شب گذشته شاهد پخش پشت صحنه سریال «علی البدل» بودیم. به بهانه پخش این سریال نوروزی گفت و گویی با سیروس مقدم؛ کارگردان شناخته شده تلویزیون صورت دادم؛ مهم ترین کارگردان آثار تلویزیونی که ممارست و کیفیت آثارش در طی سال های متمادی در میان فیلمسازان وطنی برجسته می باشد. پیش از این برای روزنامه ای که در آن فعالیت داشتم، گفت و گوی مفصلی با سیروس مقدم درباره عناصر مرتبط با آثارش صورت دادم و کارگردان مجموعه تلویزیونی «پایتخت» مهم ترین دلیل ساخت آثارش را وجود حرفی تازه برای گفتن عنوان کرد. در گفت و گوی پیش رو به تشریح این دغدغه از زبان سیروس مقدم پرداخته شد و درباره تولید «پایتخت 5» هم حرف های تازه ای به میان آمد و البته با توجه به سوژه سیاسی سریال «علی البدل»؛ سوالات متفاوتی از این جنس هم به طرح درآمد.
جناب مقدم؛ با وجود ساختار کمدی سریال «علی البدل»، شاهد وجود لحن متفاوتی در آن نسبت به مجموعه های تلویزیونی «پایتخت» بودیم. چقدر به تفاوت ها و شباهت های میان آن ها توجه داشتید؟
سریال سازی برایم مسیری جهت ارائه حرف هایم نسبت به شرایط، اتفاقات و مسائل پیرامون است و از طرفی تجربه ساخت آثاری مختلف و با داستان های متفاوت همیشه لذت بخش خواهد بود. از این جهت تفاوت هایی میان «علی البدل» و «پایتخت» وجود دارد اگر چه تیم سازنده مشابهی داشتیم. در واقع باید به این نکته اشاره کنم که هر سریال تولیدی می تواند جهان تازه ای برای حرف های یک نویسنده و یا کارگردان باشد.
به طور حتم می دانید که فضای شاداب و نشاط برانگیز بهاری نیاز به ارائه آثاری باطراوت برای مخاطبان دارد. اما سریال «علی البدل» از سویی نگاهی سیاسی داشته و در مواردی از نگاه کمیک خارج شده و حتی در قسمت های انتهایی سریال شاهد مرگ کاراکتر «قدم» و مراسم عزاداری بودیم! به نظرتان تناسب لازم میان «علی البدل» و «نوروز» برقرار بود؟
در جریان هستید که قرار بود سریال «علی البدل» در ایام دیگری پخش شود که انجام نشد. ما در طراحی، نگارش و ساخت سریال «علی البدل» تمرکزی به ایام نوروز نداشتیم، چرا که اصلا صحبتی نشده بود که بخواهیم برای عید آماده اش کنیم و از طرفی آن را برای ایامی نزدیک به انتخابات هم ننوشته بودیم. ما در سال گذشته به دنبال تولید «علی البدل» بودیم تا در پاییز یا زمستان 95 پخش شود، منتهی چند بار این مساله به تعویق افتاد تا این که به ایام نوروز نزدیک شدیم و با توجه به این که تعداد قسمت های سریال با تعطیلات نوروز مطابقت داشت، مدیران تلویزیون تصمیم گرفتند که در این زمان پخش شود. بنابراین با حرف شما موافقم که نشانه و علائمی درباره نوروز و فضای عید در «علی البدل» وجود ندارد.
در واقع اگر «علی البدل» در شرایط مناسبی تولید و پخش می شد، می توانست از کیفیت و فضای مناسب تری برخوردار شود!
درباره تولید این سریال و کیفیت آن همه تلاش خود را کردیم که کار آبرومندی بسازیم و همیشه هدفم این بوده و هست که برای مخاطب اثری دیدنی با داستانی مناسب بسازم و حقیقتا برای «علی البدل» هم تلاش زیادی شد. حرفم پیرو سخن شما درباره عدم همخوانی این سریال با فضای عید است که اگر از ابتدا قرار بود که برای ایام نوروز ساخته شود، حتما تغییراتی در آن می دادیم. سریال های نوروزی، فرم و ساختار و فیلمنامه خاص خود را می طلبند. به نظرم بهتر است سریال کمدی نوروز کمی ساده تر و با نگاهی نزدیک تر با مخاطب به طرح داستان بپردازد و شوخی های قابل فهم تری داشته باشد تا مردم در روزهای دید و بازدید از فضای شادتری برخوردار شوند. از طرفی باید به گونه ای باشد که اگر مخاطبی قسمتی از سریال را از دست داد، همچنان بتواند به خوبی از اتفاقات کلی آن سردربیاورد. در نوروز بیش از همیشه به خنداندن مخاطب و سرگرم سازی باید توجه شود اما «علی البدل» اثر اجتماعی سنگینی بود و قبول دارم که اشارات اجتماعی و سیاسی آن نیاز به فرصت بهتری برای تامل مخاطب داشت.
