روستای سر آقا سید چهارمحال و بختیاری ؛ ماسوله زاگرس

شما را دعوت می کنیم به تماشای جاذبه ها و دیدنی های بکری که در گوشه ای از کشور ایران چشم انتظارِ دیده شدن هستند…

دیدنی هایی که از چشم ها دورمانده اند و تنها چیزی که انتظارشان را می کشد فراموش شدن است. روستا ها، این جلوه گاه های زندگی ساده و زیبای مردم با همه ی مشکلاتشان برای ادامه ی حیات در تلاش هستند اما روز به روز بیشتر فراموش می شوند و لحظه به لحظه آبادانی خود را بیشتر از دست می دهند.

روستاهایی که با نمایش ذره ای از چشم اندازهایشان، دیدگان همه را خیره می کنند. طبیعت هم به یاری سادگی و صفای این سکونتگاه های دیرینه ی ایرانیان می آید و با آغوشی باز آنها را در برمی گیرد.

مقصد امروز ما یکی از همین روستا هاست که در نیمه ی غربی کشور عزیزمان ایران، زیبایی های بسیاری را به نمایش گذاشته است. روستایی که با #معماری پلکانی در قلب کوهستان زاگرس جلوه ای خاص را به رهگذران می نمایاند.

قصد سفر به روستای سرآقا سید در استان چهارمحال و بختیاری را داریم.

با کارناوال در این سفر همراه باشید…

روستای سرآقا سید

بعد از گذر از روستای شیخ علیخان در شمال غربی مرکز کوهرنگ و طی کردن جاده ی خاکی و پیچ در پیچ کوهستانی که خیلی هم هموار نیست به یکی از دورترین نقاط شهرستان کوهرنگ در دامنه ی قله هفت تنانِ رشته کوه زاگرس می رسیم. این منطقه از شمال به کوه کنگله و از جنوب به کوه وند و خیمه محدود است. در این زمان است که روستای سرآقا سید با آن بافت سنتی و معماری پلکانی در میان کوهستان خودنمایی می کند.

روستای سرآقا سید روستایی در 134 کیلومتری شهرکرد و در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا است که به سبب پلکانی بودن معماری اش به آن ماسوله ی زاگرس نیز می گویند. این مکان، اتراقگاه ییلاقی عشایرِ منطقه در بهار و تابستان است و اهالی آن در سایه ی رحمت امامزاده سید آقا عیسی زندگی سرشار از برکتشان را ادامه می دهند.

هنوز تاریخ دقیقی از قدمت این روستا در دست نیست اما شجره ی امامزاده قدمتی برابر 600 سال را نشان می دهد.

کوه کنگله از شمال، کوه نرمه از شمال شرق و کوه وند و خیمه از جنوب، روستا را در بر گرفته اند. منطقه ارچنه در غرب روستا آب آشامیدنی روستا را تامین می کند.

این روستا فقط از نعمت برق برخوردار است و خبری از امکاناتی مثل درمانگاه و جاده و … در آن نیست. دانش آموزان این روستا فقط تا مقطع راهنمایی به تحصیل مشغول هستند و برای تحصیل در مقطع دبیرستان به شهر می روند و در 6 ماه از سال پدر و مادر را نمی بینند.

معماری روستا

روستای سرآقا سید نمونه ای از معماری پلکانی در منطقه ی زاگرس مرکزی است و به دلیل شباهت آن به ماسوله ی گیلان لقب ماسوله ی زاگرس را به آن داده اند.

مصالح خانه های گِلین این روستا، خشت خام و چوب است و به صورت فشرده و پلکانی با اتاق های کوچک و تو در تو شکل گرفته اند. دیوارهای پهن و درب های کوچک از جنس تنه ی درختان و نبود پنجره از ویژگی های خانه های این روستا است. خانه ها دارای دو بخش مجزا برای سکونت اهالیِ خانه و نگهداری دام و طیور و انبار هستند. در قسمت مسکونی خانه نیز دو بخش وجود دارد: اتاقی به نام لامردان که اتراقگاه مهمان و مردان خانواده و دیگری اتاقی برای سکونت اعضای خانواده است.

