ؛ فرهنگی آمیخته با موسیقی

همه موجودات دنیا در حال رقصند. حالا هر کدام به گونه ای و به شکلی متفاوت.

شمس تبریزی ( مولانا ) موسیقی ، رقص و شعر را سه شکل از ظهور حالات روحی انسان ها می داند و معتقد است که رقص دریچه ای است به روی پذیرش تمامی علوم و دانستنی ها.

#رقص آذری از آن نوع رقص هایی است که در تنوع و زیبایی بی همتاست و با ملودی های متفاوت و در موقعیت های مختلف به روش هایی خاص انجام می شود.

امروز قرار است تا سفری آهنگین و شاد به خطه ی آذربایجان داشته باشیم و نگاهی بیندازیم به برخی از به نام ترین رقص های آذری.

همراه کارناوال باشید.

 رقص آذری ، فرهنگ آمیخته با موسیقی

در سفر امروزمان می خواهیم تا با هم بخشی از فرهنگمان را که با موسیقی در هم آمیخته شده را مرور کنیم .

می خواهیم برخی از زیباترین و به نام ترین رقص های آذری را از میان چندین و چند نوعی که دارد گلچین کنیم و با آن ها آشنا شویم.

با توجه به این که تعداد گونه های مختلف رقص آذری بسیار است ، پرداختن به همه ی آن ها در این سفر نمی گنجد ، پس تنها برخی از آن ها را مرور خواهیم کرد.

نکته ای که لازم است قبلا از شروع پست ، به آن اشاره کنیم ، عکسهای این مطلب است چرا که ممکن است در برخی موارد عکس و نوع رقص با هم تناسب نداشته باشند یا این که عکس ها بی کیفیت باشند ، دلیل این عدم تناسب کمبود عکس در این زمینه ، عذر خواهی کارناوال را بپذیرید و اگر تصویری از این رقص ها دارید حتما برای ما ارسال کنید.

با کارناوال همراه باشید تا رقص های آذری را با هم مرور کنیم. 

منشا رقص کجاست؟

کلمه رقص واژه ای لاتین به معنای عکس العمل است. رقص یعنی عکس العمل انسان در برابر نیروهای خارق العاده طبیعت که برای نشان دادن افکار و احساسات انجام می شده است.

رقص آذری نیز حاصل وراثت نسل هاست. بخشی از این رقصها جزئی از مناسک دینی و بخشی دیگر جزئی از آمادگی های جنگی و دفاعی بوده است. در واقع از دیر باز رقص نشانه ای از پرستش و نیایش بوده است . 

این نوع رقص از نوع رقص های فولکوریک  است که حاصل انتقال بین نسل هاست. حرکات و انواع این نوع رقص دارای قوانین، ریتم و معانی خاص خود است که در این مطلب به آن خواهیم پرداخت. 

انواع رقص قدیمی و جدید آذری

فهرستی که در زیر آورده می شود تقریبا لیست کاملی از این رقص هاست که برخی در ایران و برخی در جمهوری آذربایجان رواج دارد. برخی از این رقص ها هنوز به قوت خود پابرجاست و برخی بجز در مناطقی خاص، به سمت فراموشی رفته است. و برخی دیگر با انواع دیگر رقص ها ترکیب شده است و نوع جدیدی از رقص را پدید آورده است و برخی از رقص ها نیز شاید در این مطلب به آن ها اشاره ای نشده باشد . در ادامه برخی از رقص های آذری را مرور خواهیم کرد.

شاخسی ( شاه حسین )

این رقص که با شعار شاه حسین هنوز هم در مناطق ترک نشین ایران در عزاداری های ماه محرم رواج دارد، در واقع نوعی رژه نظامی بوده است. اکنون نیز در اجرای این نوع رقص چوب و یا چیزی شبیه شمشیر را در دست می گیرند.

رقص آسما کسمه

این رقص در عروسی ها استفاده می شود که در آن عروس با صدای موسیقی ” آسما کسمه “ به خانه داماد می رود و در آن سایر زنان همراه عروس مقابل او می رقصند. سرعت این رقص آرام است و به شکلی پرشی اجرا می شود.

رقص آبایی

در منطقه زاقاتالا به افراد میانسال آبای می گویند و این رقص مخصوص آنهاست. سرعت این رقص کند است و می تواند دسته جمعی و یا تکی اجرا شود. در واقع فلسفه این رقص احترام به اجداد است و نام رقص نیز به معنای بزرگان و اجداد است. این رقص معمولا در ابتدای مراسم انجام می شود و پس از این رقص جوان تر ها شروع به رقصیدن می کنند.

رقص آستا قاراباغی و آغیر قاراداغی

این دو نوع رقص شامل حرکاتی تکرار شونده و ثابت با سرعتی آرام هستند و بیشتر در منطقه قره باغ اجرا می شوند. این نوع رقص در ایران مرسوم نیست و به نوعی رقصی منطقه ای به حساب می آید.

