استان خراسان جنوبی در شرق ایران واقع شده و مرکز آن، شهر بیرجند است. در این مقاله علاوه بر دیدنیهای بیرجند در بهار ما جاهای دیدنی سایر شهرهای خراسان جنوبی هم به شما معرفی می کنیم . شاید علاوه بر بیرجند علاقمند به سفر به جاهای دیدنی دیگر نیز بشوید .
موزه میراث پهلوانی بیرجند
موزه میراث پهلوانی، در سال 1385 مصادف با هفته دولت و با همکاری بخش خصوصی، واقع در زورخانه قدیمی امیر‌عرب، مشهور به «زورخانه لوبند» افتتاح شد.
سابقه زورخانه امیر عرب به بیش از 200 سال می‌رسد. در آن زمان فقط یک زورخانه در محله «لب بند» و در فاصله دو بند معروف «حاجی محمد جعفر» و «باروت کوبان» در یک کوچه فرعی واقع بود که با نام زورخانه لب بند (در لهجه محلی «لوبند») مشهور بوده و اکنون به نام زورخانه امیر عرب فعال است. بنای تاریخی زورخانه امیر عرب از دیرباز محل ورزش پهلوانان نامدار بوده است، تا اینکه در سال 1380 ساختمان جدید این زورخانه به بهره‌برداری می‌رسد و فکر ایجاد موزه و نمایشگاهی دائمی از مواریث پهلوانی و ورزش باستانی در بنای تاریخی مذکور قوت می‌گیرد.
قسمت‌های مختلف این موزه عبارتند از: نمایش عکس‌های پهلوانان و پیشکسوتان صاحب‌نام، ابزار و آلات ورزشی (از قبیل میل، کباده، تخته شنا و…)، ضرب، ابزار و آلات پهلوانی زینتی چون شمشیر و سپر و تعدادی مانکن که حالات مختلف ورزشی را به نمایش درآورده‌اند. هدف از تأسیس این موزه آشنایی عموم با ورزش باستانی و آداب و سنن مربوط به این رشته دیرپا و مردمی است.
موزه اشیا مردم‌شناسی خضری
این موزه با مشارکت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با شهرداری، بخشداری و شورای اسلامی شهر خضری دشت بیاض، در ساختمانی با زیربنای حدود 90 متر، در حاشیه‌ی پارک جنت این شهر راه‌اندازی و افتتاح شد.
آثار و اشیای این موزه را مجموعه‌ای متنوع از اشیای مردم‌شناسی و لوازم سنتی زندگی و حرف گذشته تشکیل می‌دهند.
موزه صنایع دستی و مردم‌شناسی سرایان
موزه اشیای مردم‌شناسی سرایان در محل شترخانه کاروانسرای سرایان راه‌اندازی شده است. این کاروانسرا که به «رباط شاه عباسی» نیز معروف است، از آثار دوره‌ی صفوی است و به شیوه‌ی دو ایوانی ساخته شده و فضا‌های معماری آن عبارتند از: دو ایوان، سردر ورودی، هشتی، اتاق‌های فرعی و حجره‌های متعدد و اصطبل.
این موزه متشکل از تالاری است که شامل اشیای مردم‌شناسی و لوازم زندگی مردم منطقه در گذشته و صنایع دستی قدیمی (همچون ابریشم‌بافی، شال‌بافی و چاقوسازی) است.
موزه مردم‌شناسی نهبندان
این موزه در خانه سالاری، از خانه‌های تاریخی زیبای شهر نهبندان و داخل بافت تاریخی این شهر واقع شده و دارای وسعتی حدود 1800 متر‌مربع است.
خانه سالاری از نوع خانه‌های دو ایوانی است و با توجه به سبک معماری موجود، این خانه در اواخر دوره‌ی قاجار ساخته شده و در دوره‌های بعد الحاقاتی به آن افزوده شده است.