البته کمدی های قابل توجه فراتر از نگاه سطحی برخی از سازندگان بوده و باید خیلی هم جدی گرفته شود! شما در «علی البدل» چقدر می خواستید مخاطبان را به مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه متوجه کنید؟
تولید سریال «علی البدل» براساس دغدغه ای شکل گرفت و تلاش ما بر این بود که پیرامون لزوم نزدیکی مسئولان با مردم حرف بزنیم. این سریال به دلیل طنز ظریف و انتقادی اش نسبت به آثار دیگرم متفاوت است. از این بابت اعتقاد دارم که نیاز بر این بوده که سریال «علی البدل» با تامل دیده شود واین سریال نیاز به توجه بیشتری از سوی مخاطب دارد و به نظرم لازم است تا در آینده نزدیک دوباره پخش شود، چرا که دید و بازدیدها و مسافرت های عید باعث شد که این سریال کاملا دیده نشود.
جنس کمدی «علی البدل»، بی قیدی زمانی و حتی مکانی و نوع اجرایتان هم نسبت به مجموعه های «پایتخت» متفاوت درآمده است.
کاملا همین طور است. قرار نبود که در «علی البدل» به تکرار کمدی های خود بپردازم. مجموعه های تلویزیونی «پایتخت» در تداوم یکدیگر و در زنجیره ای متصل و با شکل و شمایلی مشخص ساخته شدند اما در «علی البدل» به دنبال ساخت نوع جدیدی از کمدی بودیم. تجربه این کمدی چه به لحاظ ساختار و چه نوع فیلمنامه و چه نحوه مواجهه با مخاطبان متفاوت است و طنز گزنده و تامل برانگیزی دارد. جنس طنزی که در «علی البدل» وجود دارد به شکلی جدی تر به پیرامون خود نگاه می کند. در واقع با ساخت «علی البدل» به نوعی ریسک کردم چون نخواستم به تکرار تجربه «پایتخت» دست بزنم.
سویه تامل برانگیز سریال «علی البدل» در نقدی است که به ارکان قدرت دارد. به طور حتم مواضع برخی از هواداران سیاسی را هم در این روزها ملاحظه کردید که «علی البدل» را به نقد و یا تمجید از گروهی خاص منتسب می کنند. با صراحت می پرسم و امیدوارم به همین صراحت پاسخ دهید که سیروس مقدم چقدر اهل سیاست است و سریال «علی البدل» در کدام سمت قدرت قرار می گیرد!؟
واقعا قصدی برای ساخت سریال سیاسی وجود نداشت؛ چرا که آن موقع که ایده «علی البدل» مطرح شد و قرار بود پخش شود، زمان نزدیکی به برگزاری انتخابات نبود. شرایط به شکلی درآمد که این سریال در تاریخی نزدیک به انتخابات پخش شود. این شرایط قبلا در زمان پخش سریال «چک برگشتی» هم برایم پیش آمده بود که آن سریال هم نگاهی انتقادی داشت. اما این جا عنوان می کنم که اصلا دنبال مقاصد و پیام سیاسی خاصی نبودیم. سریال «علی البدل» نگاه کلانی دارد که اگر دوستان با دقت نگاه کنند دیگر به سمت این نخواهند رفت که آن را به جایی وصل کنند. قصه «علی البدل» می تواند در هر نقطه ای در جهان اتفاق بیفتد. در هر منطقه ای که اقتصاد تک محصولی وجود دارد و می تواند مشکلاتی به همراه داشته باشد. حرف سریال «علی البدل» توجه به نعمت های خدادادی است و این که به فکر حفظ منابع و رسیدن به تولیدات بیشتر باشیم. «علی البدل» نه طرفدار جناحی است و نه می خواهد سیاست خاصی را تبلیغ کند. ما در این سریال به دنبال حرف های کلی تری بودیم.