در این روستا هم مانند آنچه که در سایر #روستاهای پلکانی دیده می شود، پشت بام منزل پایینی به منزله ی حیاط خانه ی بالایی و محل گذر ساکنان روستا می باشد. با معماری پلکانی در مصالح و زمین صرفه جویی می شود و اتصال زنجیره وار خانه ها باعث ایجاد پیوستگی خاصی در میان خانه های روستا و تمایز آن با سایر اجتماعات بختیاری شده است.

متاسفانه در سال 1391، 25 خانه از این روستا در آتش سوخت.

دیدنی های سرآقا سید

در سفر به این روستا به زیارت امام زاده سر آقا سید (سید آقا عیسی) بروید و از صفا و سادگی آن لذت ببرید.

گشتی هم در کنار زمین های کشاورزی اطراف امام زاده بزنید و به تماشای آنها بپردازید. از دیدن حوضچه های نمکِ روستا جا نمانید که گویی لباسی با خال های سپید بر تن طبیعت کرده اند.

بعد از امام زاده اولین چیزی که در روستا توجه شما را جلب می کند پوشش، گویش، پوشاک و فرهنگ بومی مردم است که کاملا حفظ شده و و جلوه گر غنای فرهنگی و دینی ساکنان آن است.

در کنار روستا درختان گردویی وجود دارند که قدمت آنها نزدیک به 300 سال است.

آبراهه ی بزرگی نیز از ضلع شرقی روستا می گذرد که دارای دو چشمه است.

باغات میوه و طبیعت زیبای کوهستانی به این روستا جلوه ای خاص بخشیده است. قدم زدن در کوچه های روستا به منزله ی سفر در زمان است، گویی از قرن بیست و یک به جای دیگری در زمان پرت می شوید. عکاسی از چنین فضای ناب و دست نخورده ای می تواند یکی از بهترین تجارب سفر شما به این روستا باشد.

تماشای آبشار شیخ علی‌خان که در 40 کیلومتری روستای سرآقا سید قرار گرفته است را در برنامه ی سفر خود بگنجانید. محیط اطراف آبشار محل خوبی برای تفرج و تفریح گردشگران است.

اگر علاقه به غار نوردی دارید به شما غار یخی چما را پیشنهاد می کنیم که در نزدیکی روستای شیخ علی خان  واقع است. برای رسیدن به غار یخی چما چندین بار باید تن به آب رودخانه زد که سرمایش تا مغز و استخوان می رود، پس از یک کیلومتر در تنگه چما، دهانه غار یخی چما قرار دارد. 

کوهنوردی و صعود به قله ها را دوست دارید؟ پس مقصد خوبی را انتخاب کرده اید. کوه های زردکوه بختیاری، تجربه ی یک کوه نوردی عالی را برای شما به ارمغان می آورند. بلند ترین قله ی این کوه ها 4221 متر ارتفاع دارد و در 30 کیلومتری روستای سرآقا سید واقع است.

ورزش ها و تفریحات زمستانی را نیز به جاذبه های این روستا اضافه کنید. پیست اسکی چلگرداست در 50 کیلومتری روستا با برف فراوان، یخچال های طبیعی و شیب های تند در ایام مختلف سال، به خصوص پاییز و زمستان، کوهنوردان، اسکی‌بازان و علاقه‌مندان به ورزش‌های کوهستانی را به سوی خود جذب می‌کند. پیست اسکی تابستانی چال میشان را نیز به لیست جاذبه ها اضافه کنید.

قدم زدن در میان روستا

امام زاده سر آقا سید (سید آقا عیسی) 

حوضچه های نمک

طبیعت اطراف روستا

آبشار شیخ علیخان

غار یخی چما

غذاهای محلی روستای سرآقا سید

حواستان را حسابی جمع کنید تا مبادا از خوشمزه های این روستا غافل شوید.

آش کاردین (آش کارده) یکی از مهم ترین غذاهای روستا است. کاردین نوعی گیاه کوهی است که به وفور در اطراف روستا یافت می شود. آش کاردین ترکیبی از دوغ، سبزی کاردین و افزودنی‌ هایی دیگر از قبیل برنج است.

آش برگ هم یکی از غذاهای خوشمزه ی روستا است. برای پخت این آش، خمیر را به صورت رشته‌هایی باریک در آورده و با نخود، عدس و روغن حیوانی می‌پزند. پس از آن سبزی آش و لوبیا را به آن می افزایند.