قسمت‌های مختلف موزه عبارتند از: نمایشگاه عکس‌های بناهای تاریخی، لباس‌های محلی، مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، قالیبافی و نخ‌ریسی و…
موزه مردم‌شناسی فردوس
موزه مردم‌شناسی فردوس شامل دو بخش «آداب و رسوم حمام» و «مشاغل سنتی» شهر قدیم فردوس است که از جمله بخش‌های موزه می‌توان به مشاغل آهنگری، نمدمالی، خراطی، دلاکی و… اشاره کرد. از دیگر بخش‌های موزه می‌توان اتاق نشیمن‌خانه، مطبخ‌خانه و نگارخانه را نام برد.
موزه خصوصی بشرویه
موزه خصوصی بشرویه در اردیبهشت ماه سال 1387، با همکاری بخش خصوصی در خانه‌ی تاریخی ملاعبدالله تونی (اسدی) واقع در بافت تاریخی شهرستان بشرویه ایجاد و راه‌اندازی شد.
این بنا از خانه‌های چهار ایوانی دوره‌ی صفویه است و با معماری اصیل خود، زادگاه یکی از علمای بزرگ ایران در دوره‌ی صفویه به نام ملاعبدالله تونی بشروی بوده است و دارای اتاق‌های متعدد، مطبخ، اتاق زمستانی و اتاق بادگیر است.
بنای منزل اسدی با توجه به گفته‌های افراد محلی حدودا چهارصد سال قدمت دارد و با توجه به تزئینات معماری آن، تقریبا همزمان با بنای مسجد میان ده است.
موزه مردم‌شناسی قاین
موزه مردم‌شناسی قاین در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی (از بناهای تاریخی شهر قاین) طراحی شده و در اردیبهشت سال 1384 افتتاح شد.
بنای منزل قدیمی سلطانی در خیابان جانبازان و در محدوده‌ی بافت تاریخی شهر قاین واقع شده و اطراف آن را بافتی منسجم و سالم دربر گرفته است. این منزل قدیمی، متعلق به خانواده‌ی سلطانی از ملاکین و بزرگان قاین بوده است. اصل بنا متعلق به دوره‌ی زندیه بوده و در دوره‌ی قاجار و دوره‌ی پهلوی نیز تغییراتی در آن به وجود آمده و فضاهایی به آن اضافه شده است.
این موزه در بخش‌های مختلفی چون: مراسم شب یلدا (کف‌زنی)، دستاسی، جاجیم‌بافی، کاشت، داشت و برداشت زعفران، ریسندگی، حلاجی و جلک‌ریسی، مراسم سنتی کشاورزی، تلم‌زنی (تهیه مواد لبنی) و مراسم سنتی عروسی همراه ساز و دهل و رقص محلی (اجرای موسیقی مقامی قاینات و خراسان جنوبی) با استفاده از مانکن با پوشش محلی که بیانگر آداب و رسوم کهن منطقه است، طراحی شده است.
موزه آب قاین
موزه آب شهرستان قاین در آبان ماه سال 1386، همزمان با سفر دوم هیأت محترم دولت به این شهرستان، پس از انجام عملیات مرمتی توسط سازمان میراث فرهنگی قاین در آب‌انبار بازار این شهر افتتاح شد.
این آب‌انبار در انتهای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده قرار دارد و به همین دلیل به آب‌انبار بازار معروف است که از قنات آبگیری می‌شده است. بنای آب‌انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌انبارها است و دارای راه‌پله‌ای است که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب‌انبار و شواهد تاریخی موجود، بنای آب‌انبار مربوط به دوره تیموری بوده است.
این موزه که تنها موزه‌ی آب استان است، شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تاسیسات آبی (سدها، آب‌انبارها، قنوات و…)، وقف‌نامه‌ها و … است.
موزه مفاخر و مشاهیر بیرجند
موزه مشاهیر در خانه تاریخی پردلی واقع در بافت تاریخی بیرجند دایر شده است. این منزل قدیمی به لحاظ استقرار در خیابان منتظری جنب مسجد خضرعلی قرار دارد.
منزل پردلی به‌عنوان یک خانه تک هسته‌ای به تبعیت از اهداف مذهبی و اجتماعی خاصی ساخته شده است به طوری که اجزا و عناصر بکار رفته در آن نمایانگر این خصوصیات ویژه است و منازلی با چنین ویژگی‌هایی به مراتب در سطح شهر کمتر از منازل مردم عادی یافت می‌شد و بستگی به قدرت مالی افراد و طبقات اجتماعی خاص داشت.
