دکتر غلامرضا نادری؛ متخصص ارتوپدی و فلوشیپ جراحی مچ پا
شنیدن گاه‌به‌گاه صدای تق‌تق، و… در هنگام خم شدن زانو الزاماً به معنی ابتلا به آرتروز یا ورم مفاصل نیست، هرچند که این صداها معمولاً از مفاصل افراد مبتلابه آرتروز شنیده می‌شود.
در این مقاله به بررسی علل صدا دادن زانو می‌پردازیم. پزشکان این صداها را کرپیتوس می‌نامند.
این کلمه معمولاً برای مفاصل بکار می‌رود اما می‌تواند جهت توصیف صداهای ریوی نیز استفاده شود.
آناتومی زانو
زانو مانند یک لولا عمل می‌کند. این لولا استخوان ران (فمور) را به استخوان بلند ساق پا (تیبیا یا درشت‌نی) وصل می‌کند.
نازک‌نی یا فیبولا استخوان دیگری است که به این مفصل وصل می‌شود. کشکک زانو یا پاتلا استخوانی کوچک و برجسته است که در جلوی زانو قرار گرفته و از آن محافظت می‌کند.
دو لایه ضخیم غضروفی به نام منیسک همانند بالشتک‌هایی در بین استخوان‌های ران و درشت‌نی قرارگرفته‌اند تا اصطکاک را در محل رسیدن این دو استخوان به هم کاهش دهند.
کپسولی پر از مایع که سینوویوم نام دارد مفصل را در برگرفته و آن را لغزنده می‌کند. چهار رباط استخوان‌های این محل را به هم وصل می‌کنند.
رباط، نواری سفت و قابل‌انعطاف است که استخوان‌ها را به هم وصل کرده باعث پایداری مفصل می‌شود.
کرپیتوس چگونه ایجاد می‌شود؟
با گذشت زمان، در نواحی احاطه‌کننده مفصل گاز ایجادشده که سبب تشکیل شدن حباب‌های ریزی در مایع مفصلی (سینوویال) می‌شود.
هنگامی‌که فرد زانوی خود را خم می‌کند برخی از این حباب‌ها ترکیده ممکن است صدا ایجاد کنند. این وضعیت عادی بوده و گاه‌به‌گاه برای همه افراد رخ می‌دهد.
آرتروز سبب آسیب غضروف و استخوان می‌شود. هنگامی‌که مفصل زانوی آسیب‌دیده حرکت می‌کند، می‌تواند صدایی مانند تق‌تق یا ترق تروق ایجاد کند.
کرپیتوس می‌تواند در اثر آسیب نیز ایجاد شود.
چه زمانی باید در ارتباط با این صداها (کریپتوس) نگران شد؟
صدا دادن زانو شایع و معمولاً بدون درد است و نیازی به نگرانی نیست.
با این‌حال، دردی که با صداهای زانو همراه است، می‌تواند بیانگر وجود یک مشکل باشد.
صدا دادن زانو یکی از شایع‌ترین علائم استئوآرتریت یا آرتروز است. همچنین این علامت می‌تواند یکی از علائم روماتیسم یا التهاب عفونی مفاصل بوده و ممکن است با چندین نوع مختلف از آسیب‌های زانو در ارتباط باشد.
درصورتی‌که زانوهایتان صدایی مانند غژغژ یا ترق تروق ایجاد می‌کنند و این صداها با درد همراه‌اند هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
کریپتوس و آرتروز
بر طبق گفته بنیاد آرتروز، حدود 27 میلیون آمریکایی به آرتروز مبتلا هستند.
این نوع از آرتروز عمدتاً افراد بالای 65 سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. آرتروز اغلب مفاصلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که مانند مفاصل دست بیشتر مورداستفاده قرار می‌گیرند.
این نوع آرتروز مفاصل تحمل‌کننده وزن ازجمله زانو و ران را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فشارهای مکانیکی یا تغییرات بیوشیمیایی به‌آرامی سبب فروپاشی غضروفی‌های بالش مانند مفصل شده و التهاب و درد ایجاد می‌کنند.
باگذشت زمان، غضروف از بین رفته و استخوان‌ها بر روی یکدیگر ساییده می‌شوند. کرپیتوسی که با درد همراه است معمولاً توسط آرتروز ایجاد می‌شود.
دیگر عوامل ایجادکننده کرپیتوس
کرپیتوس زانوها می‌تواند توسط آسیب‌های زانویی ازجمله پارگی‌های منیسک ایجاد شود. این آسیب‌ها در افرادی که ورزش، دو یا دویدن نیمه تند انجام می‌دهند، نسبتاً شایع است.
پارگی منیسک می‌تواند سبب ایجاد کرپیتوس در هنگام حرکت مفصل شود. نرمی کشکک زانو (کندرومالاسی پاتلا) دردی در پشت کشکک زانو است که براثر استفاده بیش‌ازحد یا آسیب ایجاد می‌شود.
این آسیب به غضروف پوشاننده سطح زیرین استخوان کشکک زانو وارد می‌شود.
در صورتی‌که فرد به نرمی کشکک زانو مبتلا باشد، صدایی غژغژ مانند و سائیده شدنی دردناک را شنیده و احساس می‌کند.
دیگر انواع آرتروز و آسیب‌های زانو نیز می‌توانند سبب ایجاد کرپیتوس شوند.
درمان کریپتوس هنگامی‌که دردناک می‌شود
کریپتوس یا صدا دادن زانو، تا زمانی که بدون درد بوده و توسط یک بیماری، آسیب یا شرایطی دیگر ایجاد نشده باشد، بی‌خطر بوده و نیاز به هیچ درمانی ندارد.
اما هنگامی‌که صدا دادن زانو با درد همراه می‌شود، درمان به علت زمینه‌ای آن بستگی خواهد داشت.
برای مثال، آرتروز درمان‌های متفاوتی دارد. پزشک ممکن است داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل بروفن و دیکلوفناک) تجویز و استفاده از کمپرس سرد را جهت کاهش التهاب را پیشنهاد کند.
استفاده از زانوبند می‌تواند به حمایت و استراحت دادن زانو کمک کند. فیزیوتراپی و تمرین درمانی، عضلات حمایت‌کننده زانو را قوی کرده و محدوده حرکتی زانو را افزایش می‌دهند.
در برخی موارد، ممکن است جراحی یا تعویض مفصل موردنیاز باشد.
