فرادید؛ وخیم شدن مناقشات میان ایالات متحده و ترکیه، روز جمعه خود را در اقتصاد جهانی نشان داد و روند فرار سرمایه از بازارهای نوظهور را سرعت بخشیده، و در کنار روابط تیرۀ آمریکا با کشورهای عضو ناتو به بی‌ثباتی در خاورمیانه دامن زده است.
به گزارش فرادید به نقل از نیویورک تایمز، بحران اخیر که با یک توییت خصمانه از سوی ترامپ شدت گرفته، نتیجۀ ادامۀ بازداشت اندرو برانسون، کشیش آمریکایی است، که 21 ماه پیش در جریان سرکوب گسترده‌ای که پس از کودتای ناکام در ترکیه صورت گرفت، دستگیر شد.
اما تعمیق نگرانی‌ها نسبت به مدیریت اقتصادی رجب طیب اردوغان، که در ماه ژوئن با اختیاراتی نزدیک به مطلق دوباره انتخاب شد، موجب مضاعف شدن تاثیرات اقدامات آمریکا شده است. همچنین باعث شده تا این خطر که مشکلات ترکیه، که با ایران، عراق و سوریه هم‌مرز است، اقتصادهایی فراتر از منطقه را بی‌ثبات کند، مطرح شود.
اقتصاد ترکیه اگرچه هفدهمین اقتصاد بزرگ جهان است، اما مشکلات اقتصاد این کشور با توجه به اینکه جنگ تجاری ترامپ باعث تضعیف تجارت جهانی، آسیب به اتحادهای دیرینه و تهدید رشد اقتصادی جهان شده است، می‌تواند تاثیری به مراتب بدتر از پیش‌بینی‌ها رقم بزند.
همچنین ترسی میان سرمایه‌گذاران خارجی افتاده که دولت پوپولیستی و اقتدارگرای آقای اردوغان به دنبال سیاستهای اقتصادی غیرمسئولانه برود و همزمان از استقلال بانک مرکزی بکاهد. تحلیلگران هراس دارند که این موضوع مانع از برداشته شدن گامهای لازم برای باثبات‌تر شدن اقتصاد ترکیه شود.
یک ماه پیش هر دلار با 4.7 لیر، واحد پول ترکیه، معامله می‌شد، اما روز جمعه این رقم به 6.4 لیر به ازای هر دلار رسید و این اولین برای است که قیمت دلار از 6 لیر فراتر رفته است. لیر در یک ماه اخیر 30 درصد ارزش خود را از دست داده که نیمی از این کاهش ارزش در هفتۀ جاری رخ داده است.
ترامپ، ظاهراً با توجه به این آسیب‌پذیری، فشار را افزایش داده و تحریمهای اقتصادی تازهای را اعلام نمود و میزان تعرفه بر فولاد وارداتی از ترکیه را به پنجاه درصد و تعرفۀ آلومینیوم را به 20 درصد، یعنی دو برابر، افزایش داد. پیش از اینها دو وزیر دولت ترکیه را در هفتۀ گذشته هدف تحریم قرار داد.
این اقدام، عملاً باعث خارج شدن فولاد ترکیه از بازار آمریکا خواهد شد که 13 درصد صادرات فولاد ترکیه به آنجاست.
تشدید رویارویی پرسش‌هایی پیرامون اینکه آیا این دو رهبر خودرای آیا برای بدست آوردن دست بالا در یک مناقشۀ دیپلماتیک رو به گسترش، دست به هرج و مرج بیشتر خواهند زد را مطرح کرده است.
آقای برانسون، کشیش اوانجلیکال، که 23 سال در ترکیه زندگی کرده است، یکی از 20 آمریکایی، از جمله یک دانشمند ناسا و یک استاد شیمی از پنسیلوانیا، است که در جریان سرکوبی که پس از کودتای ناکام دو سال پیش شکل گرفت، دستگیر شدند.
آقای اردوغان مدعی است که کودتا از ایالات متحده هدایت می‌شده و انگشت اتهام را به سوی یک عالم مسلمان، به نام فتح الله گولن، که در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیا زندگی می‌کند، دراز کرده است. مقامات ترکیه خواستار استرداد او شده‌اند، و با توجه به رد این درخواست از سوی آمریکا، از آمریکایی‌های بازداشت شده به عنوان مهره‌هایی برای چانه‌زنی استفاده می‌کند.
اردوغان هیچ نشانه‌ای مبنی عقب نشینی نشان نداده است. او در دو سخنرانیش در روز جمعه، موضعی سرسختانه اتخاذ کرد و ضمن سرزنش قدرتهای خارجی‌ای که به هدایت بحران اقتصادی ترکیه متهم می‌کند، وعده داد تا در برابر فشار غرب سر خم نکند.