این موزه در تاریخ 1382 در این خانه‌ی تاریخی راه‌اندازی و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در این موزه مجموعه‌ای از زندگی‌نامه‌ها، اسناد و نسخ خطی، تألیفات، نشان‌های ملی، علمی و ادبی، لوح‌ها، عکس‌ها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین، به نمایش گذاشته شده است. هدف از ایجاد این موزه یادکردی از چهره‌های ماندگار و اندیشمندانی است که تمامی عمر خویش را صرف تحقیق و پژوهش برای تمام عصرها و نسل‌ها کرده‌اند.
موزه باستان‌شناسی بیرجند
موزه باستان‌شناسی بیرجند با وسعت 600 متر مربع زیربنا در طبقه اول عمارت اکبریه (که در واقع ساختمان تشریفات و ارگ حکومتی امیر ابراهیم خان شوکت‌الملک بوده)، با توجه به عواملی همچون غنای فرهنگی منطقه، جمعیت جوان، وجود دانشگاه‌ها و عزیمت هزاران گردشگر به این منطقه در سال 1371 تاسیس و راه‌اندازی و در سال 1374 با طرحی نو توسعه و تجهیز شد.
این موزه بزرگترین موزه باستان‌شناسی در سطح استان است که مشتمل بر بخش‌های متعددی است: از بخش‌های مهم آن می‌توان به بخش سفال، سکه، فلز، اسلحه و ابزار آلات جنگ، بخش روشنایی، قرآن و کتابت و نیز مجموعه‌ای از اشیا و مواریث خاندن امیر اسدالله علم (که توسط بنیاد مستضعفان در اختیار موزه‌ی بیرجند قرار داده شد) و تالار آینه اشاره کرد. در موزه باستان‌شناسی بیرجند اشیا به نمایش گذاشته شده، سیر تاریخی مدون و منظمی را از هزاره سوم قبل از میلاد مسیح (ع) تا دوره قاجار، مشتمل بر بخش‌های متفاوتی در بر می‌گیرند.
موزه مشارکتی مردم‌شناسی بیرجند
موزه مشارکتی مردم‌شناسی بیرجند با مشارکت بخش خصوصی در خانه تاریخی اعتمادی نیا، واقع در بافت تاریخی بیرجند، در سال 1391 راه‌اندازی و افتتاح شد.
این مجموعه که با تلاش و علاقه فراوان (آقای احمدعلی صادقی خراشاد) جمع‌آوری شده، شامل انواع لوازم معیشتی، ابزار و وسایل حرف سنتی و صنایع دستی، انواع پوشاک، ظروف و سایر لوازم زندگی و بازی‌های محلی و…. است.
موزه حیات وحش بیرجند
کشور ایران به دلیل موقعیت خاص اقلیمی و جغرافیایی و برخورداری از آب‌وهوای گوناگون دارای گونه‌های متنوعی از جانوران و حیات وحش است. شهرستان بیرجند به دلیل برخورداری از دو نوع آب‌وهوای کویری خشک و کوهستانی، گونه‌های متنوعی از جانوران، اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان و… را در خود جای داده است.
در این موزه گونه‌هایی از حیات وحش اعم از بومی و یا غیر بومی در قالب چند مجموعه ارائه شده است، همچنین نمونه‌های شاخص و نادری از پوشش جانوری منطقه جنوب خراسان، به ویژه بیرجند نیز به نمایش در‌آمده است. این مجموعه تقریبا دارای 100 جنس مختلف پرنده و حدود 40 پستاندار و خزنده به صورت تاکسیدرمی است که با هدف آشنایی پژوهشگران و محققین با گونه‌های جانوری منطقه در دو بخش اصلی ایجاد شده است.