رقص آواری

رقصی است بسیار متداول که دارای فراز و نشیب است و در ابتدا به آرامی شروع و سپس رفته رفته تند تر می شود و در نهایت رقصی با ریتم لزگی یا همان رقص پای ترکی است. در رقص آورای ترکیب حرکات دست و پا در تمامی طول رقص و با سرعت های متفاوتی که اتفاق می افتد بسیار حائز اهمیت است و معمولا مردان به این نوع رقص می پردازند.

رقص اوزون دره

این رقص مناسب اجرا توسط خانم هاست. بیشتر در انتهای مراسم عروسی که بانوان خانواده داماد قارمون و قاوال می نوازند این رقص توسط عروس اجرا  می شود. البته اکنون این رقص دو نفره عروس و داماد هم می تواند باشد. این رقص بسیار جذاب و ظریف است و از ملودی آرام و گوشنواز برخوردار است.

ریتم آهنگ این رقص شبیه رقص لزگی است و با لطافتی خاص روی نوک پا انجام می شود.

رقص آلچاگولو و بنفشه

این رقص ها نیز بسیار قدیمی هستند و توسط خانم ها در ریتم های کند و تند اجرا می شوند. که بسته به نوع شعر همراه ملودی حرکات طرح ریزی و اجرا می شود.

رقص بریلیانت

رقصی در دو نوع مردانه و زنانه که با ریتمی تند که توسط تمپو نواخته می شود توسط مردان اجرا می شود و دیگری با ملودی آرام و سراسر ظرافت با سرعتی آرام توسط زنان به نمایش در می آید.

رقص پهلوانی

این رقص مختص پهلوانان جوان است. آهنگساز این نوع رقص فردی بنام  آبیلله جعفراوف از اهالی آذربایجان بوده است. این رقص دارای حرکاتی تند و قدرتی است و در این نوع رقص نهایت چابکی را می توانید تماشا کنید.

رقص توی

یعنی رقص عروسی  که در آن اقوام عروس و داماد در مقابل درشکه ( در حال حاضر خودرو ) حامل عروس می رقصند. در این نوع رقص که دسته جمعی است همه گام ها به یک سو و با سرعت برداشته می شود و معمولا در دست گروه رقص مشعل وجود داشه است. البته اکنون کمتر اجرا می شود و اجرای این نوع رقص  تنها در کشور #آذربایجان رواج دارد و در ایران بجای این نوع رقص ترکیبی از رقص های آرام و لزگی اجرا می شود.

رقص توراجی

این رقص که در قرن 19 متولد شده با موسیقی غمناک اجرا می شود و تداعی کننده نحوه پرواز پرنده ای شکاری بنام توراجی است که در #سبلان بسیار یافت می شود. در این رقص توراج در حال پرواز است که شکارچی او را نشانه گرفته و می زند و پرنده ضعیف رفته رفته همراه با لرزش و تلاطم بروی زمین می افتد و پس از اندکی استراحت با شور و هیجان دوباره بر می خیزد.

رقص لاله

رقصی است مختص دختران که با ملودی آرام اجرا می شود. حرکات رقص در این نوع رقص معمولا درجا و با حرکات ظریف دست ها انجام می پذیرد.

رقص نانازی

رقصی با ملودی ملایم و زیبا و تکرار شونده که در صدای خواننده آن کمی لرزش هم خواهید شنید که در رقص با چرخش های در جا همراه می شود این رقص با ظرافت خاصی توسط بانوان اجرا می شود و در آن راه رفتن های ظریف و طناز را خواهید دید بعلاوه کشش زیبای دستان. این رقص با لباس رقص آذری جلوه ای خاص دارد و راه رفتن ها در این رقص شبیه حرکت پیراهن رقصنده با جریان باد است.

رقص واغزالی

معنی لغوی این نوع رقص ایستگاه راه آهن است و اشاره دارد به زمان های دوری که عروس را با قطار به خانه بخت می فرستاند و اقوام عروس روی ریل قطار برای او آرزوی سپید بختی می کرده اند.

ملودی این رقص بسیاز ظریف است و باعث انجام حرکاتی ریز و ظریف در اجرای رقص می شود.

رقص میصری

میصری که نام شمشیری عربی است رقصی را ساخته با مارشی نظامی و بسیار سریع و تند که بیشتر توسط مردان اجرا می شود و می توانید نشانه های بارزی از غرور مردانه را در ان ببینید.