او که برای جمعیتی در گوموشانه، استانی در ساحل شمالی ترکیه در دریای سیاه واقع است، گفت: "کسانی که باور دارند با مداخلۀ اقتصادی می‌توانند ما را به زانو در آورند، هیچ وقت این ملت را درک نکرده‌اند. آنها نمی‌توانند از زبان تهدید و ارعاب علیه این ملت استفاده کنند. قلدری در برابر ملت ما کارگر نیست."
اصلی آیدین‌تاباس، محقق ارشد در شورای اروپایی روابط خارجی، پس از مشاهدۀ سخنان اردوغان به صورت زنده، در رابطه با صحبتهای او می‌گوید: "خبری از توافق نیست. طرفین بر موضع خود پافشاری می‌کنند".
او می‌گوید که این اختلاف غافلگیرکننده است، چرا که ظاهراً ترامپ در حاشیۀ نشست ماه گذشتۀ ناتو، بر چارچوبی برای آزادی کشیش آمریکایی توافق کرده بود.
در عوض، ایالات متحده موافقت کرده بود تا ترتیب بازگشت مهمت هاکان آتیلا، که حکم زندان 32 ماهه‌اش را در آمریکا می‌گذراند، به ترکیه بدهد تا او باقیماندۀ حکمش را در کشور بگذارند.
ترامپ پس از دیدار با اردوغان، حتی یک حسن نیت دیگر هم نشان داد و از اسراییل خواست تا یک بازداشتی ترکیه‌ای به نام ابرو اوزکان را آزاد کند، که به سرعت انجام شد.
به گفتۀ خانم آیدین تاباس،واشنگتن به دنبال آن بود که آقای برانسون بلافاصله آزاد شود، اما کاغذبازی‌های استرداد بانکدار ترکیه دو تا سه هفته به طول می‌انجامید.
او می‌گوید که معامله به سرانجام نرسید، چرا که ترکیه ضمانتهای بیشتری می‌خواست، از جمله اینکه خواستار کاهش جریمه‌ای که خرانه‌داری آمریکا برای بانک دولتی ترکیه به نام هالک بانک به خاطر دور زدن تحریمهای ایران تعیین کرده و قول عدم طرح دادخواستهای جدید بود.
به نقل از یکی از مسئولان آمریکایی، به ترکیه ضرب‌العجلی برای آزادی آقای برانسون که در حال حاضر در بازداشت خانگی در خانه‌اش در ازمیر به سر می‌برد داده شده بود که مهلت آن ساعت 6 عصر چهارشنبه بود.
ترکیه ظاهراً سعی داشته تا با فرستادن هیئتی به منظور گفتگو به واشنگتن در آن روز، جلوی بحران را بگیرد. اما به گفتۀ یک مقام آمریکایی دیگر، گفتگوها به خوبی پیش نرفته است.
هیثر نائورت، سخنگوی وزارت خارجه، پس از مباحثات گفت: "گفتگوها ادامه خواهد داشت".
روز جمعه آقای اردوغان ظاهراً تصمیم گرفت که مسیر سخت را انتخاب کند. او از ترکها خواست تا طلا و دلارشان را بفروشند و لیر بخرند تا واحد پول ترکیه تقویت شود.
او گفت: "آنها که دلار، یورو و طلا زیر متکایشان قایم کرده‌اند، باید بروند آنها را در بانکهایمان به لیر تبدیل کنند. این مبارزۀ ملی است."
خانم آیدین‌تاباس می‌گوید: "اردوغان تصمیمی گرفته است. سخنرانی او مسلماً خیلی سرسختانه بود.
با این وجود، شرایط اقتصاد ترکیه روز به روز شکننده‌تر به نظر می‌رسد.
سقوط لیر باعث هراس در بازارهای مالی شده است، چرا که تردیدها را در رابطه با سرمایه‌گذاری در اوراق قرضۀ ترکیه افزایش داده است. سود اوراق 10 سالۀ ترکیه، افزایش شدیدی داشته و به بیش از 20 درصد رسیده است، که یعنی معامله‌گران در ازای آنچه که سرمایه‌گذاری‌ای پرخطر می‌بینند، خواهان سودهای بالاتری هستند.
این اضطراب به بانکهای اروپایی و آسیایی‌ای که سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در ترکیه انجام داده‌اند نیز سرایت کرده و به افت بازارهای سهام در سراسر جهان دامن زده است. همچون بحران مالی یونان در سال 2010، رویدادهای جمعه، آخرین مثال این موضوع محسوب می‌شوند که چگونه مشکلات یک کشور با اقتصادی متوسط اما مشکلاتی جهانی می‌تواند ثبات مالی را در بسیار دوردست‌تر از مرزهایش بر هم بزند.