آرامگاه بوذر جمهر قاینی
حکیم قسیم بن ابراهیم بن منصور معروف بزرگمهر قائنی، سیاستمدار، ادیب، عارف و شاعر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است که در دربار سلطان مسعود غزنوی خدمت می‌کرد. مقبره حکیم بوذر جمهر در فاصله چهار کیلومتری جنوب غربی شهر قائنات و در دامنه کوهی موسوم به کوه ابوذر (بزرگمهر) قرار دارد.
بنای مقبره که از بناهای قرن ششم و هفتم هجری است، به فرم چلیپایی و با معماریی بسیار زیبا ساخته شده است. مصالح اصلی در ساخت بنا سنگ گچ و آجر است. درخت بنه 700 سالهای نیز در کنار این مقبره وجود دارد که به زیبایی اثر افزوده است.
آرامگاه سپهسالاری
آرامگاه سپهسالار در روستای چهارده شهرستان طبس قرار دارد. این بقعه دارای بنای چهارگوش گنبدداری به ابعاد 15×15 متر و در سه جهت دارای ورودی است. در داخل بنا آثار چند سنگ قبر دیده می‌شود.
به اعتقاد اهالی محل، این بنا مدفن مالک بن ذیب و مالک بن عمر از سرداران احنف بن قیس است که در تعقیب یزدگرد سوم آخرین پاشاه ساسانی، راه خود را گم کرده و در محل جوخواه جان سپردند. این مقبره که به گنبد جوخواه نیز معروف است، در دوره قاجار بر مدفن مزبور ساخته شد.
پیر حاجات
مزار پیر ابونصر ایراوه‌ای که نزد مردم طبس به پیر حاجات معروف است، در فاصله 110 کیلومتری شمال طبس و چسبیده به صخره در دامنه کوهستانی بنا شده است. پیر حاجات یکی از روستاهای زیارتی و سیاحتی طبس است که به دلیل وجود مزار پیر حاجات و تاریخی بودن و ییلاقی بودن روستا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
آرامگاه ابن حسام خوسفی
بنای تاریخی آرامگاه ابن حسام خوسفی، شاعر برجسته قرن نهم قمری بر فراز صخره‌ای سنگی در حاشیه شمالی شهر خوسف قرار دارد. این آرامگاه که از جمله آثار تاریخی و دیدنی استان خراسان جنوبی به حساب می‌آید، بیش از 500 سال قدمت دارد. بنای مذکور ابتدا در دوره صفویه بنا شده و در دوره قاجار تغییراتی در آن داده شد.
آرامگاه تورانشاه
ورودی آرامگاه تورانشاه سرایان شامل یک طاق بوده و پس از سر در ورودی، فضای داخلی آرامگاه یا گنبدخانه دیده می‌شود و گنبد مذکور به شیوه عرقچین با کمک فیلپوش‌های کوچکی که فضای هشت‌ضلعی را به دایره نزدیک کرده‌اند، بنا شده است. دوره تاریخی این بنا براساس مدارک موجود به احتمال فراوان به دوره تیموری تعلق دارد.
چندین قطعه سنگ قبر که به قبرهای اطراف و به دوره تیموری تعلق دارند و نیز سنگ لوحی بالای درگاه ورودی بنا از دیگر آثار موجود در این مکان هستند. آرامگاه تورانشاه با شماره 15286 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مدرسه علیا
نام بانی این مدرسه میرعلی بیک است و در اواخر دوره صفویه آن را بنا کرده است. تا پیش از زلزله، این مکان مورد استفاده طلاب بود. معماری این مدرسه در نوع خود کم‌نظیر و نمای ورودی آن بسیار زیبا است. مدرسه دارای چهار ایوان است و در سه ضلع آن نیز حجره‌های طلاب ساخته شده‌اند.