رقص خالاباجی

رقصی است مختص افراد مسن که شکلی تقریبا کمیک دارد و به نام های جیران بالا و قاچای بالا نیز شناخته می شود. این نوع رقص مربوط به اهالی قره باغ است و مولف ملودی آن خانمی بنام صونا است.  این  نوع رقص بصورت دو نفره و یا دسته جمعی اجرا می شود. شکل کمیک رقص نیز بر گرفته از داستان های طنز اساطیری مردم آذری زبان است . مانند قصه های مادر شوهر و عروس.

رقص ترکمه

نام این رقص برگرفته شده از نام قومیتی در دیار آذربایجان است و اجرای این نوع رقص توسط گروه های حرفه ای انجام می شود و ساختار این نوع رقص بسیار قدیمی است.

رقص جیرانی

معنی کلمه جیران در ترکی آهو است و بخاطر ساختار زیبا و ظریف این نوع رقص این نام را بر آن نهاده اند. این رقص که اکنون نیز بسیار مشهور و پر طرفدار است بیشتر توسط خانم ها اجرا می شود.

رقص چیت تومان

به معنای شلواری با پارچه ای گل گلی است و ساختار مشخصی ندارد و نحوه اجرای حرکات بسته به سلیقه افراد متفاوت می شود و بیشتر رقصی است گروهی که توسط بانوان اجرا می شود.

رقص جهری بی یم

یعنی نخ ریسی از پشم و رقصی است گروهی که توسط زنان اجرا می شود. این رقص را گروه رقصنده در دو صف پشت سر هم اجرا می کنند و ویژگی خاص آن هم صدایی گروه رقصنده در انتهای هر بند آواز است . در مراسم عروس عروس و داماد و ساقدوش ها با هم در این رقص شرکت می کنند.

رقص خان چوپانی

نام این نوع رقص برگرفته از نام قبیله ای با همین نام است. ریتم این رقص بسیار تند است که با ضربات تمپو اجرا می شود. تندی این رقص و حرکات پرشور آن توسط مردان اجرا می شود.

رقص ساری باش

حرکات ساده و سریع این رقص امکان اجرای آن به تمامی رقصندگان چه زن و چه مرد و همچنین افراد مسن را نیز فراهم می کند. ریتم رقص با تمپو اجرا می شود و بسیار قدیمی است. و دست رقصنده در طراحی حرکات و ترتیبات آنها کاملا باز است . 

رقص شالاخو

ریتم تند این رقص در دستگاه ماهور اجرا می شود و قابلیت نواختن با ریتم 6/8 را نیز دارد. این رقص مردانه از دیرباز تا کنون مورد استقبال مردان به ویژه جوان تر هاست.

رقص شکی

ملودی این رقص به همین نام نوعی موسیقی خاص در مناطق آذری زبان است و با سرعتی آهسته مردان ایفایش می کنند. به نوعی این رقص شما را بیاد اجرای پانتومیم البته با سرعتی بیشتر می اندازد.

رقص زغالی

آنقدر قدیمی است که تصنیف هایش از ذهن ها زدوده شده است فقط می دانند که این رقص قدیمی بسیار حزین و آرام بوده است و زن های جوان آن را اجرا می کرده اند.

رقص عنابی

در این نوع رقص که رقصنده صورت خود را می پوشاند و از سرپوش هایی مانند روسری و چادری که با اشیا گرانبها تزئین شده است، استفاده می کنند. در این رقص حرکات رقصنده روان و آرام است و بگونه ای است که انگار رقصنده خجالت کشیده و از شرم صورتش را پوشانیده است. این رقص زنانه در خانه ثروتمندان اجرا میشده است.

می گویند که این رقص خلق شده موسیقیدان بزرگ آذری زبانی بنام ثانی است.

رقص قازاغی

این رقص مردانه منسوب به منطقه قازاغ است و ریتم جنگجویانه دارد و مردان در زمان جنگ و یورش آن را اجرا می کرده اند. این رقص دارای ترکیب ها و تکنیک هایی بسیار پیچیده است.

رقص قیتقیلدا

این نوع رقص در واقع یک اپرا نمایش است که در آن زنان به توصیف زندگی روزمره خود با حالتی طنر می پردازند و در آن نقش هایی مثل عروس، مادر شوهر و .. به خوبی عیان است. در این رقص حرکات اهسته و تند را همراه با اشارات چشم و ابرو به وضوح می بینید. این رقص که در باکو بسیار متداول است ریتم خود را همیشه با صدای کف زدن همراه می کند.

رقص قیزلار بولاغی

نام این رقص برگرفته از نام چشمه ای در نخجوان است که محل تجمع و رقص دختران بوده است. این رقص ظریف با حرکاتی شامل چرخش و دور زدن های فراوان ناشی از طبیعت زیبا و بکر است.

رقص کچی ممه سی

این رقص یک نوع رقص رقابتی است رقابتی برای نشان دادن انعطاف پذیری مردان که در روستاهای باکو اجرا می شود. معنای لغوی این رقص” نمی گذرد” و در معنای دیگر پستان بز است . این رقص با فراز و نشیب است و بصورت ترکیبی از رقص آهسته و تند اجرا می شود.

