در برخی موارد، رشد زیاد برخی از انواع پلیپ‌ها می‌توانند ایجاد سرطان روده کنند.
سرطان روده دومین عامل مرگ و میر بر اثر بیماری‌های سرطانی در آمریکا محسوب می‌شود؛ بنابراین خارج کردن پلیپ از روده بزرگ، پیش از آنکه بسیار بزرگ شود، اهمیت بسیاری دارد و می‌تواند تا حدودی از ابتلا به بیماری سرطان روده جلوگیری کند.
کدام یک از انواع پلیپ‌ها سرطانی هستند؟
پلیپ های سرطانی را پلیپ‌های غده‌ای می‌نامند. حدود 75 درصد از پلیپ‌های روده‌ای از نوع غده‌ای هستند.
چگونگی انباشته شدن سلولها در پلیپ که زیر میکروسکوپ مشخص می‌شوند، نشان‌دهنده سرطانی بودن و یا نبودن آنها است.
غده‌ها به صورت منفرد یا گروهی بروز می‌کنند. پلیپ‌های روده علامت مشخصی ندارند و در موارد کمی با خونریزی پنهانی همراه هستند که ایجاد کم‌خونی و ضعف و خستگی می‌کنند.
منشأ تمامی سرطان‌های روده بزرگ، پلیپ‌های روده هستند و بدخیم بودن و خوش‌خیم بودن آنها به عوامل بسیاری بستگی دارد. هر چه پلیپ تعداد آن بیشتر باشد، احتمال بدخیمی آن افزایش می‌یابد.
معمولاً پلیپ‌های سمت راست روده، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان روده می‌‌باشند.
پلیپ‌های بدون پایه نیز در اکثر موارد پلیپ‌های سرطانی هستند، ولی با برداشتن به‌موقع می‌توان از رشد سرطان جلوگیری کرد.
نوع دیگری از پلیپ که در میان کودکان بسیار شایع است، پلیپ «هامارنوم» می‌باشد که احتمال تبدیل شدن آن به غده سرطانی بسیار اندک است.
احتمال عود پلیپ‌های روده‌ای در مردان بسیار بیشتر از زنان است و به همین ترتیب احتمال بروز سرطان روده در آقایان بیشتر از خانم‌ها است.
پلیپ روده بزرگ بیشتر زمینه ارثی دارد و اگر یکی از افراد خانواده دچار آن شود، این احتمال برای سایر افراد خانواده نیز وجود دارد. در واقع، ژنتیک مهم‌ترین عامل بروز این بیماری است.
عوامل تعیین‌کننده سرطانی شدن پلیپ
مهم‌ترین عامل در سرطانی شدن پلیپ، اندازه آن است. هر چه پلیپ سریع‌تر رشد کند و بزرگ‌تر شود، خطرناک‌تر خواهد بود.
وقتی پلیپ به اندازه 2 سانتیمتر شود، خطر سرطانی شدن آن 20 درصد افزایش می‌یابد؛ بنابراین توصیه می‌گردد که هر پلیپ به هر سایزی از روده خارج شود و بهتر است وقتی اندازه پلیپ‌ها کوچک‌تر است، انجام گیرد تا از رشد احتمالی غده سرطانی پیشگیری شود.
پلیپ غده‌ای خوش‌خیم نوعی از پلیپ است که انواع آن عبارتند از: هایپرپلاستیک، هامارتوماتوس و پلیپ التهابی.
برای جلوگیری از سرطانی شدن پلیپ‌ها چه باید کرد؟
با پا گذاشتن به آستانه چهل سالگی، لازم است هر فردی سالی یکبار نمونه‌برداری مدفوع داشته باشد تا از طریق خون پنهان در آن، بود یا نبود پلیپ روده‌ای مشخص شود.
وقتی که پلیپ‌ها بزرگ‌تر می‌شوند، شروع به خونریزی در روده بزرگ می‌کنند؛ به طوری که این خونریزی در مدفوع دیده می‌شود، ولی لابه‌لای آن پنهان است و فرد متوجه آن نمی‌شود؛ بنابراین وجود خون در مدفوع می‌تواند علامتی از پلیپ بزرگ در روده باشد.
در اوایل پنجاه سالگی: هر فرد باید هر 5-3 سال یکبار یک آزمایش سیگمویدوسکوپی (sigmoidoscopy) داشته باشد.
دستگاه سیگمویدوسکوپ با قابلیت انعطاف‌پذیری یک لوله 2/5 فوتی است که در قسمت انتهایی چراغی دارد و از ناحیه مقعد وارد روده بزرگ می‌شود و حدود یک‌سوم از طول روده را به طور کامل بررسی می‌کند.
