تأثیراتی که هورمون‌ها بر رفتارهای ما دارند، بیشتر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنید. کم یا زیاد بودن میزان هورمون‌ها باعث می‌شود، انتقال‌دهنده‌های عصبی تحت تأثیر قرار بگیرند و نتایجی مانند تشویش و اضطراب اجتماعی حاصل شود. افرادی که به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا هستند، در هورمون‌هایشان نوساناتی را احساس می‌کنند. برخی از این هورمون‌ها موجب افزایش و برخی نیز موجب کاهش اختلال اضطراب اجتماعی می‌شوند. با ما باشید تا در این نوشته بیشتر با تاثیر هورمون‌ها روی بدن‌مان آشنا شویم.
هورمون‌ها و افزایش اضطراب اجتماعی
1. هورمون‌های استرس (کورتیزول، آدرنالین)
برخی از هورمون‌ها مانند کورتیزول و آدرنالین هنگام استرس ترشح می‌شوند و سطح اضطراب اجتماعی را بالا می‌برند. در برخی از موقعیت‌های اجتماعی یا هنگام انجام برخی کارها، دچار اضطراب می‌شویم؛ در نتیجه بدن‌مان شروع به ترشح هورمون‌های نام‌برده می‌کند تا بتوانیم به تهدیدهایی که احساس می‌کنیم، پاسخ بدهیم.
درصورتی‌که تهدیدی واقعی در کار نباشد، ترشح بیش‌ازحد این هورمون‌ها موجب می‌شود تا احساس نیاز به فرار یا حمله پانیک (هجوم ناگهانیِ نگرانی و ترس بسیار شدید) در ما به‌وجود آید. در این حالت چرخه‌ای معیوب شکل می‌گیرد که در آن هورمون‌ها باعث اضطراب اجتماعی می‌شوند و اضطراب و استرس تولیدشده نیز موجب ترشح بیشتر هورمون‌ها می‌شوند.
2. هورمون‌های جنسی (استروژن، تستسترون)
هورمون‌های جنسی نیز موجبات استرس و اضطراب را فراهم می‌کنند. مقدار اندکی از هورمون تستسترون باعث ایجاد اضطراب شدید می‌شود. در زنان، علاوه‌بر تستسترون، میان تغییرات سطح استروژن و اضطراب اجتماعی نیز رابطه‌ای وجود دارد. به همین خاطر است که در مواقع تغییرات هورمونی نظیر بلوغ یا مقطعی در دوره عادت ماهیانه یا یائسگی شاهد اضطراب در زنان هستیم.
استرس و هورمون‌های جنسی در ایجاد اضطراب اجتماعی باهم تعاملاتی دارند. برای مثال، وقتی دچار استرس می‌شویم سطح کورتیزول افزایش می‌یابد. افزایش کورتیزول نیز مانع از ترشح تستسترون می‌شود. افزایش کورتیزول و کاهش سطح تولید و ترشح تستسترون نتیجه‌ای جز اضطراب نخواهد داشت.
از سوی دیگر تستسترون باعث تعدیل سطح کورتیزول در بدن می‌شود. پس درصورتی‌که تستسترون کمتری ترشح شود، میزان کورتیزول افزایش می‌یابد. اگر خواهان رهایی از اضطراب ناشی از این چرخه هستیم، باید اقداماتی انجام دهیم که این چرخه را می‌شکند و نابود می‌کند.
3. هورمون‌های تیروئید
تیروئید پرکار نیز می‌تواند باعث ایجاد اضطراب به‌شکل نشانه‌هایی فیزیکی مانند افزایش ضربان قلب، تعریق زیاد، تپش قلب، لرزش و… بشود. اگر دچار اختلال در تیروئید باشیم، احتمال تجربه اضطراب اجتماعی در ما بیشتر می‌شود.
هورمون‌ها و کاهش اضطراب اجتماعی
1. تستسترون
همان‌طور که عنوان شد کاهش سطح تستسترون باعث افزایش کورتیزول و به‌تبع آن افزایش اضطراب اجتماعی می‌شود. حال، افزایش میزان آن نیز موجب کاهش اضطراب اجتماعی می‌شود. کارکرد تستسترون به‌عنوان هورمونی استروئیدی کاهش ترس اجتماعی، انزوا و گوشه‌گیری را به همراه دارد. میزان اضطراب اجتماعی در مردان نصف زنان است که یکی از دلایل اصلی آن سطح تستسترون است.
وجود تستسترون باعث تقویت گاماآمینوبوتیریک اسید (GABA) و سروتونین می‌شود. این 2 ماده شیمیایی مغزی نقشی اساسی در اختلال اضطراب اجتماعی دارند. تستسترون باعث کاهش فعالیت بخش آمیگدال مغز نیز می‌شود. آمیگدال واکنش و پاسخ تعقیب یا گریز را در مغز مدیریت می‌کند. یعنی نوعی واکنش که به موجب آن، موجودات تصمیم می‌گیرند در مقابل تهدیدهایی که احساس می‌کنند، بمانند و بجنگند یا پا به فرار بگذارند.
2. استروژن
هر چه سطح استروژن زنان بالاتر باشد، در مقابل ترس مقاوم‌تر خواهند بود. به‌عنوان یک زن شاید متوجه شده باشید که توانایی‌تان برای داشتن آرامش در مقاطعی از چرخه عادت ماهیانه بیشتر است.