رقص کوراغلونون قایتارماسی

موسیقی دهل و سرنا از این رقص، رقصی حماسی ساخته است که با سرعتی بالا اجرا می شود. اجرای رقص بصورت پهلوانی است و با حرکات آهسته شروع و در آخر به اوج سرعت و هیجان می رسد. این رقص در ورزش های باستانی و زور خانه ها هنوز هم رایج است.

رقص گلین آتلاندی

این رقص جزو طولانی ترین رقص هاست که از ملودی آرامی پیروی می کند و معمولا عروس با این ریتم می رقصد. زمان اجرای این رقص در واقع زمان وداع عروس با خانه پدری است . 

رقص سمنی

این رقص در واقع شادمانی فرا رسیدن فصل بهار است که بانوان همراه با آواز دسته جمعی آنرا کنار سفره هفت سین اجرا می کنند. معنای لغوی سمن نیز بهار است.

در منطقه آذربایجان تا مدتها آنرا سننی می نامیدند و این بدلیل ممنوع بودن عید نوروز در شوروی سابق بوده است.

رقص چال چاپاق

این رقص مختص افراد مسن است که بسیار آهسته و با حرکات ریتمیکی است که کمی در ان غلو شده باشد. چاپاق نام کلاهی است که مورد استفاده پیرمردهاست.

رقص گلین کتیرمه

این رقص مختص آمدن عروس به خانه داماد است که ریتمی با نوسانات زیاد دارد و جزء رقص های مهیج است.

رقص قایتاغی

شاید یکی از مشهورترین و زیباترین سبک های #رقص ترکی باشد که در آن چرخش های زیاد، ایستادن روی نوک پا همانند رقص باله، باز نگهداشتن یکی از بازو ها و بسته نگهداشتن بازوی دیگر ، حرکت روان بدن بدون حرکت شانه ها و سایر ترتیبات متوع دیگر در آن قابل مشاهده است .

رقص گزل گز

گوزل گز که به معنای چشم زیباست در واقع نام همسر حسنعلی نوازنده معروف نی بوده است.  این رقص بسیار ظریف است و البته موسیقی حزینی دارد که با حرکات مداوم و زیبای رقص هارمونی جالبی را ایجاد می کند.

رقص گولمه ای

این رقص مختص مراسم حنابندان است که توسط خانواده عروس اجرا می شود.

رقص یالی

این رقص دارای انواع بسیاری است اما فرم اصلی آن با حرکات آرام پا شروع می شود و در نهایت فرمی شبیه دویدن پیدا می کند. در ابتدا این نوع رقص در کنار اتش که الهه گرمی و برکت بود اجرا میشده است. 

رقص ساری گلین

معنای لغوی ساری گلین، عروس زرد و یا عروس مو طلائی است. گویند که این رقص و موسیقی آن قدمتی 1500 ساله دارد. ریتم آرام و اندوهگین این رقص از داستان اساطیری آن نشات می گیرد که طبق آن عروس مو طلائی که دختری اسلاو بوده است در جنگ توسط یکی از سرداران عثمانی دزدیده می شود  و این ترانه در وصف حسرت عروس مو طلائی سروده شده است

رقص لزگی

این رقص پر شور و هیجان را معمولا مردان و زنان جوان اجرا می کنند زیرا بسیار حماسی و پرتحرک است و دارای حرکاتی است اکروباتیک و چرخش های بی شمار روی زانو با پرش های زیبا و حساب شده که بسیار هم قدیمی است . این رقص بنام لزگینکا نیز شناخته می شود.

انواع بسیار دیگر از رقص ترکی (چیزی در حدود 480 نوع)  وجود دارد که در اینجا فقط از آنها نام می بریم 

مارال / مزه لی / نابات خانیم /  ناز ایلمه / نعلبکی / نه قدر قشنگسن / یوردو-یوردو  / آذربایجان مارالی / آغ چیچک / آیشات / اوزومچی / اووچی / ایلک باهار / بایرام سوئیتاسی / بختوری / چوبان رقصی / داغلار گوزلی / داغلی رقصی /  دیلیجان / دیاموند / ساز / شیخ شامیل /  عاشق آبادی /  قاراباغ یاللیسی /  قاوال / قیسقانج 

 

سخن آخر

بدون شک هستند گونه هایی از رقص آذری که در این لیست به آن ها اشاره نشده است.

به نظرتان کدام نوع هست که جایش در این لیست خالی است ؟ 

اگر فکر می کنید نکته در مورد انواع رقص ها از قلم افتاده است با ما در میان بگذارید و یا این که اگر از این رقص ها عکس یا ویدئویی دارید حتما برای ما ارسال کنید تا از آن استفاده شود.