کباب هم غذای لذیذی است. کباب بختیاری با گوشت قرمز و گوشت پرندگان و در اندازه های بزرگ تهیه می شود. روستاییان در کنار این غذا فتیر و دوغ نیز مصرف می کنند.

 

مردم روستا

جمعیت روستا متغیر است و اکثریت آن را سادات تشکیل می دهند. جمعیت در تابستان به بیش از دو هزار نفر می رسد در حالی که در زمستان کمتر از هزار نفر در آن سکونت دارند. مردمانی از تبار چهار لنگ و هفت لنگ بختیاری با گویش لری در آن زندگی می کنند و فرهنگ سنتی و بومی خود را تا به امروز حفظ کرده اند. همه چیز آن قدر ناب و بکر و دست نخورده است که گویی زمان، خیالِ گذر در این روستا را نداشته و ندارد.
پوشاک اصیل و دست نخورده ی مردمان روستا نشان از دور بودن از دغدغه های زندگی شهری دارد، پوشاکی که حتی در میان زنان و دختران روستا هم هنوز اصالت خویش را حفظ کرده است. زنان و دختران روستا با همان پوشش زیبا و محلی به سوی کوه و صحرا می روند تا برای گرمایش و پخت و پز در خانه هایشان هیزم جمع کنند.

پوشش مردان در این روستا شامل زیر شلوار، شلوار دبیت، پیراهن، چوقا، شال کمر و گیوه، و پوشش زنان روستا نیز شامل پیراهن، شلوار، می‌نا، لچک، جلیقه، کلنجه و انواع کت با پارچه های گرانقیمت و خوش رنگ می باشد.

 اینجا خبری از کپسول های گاز و چراغ های نفتی نیست و هنوز شعله ی چاله های آتش، گرمابخش خانه و تامین کننده ی اسباب پخت و پز است.

مردان این روستا به کشاورزی و دامداری مشغولند. کسب وکار دیگرشان مزه ی شوری دارد، زندگی خیلی از اهالی روستا به استخراج نمک از حوضچه های نمک نزدیک روستا وابسته است.  آنها نمک را برای دام هایشان مصرف می کنند و بخشی از آن را نیز به فروش می رسانند. گندم، سیب زمینی، گوشت، فرآورده های لبنی و نمک از مهم ترین محصولات این روستا هستند.

زنان روستا هم پا به پای مردان در حوضچه های نمک کار می کنند و به تولید صنایع دستی چون قالی، جاجیم، سیاه چادر و گلیم نیز مشغول هستند. زنان با نخ های پشمی رنگارنگ بر قالی ها نقش لچک و ترنج می اندازند. زنان با استفاده از موی بز به بافت سیاه چادر که بیشتر جنبه ی خود مصرفی دارد می پردازند. پیچ و تاب گیس بافته ی زنان که از گوشه ی چارقدشان بیرون زده حکایت از پیچ در پیچ زندگی در میان کوهستان را دارد.

مردم روستا علاقه ی خاصی به موسیقی و هنر دارند. توشمال‌ها (نوازندگان ایل بختیاری)، مقام‌های موسیقی گله‌داری، برزگری، ابوالقاسم خان و مقام شیر علی مردون را به اجرا درمی آورند. توشمال‌ها در مراسم نیز مشارکت می‌کنند. آلات موسیقی بختیاری‌ مثل سرنا زینت بخش عروسی، جشن‌ها و مراسم عزاداری است. آوازهای محلی روستا با لهجه لری به خصوص در هنگام کار، در مراسم عروسی طنین انداز می شود. رقص‌های محلی مانند رقص عروسی، رقص دستمال، رقص آرام، رقص تند و رقص مجسمه که خاص عشایر بختیاری است در میان مردم روستا رواج دارد.

اعتقادات مردم روستا

 مردم اعتقاد عجیب و محکمی به امام زاده سید آقا عیسی دارند. معجزات این امام زاده سینه به سینه نقل شده و ورد زبان ها است.  

یک عَلَم در داخل امام زاده وجود دارد که نقل است هنگام جنگیدن و دعوت مردم به اسلام در دستان سید آقا عیسی قرار داشته است. اعتقاد به این علم به حدی است که در زمان های حساس مثل خشکسالی و طلب باران و هنگام شیوع بیماری توسط مردم در محل های مختلف چرخانده می شود تا مشکل حل شود.