مدرسه شوکتیه
تاسیس مدرسه شوکتیه (آموزش نوین) در بیرجند همزمان با انقلاب مشروطیت بود. قابل ذکر است که مدرسه شوکتیه پس از مدرسه عالی دارالفنون (سال 1268 ه.ق) و مدرسه ابتدایی رشدیه که به همت حاجی میرزا تبریزی معروف به رشدیه (سال 1315 ه.ق) در تهران تاسیس شد، سومین مورد از نوع مدارس جدید در ایران محسوب می‌شد. این مدرسه تا فروردین ماه 1316 هجری شمسی زیر نظر شوکت‌الملک اداره می‌شد و چون در آن سال طرح یکنواخت کردن برنامه‌های آموزشی در سراسر کشور مطرح شد و دولت مصمم به اجرای این طرح گردید، این مدرسه نیز چون دیگر مدارس زیر نظر اداره‌ی معارف که بعد به نام فرهنگ تغییر نام داد، قرار گرفت.
منزل مستوفی
منزل مستوفی در خیابان ملاعبدالله تونی بشروی و کوچه مستوفی شهر بشرویه قرار دارد. این عمارت از جمله بناهای اعیانی است که در دوره قاجاریه ساخته شده و متعلق به شخصی به نام مستوفی است. سبک معماری و بادگیرهای زیبا و ساباط در جانب شمال شرقی این سازه و تزیینات گچی در بخش‌های دیگر بنا از ویژگی‌های بارز منزل مستوفی به شمار می‌رود. مصالح به کار رفته در منزل مستوفی خشت خام و در قسمت‌هایی آجر با ملات گل و گچ است.
منزل استاد فروزانفر
خانه استاد بدیع‌الزمان فروزانفر (سماواتی) در استان خراسان جنوبی، خیابان صاحب‌الزمان شهر بشرویه قرار دارد. این خانه که بیش از 200 سال قدمت دارد، محل زندگی کودکی استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، از اساتید و چهره‌های نامدار ادبیات و تاریخ ادبیات فارسی ایران بوده است. خانه فروزانفر که بعدها به شخصی به نام سماواتی فروخته شد، نمونه کاملی از یک معماری ایرانی در اقلیم گرم و خشک ایران به حساب می‌آید.
در این خانه قدیمی، پلانی ساده و درونگرا، با حفظ محرمیت به چشم می‌خورد و همچنین تزئینات رسمی‌بندی و گچبری زیبایی نیز در بالای طاق‌نماها، نورگیر اتاق‌ها، بادگیرها و سایر بخش‌ها وجود دارد. خانه استاد بدیع‌الزمان فروزانفر (سماواتی) در سال 1385 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 16350 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
حوض انبار میان‌ده
گفته شد که بشرویه در گذشته کلا به چهار محله یا منطقه تقسیم می‌شده است. این محلات عبارت بودند از بالامحله، سرپل، ملاسعدی و پائین محله. به نظر می‌رسد که حوض انبار مزبور قبل از تقسیم در محلی قرار گرفته بود که وسط یا میان‌ده به حساب می‌آمده است؛ زیرا در بررسی‌ها روشن شده است که اولا موقعیت این حوض انبار در میان‌ده نیست و ثانیا هر یک از محلات برای خود دارای حوض انبار جداگانه‌ای بوده‌اند.
بنابراین شاید این اولین حوض انبار ساخته شده در بشرویه باشد. معصوم علیشاه نیز از این حوض انبار نام می‌برد و تاریخ آن را نیز که بر لوحه حوض انبار است، بیان می‌کند. حوض انبار دیگر که به قریب مدرسه و مسجد است، تاریخ بنایش نهصد و هفتاد و نه است. تاریخ و نام بانی بر لوحه سنگی منقوش و منصوب است. از ویژگی‌های این بنا استحکام و زیبائی خاصی است که در ساخت آن صورت گرفته به طوری که با گذشت چهارصد سال کوچک‌ترین تغییری در آن رخ نداده است.
برج چشمه مولید
برج چشمه مولید مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان بیرجند، روستای چشمه مولید واقع شده و این اثر در تاریخ 19 اسفند 1380 با شماره ثبت 4793 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مولید، روستایی است از دهستان المقورات بخش حومه شهرستان بیرجند که در 36 کیلومتری شمال بیرجند واقع است. کوهستانی و معتدل است و 449 تن سکنه دارد. آب کشاورزی روستا از قنوات تامین می‌گردد. عمده محصولات روستا غلات است و اهالی روستا به زراعت مشغولند. گله‌داری و بافتن قالیچه و راهش مالرو از صنایع دستی روستا است. چشمه ابوالقاسم و چشمه محمدبیک جزو این آبادیست.