در مجاورت زمانی انتخابات تمایل ندارید که برچسب سیاسی بخورید! اما انتقاد «علی البدل» نسبت به تمامیت خواهی در قدرت می تواند قابل توجه باشد.
انتقادات همیشه راهی برای پیشرفت است. این را هم در نظر بگیرید که سریال «علی البدل» می تواند باعث تحرک و شادابی فضای انتخابات شود، در عین این که موجب روشن شدن اذهان رای دهندگان برای انتخابات پیش رو خواهد بود. ما در سریال «علی البدل» می خواستیم بگوییم که مسئولان باید از جنس مردم باشند. اگر دقت کرده باشید شخصیت زن سریال می گوید که قدرت رئیس جمهور به جمهوریتش و مردمش می باشد، چون برخاسته از رای مردم است و می بایست به رفع مشکلات آن ها بپردازد تا مردم همچنان به او اعتماد کرده و رای دهند. همچنین در این سریال به این اشاره می شود که رئیس جمهور هم انسانی مثل بقیه است با این تفاوت که توسط مردم انتخاب شده و نماینده آن ها برای مدیریت جامعه است.
به نظرتان یک رئیس جمهور می بایست واجد چه خصوصیاتی باشد؟
رئیس جمهور نماینده ای انتخاب شده از سوی مردمش است و باید به دنبال حل مشکلات باشد. این را هم باید بدانیم که رئیس جمهور همانند سوپرمن نیست که به تنهایی بتواند همه مشکلات را حل کند و باید همه افراد جامعه برای تولید و شکوفایی کشور تلاش کنند. به نظرم سریال «علی البدل» با زبان طنز توانست به لازمه نزدیکی میان مسئولان و مردم بپردازد و به مردم یادآوری کند که باید برای رای دادن با تامل بیشتری اقدام کنند.
پس از بابت این که پخش سریال «علی البدل» به ایام ثبت نام انتخابات شوراها و نزدیکی به انتخابات ریاست جمهوری رسید، اعلام رضایت می کنید!
از این که دید و بازدیدهای عید امکان تمرکز مخاطبان را کم کرد، چندان راضی نیستم اما از بابت آگاهی به اهمیت انتخابات مناسب بوده است و می تواند به مردم گوشزد کند تا برای انتخاب خود بیشتر فکر کنند و به فردی که صلاحیت بیشتری دارد، رای بدهند. سریال «علی البدل» تا حدی توانست با زبان طنز مسائلی را مطرح کند. به نظرم مردم لازم است برای انتخابات بیشتر مطالعه کنند وسوابق گذشته افراد را بررسی کرده و با تفکر اقدام به انتخاب مسئولان کنند. سریال «علی البدل» اگر توانسته باشد توجه مردم نسبت به انتخابات را افزایش دهد، گزینه خوبی برای پخش در این ایام بوده است. البته در «علی البدل» توجه به تولید، حفظ منابع و تلاش برای پیشرفت هم مطرح شده است.
توجه به صنعت گردشگری و تلاش برای نمایان سازی زیبایی های هر منطقه که بخشی از توسعه و اشتغال زایی است هم در سریال نمایان شد.
بله، دقیقا این مساله جذب مسافر می تواند مورد توجه بیشتری قرار بگیرد. این حرف رهبر ما است که منابع نفتی تمام شدنی است و باید به فکر تولید و اشتغال و افزایش توانمندی ها در بخش های مختلف صنعتی و کشاورزی باشیم. این وظیفه ما است که به فکر نسل های بعدی باشیم و تنها منتظر درآمدهای نفتی نباشیم و باید بتوانیم در جهت اقتصاد مقاومتی کارهایی انجام دهیم.
پیش از این در مجموعه های «پایتخت» به سراغ موضوعاتی مغفول مانده رفتید؛ مثلا مساله زمین خواری را که جزو موارد اشاره شده رهبری بوده را در «پایتخت 4» مطرح ساختید. در تولید مجموعه جدید «پایتخت» هم به سراغ چنین موضوعات زمین مانده ای رفته اید؟
این نوید را به مردم می دهم که در سریال «پایتخت 5» به سراغ موضوعی می رویم که تا به حال کار نشده و جزو موارد مهم کشور است. در واقع بسیاری از مطالبات رهبری و موارد مهم جامعه باید مورد توجه قرار بگیرد. بنده در چند دیداری که خدمت مقام معظم رهبری بودم، ایشان به نکاتی مهم به خصوص درباره سبک زندگی اشاره داشتند. من به عنوان یک کارگردان باید بتوانم به شکلی هنرمندانه و در قالب درام نوع روابط میان اعضای خانواده ایرانی را نشان دهم. چرا که اگر ما بخواهیم به شکل شعاری به نصیحت مردم و مسئولان بپردازیم گوشی خریدارمان نخواهد بود و باید با زبان هنر این مفاهیم را منتقل کنیم. البته اگر هنرمندی دنیایش غرب باشد و الگو و آرزویش سرزمین های آن طرف باشد به طور حتم حتی اگر به سراغ موضوعات مهم هم برود، کارش قلابی درمی آید! و اگر مجموعه سازنده «پایتخت» توفیقی داشته اند به این علت است که عواملش دغدغه این جا را دارند.