اگر پلیپ‌های غده‌ای توسط سیگمویدوسکوپ مشخص شوند، با یک لوله بلندتر (5-4 فوتی) به نام کلونوسکوپ (colonoscope)، آن را خارج می‌کنند و برای آزمایش زیر میکروسکوپ قرار می‌دهند.
اغلب پزشکان روش کلونوسکوپی را به روش سیگمویدوسکوپی ترجیح می‌دهند، چرا که در این روش احتمال رشد و پیشرفت سرطان روده بسیار کمتر است.
بهتر است در 50 سالگی یک کلونوسکوپی داشته باشید و در صورت نبود پلیپ، یکبار دیگر 10-7 سال بعد این کار را تکرار کنید.
تفاوت سیگمویدوسکوپی با کلونوسکوپی
- کلونوسکوپی سرطان روده را آزمایش می‌کند، ولی سیگمویدوسکوپی فقط یک‌سوم بخش انتهایی روده را مورد بررسی قرار می‌دهد.
- 50 درصد از انواع پلیپ‌های روده‌ای و 50 درصد از پلیپ‌های سرطانی در روده بالایی هستند
- کلونوسکوپی تمام انواع پلیپ‌های روده‌ای را خارج می‌کند و احتمال مرگ در اثر ابتلا به سرطان روده را بسیار کاهش می‌دهد.
با پدیدار شدن پلیپ و پی بردن به وجود آن چه باید کرد؟
مراقبت و نظارت بعد از پی بردن به وجود پلیپ، بستگی به تعداد و انواع آنها دارد. اگر پلیپ مشخص شده از انواع غده‌ای نباشد، نیازی به کلونوسکوپی نیست.
اگر فقط یک پلیپ از نوع غده‌ای باشد و اندازه آن کمتر از 1 سانتیمتر هم باشد، کلونوسکوپی و تکرار آن هر پنج سال یکبار ضروری است.
اگر پلیپ خارج شده از روده سرطانی باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
این دسته از پلیپ‌ها بدون جراحی آن بخش از روده که پلیپ خارج شده است، بهبود می‌یابند اگر:
1) پزشک مطمئن باشد پلیپ به طور کامل جدا شده است.
2) اطراف پلیپ اثری از سرطان در روده نمانده باشد.
خطر ابتلا به پلیپ در افرادی که یکی از نزدیکانشان پلیپ غده‌ای داشته، چقدر است؟
اگر یکی از نزدیکان‌تان دچار پلیپ غده‌ای باشد (اقوام درجه یک) احتمال آنکه شما نیز دچار پلیپ غده‌ای باشید، پنجاه درصد بیشتر از سایرین است.
به طور کلی 6 درصد از افرادی که به طور ژنتیکی دچار پلیپ غده‌ای می‌شوند، در معرض خطر سرطان روده هستند و حتماً دچار آن می‌شوند.
آیا راهی برای جلوگیری از پیشرفت پلیپ روده وجود دارد؟
اول از همه باید در برنامه غذایی خود تغییراتی ایجاد نمایید. رژیم‌های غذایی پرچرب و کم‌فیبر، زمینه را برای رشد پلیپ‌های روده‌ای فراهم می‌سازند.
به همین دلیل است که در کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا میزان شیوع بیماری بیشتر است؛ زیرا رژیم‌های غذایی مردم در این کشورها پرچرب و کم‌فیبر است.
برخی از انواع ویتامین‌ها، مثل ویتامین C و E از بروز سرطان روده جلوگیری می‌کنند.
برخی از سبزیجات چلیپایی مثل بروکلی و گل کلم نیز تا حدودی مانع از بروز سرطان روده می‌شوند.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل آسپرین، شکل‌گیری پلیپ‌ها را کاهش می‌دهند.
چه مواقعی پلیپ‌ها بیشتر سرطانی هستند؟
ژن‌های معیوب ایجاد پلیپ روده‌ای و سرطان روده می‌کنند.
افرادی که به طور ژنتیک سرطان روده را به ارث می‌برند، نسبت به آنهایی که با پیشرفت پلیپ‌های روده‌ای و سرطانی مواجه هستند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
بدن انسان از تریلیون‌ها سلول تشکیل شده که درون هر سلول دو دسته از 23 کروموزم است و ما یک دسته را از پدر و مادر به ارث می‌بریم.
هر کروموزوم یک طناب طولی از DNA است که از هزاران ژن تشکیل شده است. این ژن‌ها، اطلاعات ژنتیکی را به همراه دارند و از پدر و مادر به فرزند منتقل می‌شوند.
بخش‌های مختلف DNA حاوی ژن‌هایی است که مسؤول قسمت‌های متفاوت بدن هستند؛ مثلاً یک بخش خاص از DNA ژن‌هایی دارد که رنگ چشم، رنگ مو، بلندی و کوتاهی قد و سایر ویژگی‌های فیزیکی را مشخص می‌کند.