بات هوردیک، تحلیلگر بازار در آمستردام و معامله‌گر ارز، می‌گوید: "در بازارهای مالی همه چیز به هم متصل است. شما نمی‌دانید که کدام بانک وابستگی زیادی به لیر دارد."
او می‌گوید که در نتیجۀ این امر، "مردم دارایی‌هایشان را به دارایی‌های امن‌تر تبدیل می‌کنند."
اردوغان که اکنون 15 سال است که در قدرت بوده، همواره محبوبیتش را شدیداً مدیون تواناییش در ادامه دادن به رشد اقتصادی ترکیه بوده است. او قشر متوسطی ایجاد کرده که به او وفادار است، و حتی با وجود اینکه آزادی‌های مدنی را کاهش داده، مخالفان را زندانی کرده و رسانه‌های سنتی و اجتماعی را محدود کرده به او پایبند مانده است.
او امسال، یک سال نیم زودتر از موعد مقرر، خواستار انتخابات زودهنگام شد، که بخشی از این تصمیم ناشی از عیان شدن نشانه‌های تضعیف اقتصاد بود. با این وجود، لیر حتی منتظر به پایان رسیدن کمپین انتخاباتی او هم نماند و همان موقع سقوط کرد.
مشکلات اقتصادی در چند هفته‌ای که اردوغان پس از انتخاب مجدد در چارچوب سیستم ریاست جمهوری جدید، قدرت بسیار بیشتری بدست آورده، بدتر از قبل شده است.
سقوط شدید واحد پول ترکیه، نشان‌دهندۀ نگرانی‌ها در رابطه با اصول مدل اقتصادی اردوغان است که به یک صنعت ساخت و ساز بزرگ وابسته بود، و منتقدانش می‌گویند که باعث ثروتمند شدن حلقۀ نزدیکان او شده و در مقابل کشور را تا خرخره زیر قرض برده است.
سقوط شدیدتر لیر از زمان انتخاب مجدد اردوغان، از این نگرانی ناشی شده که او بیش از همیشه بر حرف خود پافشاری می‌کند و مشاورۀ اقتصادی هیچکسی جز خودش را قبول ندارد.
او در برابر خواستها برای افزایش نرخ سود برای کاهش تورم و کاهش فشار بر لیر مقاومت کرده است، که یکی از مثالهای افزایش نقش اوست.
برات آلبایراک، داماد آقای اردوغان، که به سمت وزیر اقتصاد و خزانه‌داری رسیده است، برای آرام کردن بازارها کنفرانسی خبری با رسانه‌ها برگزار کرد.
او اصرار دارد که ترکیه به استقلال بانک مرکزی احترام خواهد گذاشت، هر چند که دخالتهای آقای اردوغان در سیاستهای پولی، یکی از عوامل سقوط لیر بوده است، و همچنین ادعا کرد که اقتصاد ترکیه امسال رشد مثبت را تجربه خواهد کرد.
او گفت: "ترکیه با دوستانش و آنهایی که می‌گویند می‌خواهیم با ترکیه برنده باشیم، رو به جلو پیش خواهد رفت. ترکیه بخش بانکداری بسیار قوی‌ای دارد که با ساختار پولی خود برای اینگونه سناریوها آماده است."
به گزارش آسوشیتدپرس، ترکیه همچینن اعلام کرده است که روز جمعه اردوغان گفتگویی تلفنی با ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، داشته و این دو با هم در رابطه با روابط اقتصادیشان در میانۀ تلاطم بازار صحبت کرده‌اند. آقای اردوغان معمولاً به این دلیل فتیلۀ روابط با روسیه را بالا می‌کشد که نشان دهد برای روابط با غرب، آلترناتیو دارد. این دو همچنین با هم در مورد سفر توریستهای روس به ترکیه صحبت کرده‌اند.
روحسر پکان، وزیر تجارت، به خبر تحریم‌ها با احتیاط واکنش نشان داد و خواستار بازگشت به میز مذاکره شد.
او در بیانیه‌ای گفت: "ترکیه شدیداً از تصمیم دولت آمریکا برای دو برابر کردن تعرفۀ فولاد و آلومینیوم ناامید است. این تعرفه‌ها همان موقع که در ماه ژوئن به اجرا درآمدند، توجیه نداشتند و اکنون هم همینطور است."
"تاثیر این اقدام عجولانه از سوی دولت آمریکا تنها متوجه ترکیه نیست، بلکه ضررش به شرکتها و کارگران آمریکایی هم خواهد رسید. ما از پرزیدنت ترامپ می‌خواهیم که به میز مذاکره برگردد. این مسئله را می‌توان و باید از راه گفتگو و همکاری حل کرد."