پل آب بر (ترناو)
در مغرب روستای فتح‌آباد بشرویه، در حدود 12 کیلومتری این روستا، کوهی بنام کوه شتری قراردارد. از دامنه این کوه رودخانه‌ای به نام عوض سرچشمه می‌گیرد و حدود 10 کیلومتر از غرب به شرق جریان می‌یابد و در محلی بنام سرپل، واقع در مغرب روستای فتح‌آباد و در فاصله یک کیلومتری آن روستا تغییر نام یافته و با نام کم‌نگار به سمت شمال جریان می‌یابد. پس از طی مسافتی حدود 40 کیلومتر در نزدیکی بشرویه به کال‌شور می‌پیوندد. در حال حاضر این رودخانه خشک و جریان آن فصلی است و آبی که از چشمه‌ها می‌جوشد به کانالی در دامنه‌ی جنوبی دره هدایت شده و دور دست مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما گویا در گذشته به نحو دیگری آب جاری از آن سو به این سوی رودخانه هدایت می‌شده است. به این صورت که آب را در بخش‌های بالای رودخانه مهار می‌کردند و از طریق یک جوی که بر بستر سنگی دامنه شمالی دره ایجاد شده بود، آنرا هدایت کرده و در نهایت از روی پل‌هایی به سمت جنوبی رودخانه می‌رسانیدند و آنگاه از کانالی به زمین‌های زراعتی در فاصله‌های دور می‌بردند. این پل‌ها اکنون در محل موجودند و به سر پل شهرت دارند.
بازار بیرجند
بازار بیرجند در بافت قدیمی این شهر قرار دارد. این بازار طی دوران‌های متمادی بافت سنتی خود را حفظ کرده و با گذشت ایام و گرمی دادوستد، همچنان فعال بوده و هست. بازار بیرجند دارای کوچه‌هایی تنگ و در پاره‌ای از اماکن آن معماری سنتی قدیمی است که این معماری نشان از اصالت و قدمت دیرینه این بازار دارد.
همچنین این بازار دارای کاروانسراهای قدیمی است. به طوری که سابقه این کاروانسراها به بیش از 300 سال پیش می‌رسد. این کاروانسراها غالبا دفاتر کار تجار و انبار کالا و مرکز خرید و فروش کالا بوده است. همجواری این بازار با مرزهای کشورهای پاکستان، افغانستان و حتی هندوستان آن دوران باعث تبدیل شدن این بازار به بازار شاخص منطقه و شرق کشور شده است.
در آن دوران بازرگانان هندی به بیرجند می‌آمدند و ادویه هندی را وارد بازار بیرجند می‌کردند و سالیان سال در بازار بیرجند اشتغال به کار داشتند. این بازار در قدیم‌الایام عرصه خرید و فروش فرآورده‌های محلی مانند زعفران، گلیم، گیوه، گندم، جو، عدس، لوبیا، نخود، کتیرا و انقوزه، ترنجبین، قارچ، توت خشک، برگه هلو و زردآلو بوده است.
بازار بیرجند در سالهای اخیر جنب و جوش بیشتری یافته و حوزه وسیع‌تری را پیدا کرده است. همچنین شهر بیرجند علاوه بر بازار قدیوی دارای چندین بازار دیگر است، از جمله:
بازار سادسی: ورودی شرقی آن واقع در میدان امام و ضلع غربی آن متصل به بازار سرپوش است.
بازار سرپوش: واقع در بین دو بازار سادسی و ملک.
بازار ملک: از قدیمی‌ترین بازارهای بیرجند است. از سمت شرق متصل به بازار سرپوش و از سمت غرب منتهی به سه راه اسدی است.
بازار چهکندی‌ها: واقع در سه راه اسدی. در این بازارها انواع پارچه، پوشاک، مواد خوراکی ، لوازم خانگی، فرش، سوغات بیرجند و … به فروش می‌رسد.