بخش دیگر شامل ژن‌هایی است که میزان رشد سلول‌های بدن را تنظیم می‌کنند.
برخی دیگر از ژن‌ها نیز مانع حمله سلولها به ارگان‌های دیگر بدن می‌شوند. وقتی که کروموزوم‌ها آسیب می‌بینند، ژن‌ها ناقص و معیوب می‌شوند.
اگر ژن‌های مربوط به جلوگیری از رشد بی‌‌رویه سلولها دچار آسیب‌دیدگی شوند، سلول‌های این ژن‌های معیوب بدون هیچ‌گونه محدودیتی شروع به رشد و تکثیر می‌کنند و اگر این سلولها بدون محدودیت درون روده رشد کنند، یک پلیپ روده تشکیل می‌شود.
سایر نقص‌های ژنتیکی در داخل پلیپ نیز آن را سرطانی می‌کند و در این شرایط نه تنها به بافت مجاور خود حمله‌ور می‌شود، حتی به ارگان‌های دورتر نیز سرایت می‌کند.
آسیب‌دیدگی ژنتیکی، ممکن است از والدین به کودک به صورت ارثی منتقل شود و یا بعد از تولد کودک، وقتی که ژن‌های طبیعی درون سلول‌های طبیعی آسیب می‌بینند (مثلاً از طریق مواد شیمیایی، تشعشعات، ویروس‌ها، اکسیدان‌ها و ...) به وجود آید.
نقص‌های ژنتیکی ارثی در تمامی سلول‌های بدن وجود دارند، اما نقص‌هایی که بعداً به وجود می‌آیند، فقط در سلول‌های آسیب‌دیده و سلول‌هایی که تولید می‌کنند، وجود دارند؛ مثلاً در سلول‌های پلیپ یا سرطان.
نقص‌های ژنتیکی غیرارثی، باعث به وجود آمدن یک و یا تعداد کمی پلیپ‌های روده‌ای می‌شوند که با کلونوسکوپی قابل برداشت هستند و با این کار از رشد پلیپ روده‌ای و تبدیل شدن آن به سرطان روده جلوگیی می‌شود.
ولی نقص‌های ژنتیکی ارثی که در تمام سلولها وجود دارند، تمایل به ایجاد پلیپ بیشتری در روده دارند (حتی گاهی تا هزاران عدد پلیپ ایجاد می‌کنند) و گاه بسیار بزرگ هستند و برداشتن آنها با کلونوسکوپی بسیار دشوار است.
از طرفی، تبدیل شدن پلیپ روده‌ای به سرطان بسیار سریع اتفاق می‌افتد و اغلب حتی کلونوسکوپی نیز در برداشتن آن و جلوگیری از سرطان روده ناموفق است.
در چنین مواقعی عمل جراحی برداشتن روده کاملاً ضروری است تا از سرطان روده جلوگیری شود.
سندرم‌های سرطان روده ژنتیکی در اثر جهش‌های خاص و ژنتیکی ایجاد می‌شوند و این توانایی را دارند که پلیپ روده، سرطان روده و سرطان غیر روده‌ای ایجاد نمایند. سندرم سرطان روده ارثی معمولاً در تعداد بیشتری از افراد خانواد ایجاد می‌شود.
افرادی که یکی از این دو نوع سندرم را به ارث برده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان روده هستند.
بیمارانی که به طور ارثی سندرم‌های سرطان روده را دارند، معمولاً هیچ نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهند و از وجود پلیپ‌های روده و حتی سرطان‌های روده در مراحل اولیه بی‌اطلاع هستند.
آنها معمولاً قبل از سنین 50- 40 سالگی با رشد سرطان روده مواجه می‌شوند؛ بنابراین کسانی که سابقه خانوادگی سندرم‌های سرطان روده دارند، باید خیلی زودتر از دیگران آزمایش‌های روده‌ای را شروع کنند و هر چه سریع‌تر آزمایش سیگمویدوسکوپی و کلونوسکوپی را انجام دهند تا در صورت لزوم، طی عمل جراحی بخشی از روده از شکم خارج شده و جلوی پیشرفت سرطان گرفته شود.
پلیپ روده در یک نگاه
- پلیپ‌های روده‌ای درون روده رشد می‌کنند.
- پلیپ‌های روده‌ای که سرطانی هستند. «پلیپ‌های غده‌ای» نامیده می‌شوند.
- خطر پلیپ‌های غده‌ای که سرطانی می‌شوند، با افزایش سایز پلیپ بیشتر می‌شود.
- همه افراد باید در آستانه پنجاه سالگی آزمایش سیگمویدوسکوپی بدهند تا از بود یا نبود پلیپ‌های روده‌ای مطمئن شوند.
- افرادی که پلیپ‌های غده‌ای دارند، لازم است به طور مرتب آزمایش کلونوسکوپی بدهند.