3. اکسی‌توسین
اکسی‌توسین نوعی هورمون پپتیدی است که هم به‌عنوان هورمون و هم به‌عنوان انتقال‌دهنده عصبی فعالیت می‌کند. از این هورمون با نام هورمون عشق نیز یاد می‌شود و ادعا می‌شود که هنگام ارتباط با کسی که دوستش داریم، ترشح می‌شود. اکسی‌توسین در بخش هیپوتالاموس ایجاد می‌شود و از سمت غده هیپوفیز ترشح و از همان‌جا هم منتقل می‌شود. این ماده در شیردهی و زایمان نیز مؤثر عمل می‌کند.
این هورمون در کاهش میزان اضطراب اجتماعی بسیار پررنگ عمل می‌کند. افزایش سطح این هورمون باعث آرامش بیشتر، تعادل، اعتماد و ثبات در فرد می‌شود. این ویژگی‌ها در مجموع به مدیریت بهتر اضطراب اجتماعی کمک شایانی می‌کنند. مطالعات درباره اثرات این هورمون و نقش آن در درمان سایر بیماری‌ها مانند اوتیسم (درخودفروماندگی) نیز درحال بررسی است.
4. وازوپرسین
وازوپرسین نوعی هورمون است که به تعادل مایعات در بدن کمک می‌کند. ضمن اینکه در مدیریت سطح اضطراب، کنترل استرس و موقعیت‌های دشوار اجتماعی نیز مؤثر است. این هورمون از هیپوتالاموس و بخش‌های لیمبیک مغز ترشح می‌شود. دانشمندان معتقدند که احتمال وجود رابطه‌ای میان وازوپرسین و اکسی‌توسین در بالا رفتن میزان کنترل اضطراب‌های اجتماعی وجود دارد. وازوپرسین در بهبود روابط اجتماعی، انگیزه‌های جنسی، یافتن شریک عاطفی و واکنش‌های مادرانه نقش مهمی دارد.
مدیریت هورمون‌ها و کاهش اختلال اضطراب اجتماعی
اگرچه میان هورمون‌ها و اضطراب اجتماعی روابطی وجود دارد، درمان هورمونی برای رفع این مشکل توصیه نمی‌شود. در عوض بهتر است از روش‌های درمانی‌ای استفاده شود که طی آن آرامش بیشتری در فرد ایجاد می‌شود. کاهش مصرف مواد غذایی‌ای مانند قند، الکل، سیگار و در کل موادی که فقط در کوتاه‌مدت حالی خوشایند ایجاد می‌کنند، از راهکارهای تأثیرگذار است. از جمله اقدامات مفید برای افزایش استسترون، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ورزش کردن به‌طور منظم؛
- حفظ رژیم غذایی مناسب؛
- کنترل بیشتر استرس؛
- مصرف مولتی‌ویتامین‌ها؛
- خواب کافی.
افزایش سطح اکسی‌توسین نیز با موارد زیر ممکن است:
- در آغوش کشیدن فرد موردعلاقه؛
- گوش دادن دقیق به حرف‌های دیگران؛
- افزایش میزان بخشندگی (هدیه دادن)؛
- استفاده از فنون مدیتیشن «متا» که باعث بیشتر شدن مهربانی و عشق می‌شود؛
- نگهداری از حیوانات خانگی؛
- استفاده از شبکه‌های اجتماعی.
استفاده از فنون درمان رفتاری-شناختی
- برای اینکه بدانید چگونه مدیریت استرس و اضطراب اجتماعی را به دست بگیرید، باید بدانید تغییر الگوهای پاسخ‌دهی به اضطراب لازم است. در گذر زمان، مسیرهای عصبی در مغز تغییر خواهند کرد و در نتیجه شیوه پاسخ‌گویی به موقعیت‌های اضطراب‌آور نیز بهبود خواهد یافت.
- اگر دچار مشکلات تیروئید هستید، باید حتما درباره رابطه استرس و نوسانات تیروئیدی‌تان با پزشک صحبت کنید.
- اگر زن هستید، با شناخت نوسانات هورمونی خود در طول ماه می‌توانید زمان‌هایی را که دچار ناتوانی در کنترل استرس و مدیریت اضطراب می‌شوید شناسایی کنید. در این صورت می‌دانید که علت ناتوانی‌تان در مدیریت اضطراب ریشه در نوسانات هورمونی دارد و بهتر می‌توانید راه حلی پیدا کنید و دریابید که این واکنش‌ها، طبیعی و از سوی بدن‌تان است.
- برای خودتان ژست و حرکتی درنظر بگیرید که به شما احساس قدرت و توانمندی را تلقین می‌کند، مثلا مشت کردن دست‌ها به حالت پیروزی یا هر ژست و حرکت دیگری که موجب شکل‌گیری احساس قدرت در شما می‌شود. این کار تلویحا پیام قدرتمندی را در بدن شما جاری می‌کند.
- استفاده از مکمل‌های غذایی برای کاهش میزان اضطراب با مشورت پزشک نیز ایده بدی نیست.
درمان هورمونی برای کاهش اضطراب اجتماعی
امکان تأثیرگذاری هورمون‌درمانی در تحقیقات گوناگون نشان داده شده است. برای مثال استفاده از هورمون‌ها برای زنانی که مورد آزار قرار گرفته بودند، نشان داد که هورمون‌درمانی می‌تواند اختلال استرس پس از ضایعه را کاهش بدهد. در هر حال همچنان درباره‌ی استفاده از هورمون‌درمانی برای کنترل اختلال اضطراب اجتماعی تحقیق و پژوهش می‌شود. ار روش هورمون‌درمانی در مواردی مانند یائسگی زنان نیز استفاده می‌شود. یکی از بهترین روش‌ها برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی، شناخت نوسانات هورمونی تأثیرگذار و کنترل آنهاست. یادتان باشد که اضطراب اجتماعی قابل پیگیری و درمان است.