نشانه ای به شکل 8 بر روی کوه خیمه در روبه روی روستا وجود دارد که مردم معتقدند نشانه ای است از قبله و  آقا سید عیسی با پرتاب نیزه ای آن را به مردم نشان داده است.

چشمه ای در همین کوه به نام مراد چشمه وجود دارد و اعتقاد مردم بر این است که اگر کسی با نیت پاک دست خود را در آب آن فرو ببرد، نشانه ای برای برآورده شدن آرزویش به دستش می آید، این نشانه ها می تواند انواع سنگ ریزه، برگ، گل سر و یا هر چیز دیگری باشد که تعبیر خاصی در آن ها نهفته است.

مردم وجود منطقه ای به نام بی آبه را مربوط به قبل از زمان حضور آقا سید می دانند. مردم روستا در چشمه ی خدر لباس نمی شویند چون معتقدند این چشمه متعلق به حضرت خضر بوده است.

نام گذاری روستا

نام این روستا از دو بخش تشکیل شده است: سر + آقا سید

آقا سید که لقب امام زاده سید آقا عیسی است که مقبره ی آن در روستا می باشد. در مورد بخش اول می توان گفت که در محاوره برای رفتن به یک مکان خاص از پیشوندهای خاصی استفاده می شود. مثلا می گوییم می روم پابوس امام رضا (ع) یا می روم سر درس ومثال هایی از این قبیل.

می توان این احتمال را داد که عشایری که بعدها در این روستا ساکن شدند به هنگام قصد زیارت این امام زاده می گفتند ” می روم سر آقا سید ” به این معنی که می روم زیارت آقا سید، مرور زمان و تکرارِ این اصطلاح موجب انتخاب این نام برای روستا شده است.

برخی نیز معتقدند چون خانه ها در بالای امام زاده به صورت پلکانی شکل گرفته اند و همه شان به آن دید دارند این نام برای روستا انتخاب شده است.

آب و هوای روستا

روستای سر آقا سید دارای آب و هوای کوهستانی است. این روستا در تابستان ها آب و هوایی مطبوع دارد و سرما در فصول سرد آن سخت و طاقت فرسا است.

پوشش گیاهی

درخت بلوط در جای جای این روستا از ارتفاعات گرفته تا کوهپایه ها به چشم می خورد. یکی از استفاده های میوه ی این درخت تهیه ی خوراک دام از آن است. از میوه ی بلوط در پخت نانی به نام نان کَلگ نیز استفاده می شود. برای پخت این نان، مغز میوه ی بلوط را آسیاب می کنند تا آردی از آن به دست بیاید و سپس پخت نان را آغاز می کنند.

چندار که در واقع همان درخت چنار است نیز در روستا مشاهده می شود. درختان بید، گردو و درختچه ی محلی میلو که میوه های ریز و قرمز دارد به روستا جلوه ی خاصی داده اند. درختچه های ارزن، گون، کیکو، خوشک بن، کلخونگ و سماق و گیاهان سیر، موسیر، تره کوهی، بنصر، کاردین، چویل، قارچ و کرفس کوهی نیز به چشم می خورند. کرفس کوهی گیاهی است که در بالای کوه و پس از باریدن باران می روید و برای درست کردن ترشی از آن استفاده می شود.

شاه محمد دادور ؛ پیر روستای سرآقا سید

شاه محمد دادور نام پیر فرزانه ای است که همتی بی پایان دارد و دستانی طلایی …

او هنر خطاطی را از اجدادش آموخته و به کتابت قرآن پرداخته است. در سفری که به قم داشت به جای فروش کتابی به جا مانده از یک قرن و نیم پیش که از پدربزرگش سید نوروز علی موسوی به ارث برده و سرشار از آیات و دعاها با خطی خوش است، آن را به کتابخانه ی آیت الله مرعشی نجفی اهدا کرد. سید دفتر شعری دارد که در آن شعر های نابی در رثای حضرت امام خمینی(ره)، محرم، پیروزی انقلاب و رهبری به چشم می خورد. 