شما از جمله کارگردان هایی هستید که به سراغ فرهنگ های مختلف ایران رفتید و از مجموعه «پایتخت» که توجه به مردمان شمال کشور است تا لوکیشن سریال «علی البدل» که در یکی از روستاهای همدان بود، این توجه به چشم می آید. اما چرا قرار است برای ساخت مجموعه جدید «پایتخت» به قبرس بروید!؟
باز هم داستان «پایتخت 5» از شمال کشور شروع می شود و تنها 3 قسمت از سریال در قبرس می گذرد و ما هم به دلیل بخشی از داستان راهی قبرس می شویم و ادامه قصه در ایران خواهد بود با همان شخصیت ها و فضایی که پیش از این در مجموعه «پایتخت» دنبال کردیم. در «پایتخت 5»، خانواده قصه ما مجبور می شوند که سفری به سمت یونان و ترکیه و قبرس داشته باشند. زیاد قصه را لو نمی دهم اما این را هم اضافه کنم که در «پایتخت 5»، سفر خانواده به سمت قبرس به دلیل وقوع بحرانی ناتمام می ماند و آن ها دوباره به ایران برمی گردند و در واقع جانشان را از آن جا نجات می دهند!
در «پایتخت 5» اشاره به سفرهای برخی از ایرانیان به خارج از کشور دارید؟
بله، ما نسبت به این که برخی از مردم پول و سرمایه شان را در کشورهای عربی و کشوری مانند ترکیه خرج می کنند، انتقاد داریم. شما می دانید که با وجود ناامنی در ترکیه حدود 30 هزار ایرانی منتظر عبور از مرز بودند! در «پایتخت 5» می گوییم که مردم پول خود را در کشورهای دیگر خرج نکنند و هشدار می دهیم که در کشورهایی مانند ترکیه امنیت وجود ندارد. ما در سریال جدید «پایتخت» به ایرانیان می گوییم که کشورتان از همه جا امن تر است و پولتان را در کشور خودتان خرج کنید.
با توجه به استقبال مخاطبان از مجموعه های پیشین «پایتخت» از سریال جدید انتظار بالایی می رود. آیا نگاه متمایز، شخصیت های جدید و فضای متفاوتی در «پایتخت 5» وجود دارد که نویدش را در این گفت و گو به مردم بدهید؟
مطمئن باشید که اگر حرف تازه ای برای گفتن نداشتیم به سراغ تولید این سریال نمی رفتیم، همان گونه که در سال گذشته این کار را نکردیم. ما شخصیت های قبلی را که با مردم ارتباط خوبی برقرار کرده بودند همچنان در «پایتخت 5» داریم و 2، 3 شخصیت جدید را هم به تدریج وارد داستان می کنیم. مخاطبان بدانند که در سریال جدید بحث بسیار جذابی مطرح می شود که داستانی تکان دهنده دارد و در جهت منافع ملی کشورمان است. در واقع ایده و داستان جدید، تیم سازنده «پایتخت» را به اشتیاق درآورد تا آن را حتما بسازد.
قرار است که «پایتخت 5» در چه تاریخی پخش شود؟
ما همه تلاش خود را خواهیم کرد که برای پخش در ایام ماه مبارک رمضان آماده شود.
فرصت چندانی وجود ندارد و به نظرتان برای تولید مجموعه ای اثربخش زمان مناسبی است؟
می دانیم که کارمان این بار خیلی سخت تر است اما تلاش بسیاری خواهیم کرد و با توجه به این که برای 13 قسمت به تلویزیون تعهد داریم به نظرم می شود آن را تولید کرد و امیدواریم که بتوانیم سریال مناسبی برای مردم بسازیم.
* آینه نیوز/ مرتضی اسماعیل دوست