منطقه شکارممنوع شاسکوه
منطقه شکارممنوع شاسکوه اسفدن در سال 1380 با وسعت 114،650 هکتار از طرف محیط زیست قاین به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی و مورد حفاظت قرار گرفت. کوه‌ها و برآمدگی‌های عمده منطقه شاسکوه مربوط به دوران دوم و سوم زمین‌شناسی است که جنس کانی‌ها و سنگ‌های آن بیشتر از آهک، دولومیت، شیست رسوبی، فیلیت، کنگلومرا، ماسه سنگ، چرت، ژیپس، شیل، مرمریت و بعضا کانی‌های آذرین مثل گرانیت، کانی‌های دگرگون شده و گاها آزبست است.
منطقه شکارممنوع کمرسرخ
این منطقه که در شمال سرایان و استان خراسان جنوبی قرار دارد، از ارتفاعات مشرف به روستای نوده آغاز شده و به ارتفاعات مشرف به روستای دره‌باز شهرستان قائن ختم می‌شود و همجوار شهرستان گناباد است. این منطقه دارای طبیعت بسیار زیبا و حیات‌وحش متنوعی است و متاسفانه در سالهای گذشته توسط شکارچیان متخلف صدمات زیادی به آن وارد شده است. منطقه کمرسرخ شهرستان سرایان واقع در استان خراسان جنوبی به استناد بند و ماده 6 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست از پانزدهم اسفندماه 89 به مدت 5 سال منطقه شکار ممنوع اعلام شد. رشته کوه قهستان در غرب و شاسکوه و آهنگران در شرق آن سر به آسمان سوده و بلندترین قله منطقه کمرسرخ با 2،842 متر است.
در این منطقه گیاهان دارویی گوناگون، جنگل‌های تنگ، پسته کوهی، بنه، قیچ و بادامشک دیده می‌شود. قریب به 59 گونه پرنده ، 25 نوع پستاندار و 17 گونه از خزندگان و دوزیستان منحصر به فرد زندگی می‌کند. منطقه کمرسرخ به استناد بند و ماده 6 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست از تاریخ 1389/12/15 به مدت 5 سال به عنوان منطقه شکارممنوع به تصویب سازمان حفاظت محیط زیست رسیده است. مساحت آن نیز 11،485 هکتار است.
منطقه شکارممنوع جیک و زیدر
منطقه جیک و زیدر به استناد بند و ماده 6 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست از تاریخ 1390/08/15 و شماره روزنامه رسمی 19538 مورخ 1391/01/16 به مدت 5 سال به عنوان منطقه شکار ممنوع به تصویب سازمان حفاظت محیط زیست رسیده است. مساحت این منطقه 42،000 هکتار است.
با توجه به اقلیم گرم و خشک منطقه، پوشش گیاهی نیمه بیابانی و کوهپایه‌ای در منطقه دیده می شود. گیاهان این منطقه عبارتند از درمنه دشتی، درمنه کوهی، سبد، پیچک بیابانی ،گون، گز، بادامشک، بادام خاردار، بنه، مخلصه، بومادران، کاروانکش، کلاه میرحسن، کلاه میر حسن، هزار خار و… . درصد پوشش گیاهی به طور متوسط بین 30 تا 45 درصد تخمین زده می‌شود. همچنین گیاهان دارویی، طبی و معطر در منطقه به چشم می‌خورد.