سیدِ داستان ما، بین مردمی که کمتر خواندن و نوشتن می دانند و با همان امکانات اولیه کم و تنگ دستی از سال 1379  با خرید 380 برگه سفید گلاسه شروع به کتابت قرآن در خانه ی محقرش که مشرف به روستا و امامزاده می باشد، نمود. کتابت این قرآن در پاییز 1384 و در 360 صفحه و هر صفحه 15 سطر به پایان رسید.

اقامت در روستا

هنوز هتل ها و مسافرخانه های آنچنانی به این روستا راهی پیدا نکرده اند اما اگر می خواهید اقامت در سر آقا سید را تجربه کنید می توانید از خانه های محلی استفاده کنید تا مردم محلی از درآمد حاصل از گردشگری استفاده کنند. شاید هم ترجیح دهید در یکی از شهرهای اطراف همچون کوهرنگ یا شهرکرد اقامت کنید و روزی را به بازدید از این روستا اختصاص دهید.

بهترین فصل سفر

سر آقا سید تنها در 6 ماه فصول بهار و تابستان قابل دسترسی است و ساکنان آن ماه های سرد سال را پشت حصاری از برف و بدون هیچگونه ارتباطی با دنیای بیرون می گذرانند. با فرا رسیدن فصل بهار طبیعت و راهداران دست در دست یکدیگر داده و این حصار را می شکنند. در فصل بهار منظره ی پشته های علوفه ی تازه برای آذوقه ی زمستانی، از زاویه ی بالا دیدنی است.

در ماه های اردیبهشت و خرداد عشایری که از مناطق گرمسیر خوزستان به چهارمحال و بختیاری وارد می شوند از مسیر روستای سر آقا سید عبور می کنند و تماشایی ترین صحنه ها را به تصویر می کشند.

راه دسترسی

این روستای زیبا در 45 کیلومتری شمال غرب مرکز شهرستان کوهرنگ واقع است.

برای رسیدن به روستای سر آقا سید از شهر چلگردم در مرکز شهرستان کوهرنگ به سمت غرب حرکت کنید. پس از روستای سنگی شیخ علیخان، جاده ی آسفالته تمام می شود. با شروع جاده ی خاکی پر پیچ و خم چشمتان به غار یخی چما و قله ی زردکوه می افتد. پس از 40 تا 50 کیلومتر رانندگی، روستای سر آقا سید نمایان می شود.

موقعیت روستای سرآقا سید بر روی نقشه

دغدغه های کارناوالی

زیبایی های این روستا می تواند سالانه تعداد زیادی گردشگر را به آن جذب کند اما نبود امکانات سد راهی برای گردشگران به حساب می آید. این کمبود امکانات حتی در جاده روستا هم دیده می شود و این جاده بدون وجود هیچگونه امدادی در طول مسیر شما را همراهی می کند.

پیشنهادات کارناوالی

در سفر به روستای سر آقا سید به فرهنگ مردم بومی احترام بگذارید.

انتظار آنتن دهی تلفن های همراهتان را در اینجا نداشته باشید و خودتان را برای یک زندگی به دور از آنها آماده کنید.

از همه ی جاذبه ها لذت ببرید و سعی کنید همه را در برنامه ریزی خود بگنجانید. بازدید از سایر دیدنی های نزدیک روستا همچون چشمه و تونل کوهرنگ نیز می تواند خاطرات خوبی برایتان بسازد.

از محصولات خوشمزه ی این روستا که محصولات لبنی مانند شیر، دوغ، کشک، ماست و کره است، چشم پوشی نکنید.

می توانید نمک را به عنوان سوغات این روستا تهیه کنید.

مغازه ی کوچکی در روستا است اما محصولاتش محدود است. اگر قصد ماندن در سر آقا سید را دارید، مایحتاج خود را به همراه ببرید.

سخن آخر

روستاهای پلکانی در سراسر ایران وجود دارند.

آیا شما سفری به هر یک از این روستاها داشته اید؟

آیا روستای سر آقا سید را دیده اید؟

روستای پلکانی دیگری را می شناسید؟

تجربیات و نظرات خود را با دوستان کارناوالی خود به اشتراک بگذارید.

در مورد دیگر روستاهای پلکانی ایران در کارناوال بخوانید:

ماسوله ؛ ماه کوچک میان طبیعت بهشتی فومن

شیلاندرِ زنجان ؛ ماسوله ی گمشده

روستای کریک یاسوج ؛ ماسوله ی فراموش شده ی جنوب