جیگ و زیدر از تنوع زیستی مطلوبی برخودار است. گونه‌های جانوری متنوعی در منطقه زیست می‌کنند؛ زیرا ارتفاعات، ورزش باد و اشکال زمین شناختی بر میزان پراکنش و زیستگاه‌های گونه تاثیر گذاشته است. از جمله پستانداران می‌توان گرگ، شغال، روباه، روباه شنی، قوچ وحشی، خرگوش، خارپشت ایرانی، موش بزرگ، موش خانگی، خفاش بال سفید، کفتار و تشی را نام برد. از پرندگان می‌توان به پرندگان شکاری، عقاب طلایی، جغد کوچک، هوبره، گنجشک خانگی، سهره معمولی، دم جنبانک، باقرقره شکم سفید، یاکریم، کبوتر چاهی، قمری معمولی، شاه بوف، چکاوک کاکلی، چکاوک سردم سیاه، کبک، تیهو، کرکس، کوکر شکم سیاه، سارگپه پا بلند، قرقی، شاهین، زاغ بور، گنجشک خاکی و سبز قبا اشاره کرد. از گونه خزندگان نیز می‌توان از بزمچه بیابانی، انواع مارمولک (سوسمار دونده ایرانی، سوسمار دم دراز ایرانی)، انواع آگاما (آگامای سرزرد، آگامای صخره‌ای سیاه، آگامای دم تیغی ایرانی)، انواع مار (پلنگی، مار شتری، مار جعفری، تیرمار بیابانی، مار کبری، مار زنگی، قیطانی، مار دشتی، مار خالدار) نام برد.
کویر حلوان
این ریگزار از شمال به کویر مرکزی ایران و ارتفاعات پیر حاجات طبس، از جنوب به محور ارتباطی شهرستان خور به طبس، از شرق به کوه‌ها و ارتفاعات عاشقان و از غرب به دریاچه نمک خور و کویر مرکزی ایران محدود می‌شود.
حلوان نام روستایی در حاشیه شرقی این کویر است. روستای حلوان یکی از زیباترین مناطق گردشگری طبس است که از دیرباز از چند جنبه معروف بوده است (وجود نخلستان و تولید خرمای بسیار مرغوب از آن، به طوری که که واریته خرمای آن معروف است). در سالهای اخیر علاوه بر نژاد محلی، از نوع خرمای مضافتی و دیگر نژادها هم در حلوان کشت شده است. با قدم زدن در کوچه‌های قدیمی بافت قدیمی بسیار بزرگ و زیبای حلوان، با آن که رو به تخریب است، می‌توان شکوه و عظمت معماری کویری را مشاهده کرد. قلعه حلوان که روستای قدیمی را بصورت کامل در خود جای داده، یکی از بزرگترین و باشکوه‌ترین قلاع کل منطقه طبس است. حلوان در ایام قدیم 13 برج نگهبانی داشته است که هم‌اکنون 5 برج آن سالم است. همچنین حلوان مسیر مهم کاروان گذری بوده است. کاروان‌ها در مسیر بین حلوان در شرق و عروسان و عباس‌آباد و خور در غرب کویر راه می‌پیموده‌اند.
پهنه این کویر پوشیده از ریگزار است و در نواحی شرقی و شمالی در حاشیه ریگزار، باتلاق‌های نمکی و رسی کویر مرکزی و دریاچه نمک خور قرار دارد. ریگزار گستره‌ای شمالی-جنوبی دارد و در مناطق جنوب شرقی با ارتفاعات عاشقان پیوند می‌خورد که این تلاقی کوه و ماسه، مناظر بسیار زیبایی را پدید آورده است. در محیط شرقی این مثلث ماسه‌ای، تپه‌ها بیشترین ارتفاع را دارد و ارتفاع آن‌ها از کف دشت در حدود 80 متر است که با حرکت به سمت غرب با کاهش ارتفاع همراه است. در جنوب شرقی محل تلاقی کوه و ریگ، دره‌ها و گذرگاه‌های زیبایی پدید آمده است که شاید در نوع خود در کشور کم‌نظیر باشد. همچنین به‌دلیل وجود معادن فراوان در این ارتفاعات جاده‌های خاکی مناسبی وجود دارد که دسترسی و بازدید از این منطقه را آسان کرده است.
کویر بشرویه
آب‌وهوای حاکم بر منطقه از نوع خشک و کویری است. حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ایستگاه بشرویه 49 و 27 درجه سانتی‌گراد گزارش شده است. روستاهای حاشیه شمالی بشرویه درجه حرارت بالایی دارند و روستاهای غربی و جنوب غربی که در ارتفاعات هستند، درجه حرارت ملایم‌تری دارند. ریگزار بشرویه در شرق شهرستان بشرویه در استان خراسان رضوی قرار دارد. این ریگزار از جنوب شرقی به شهرستان بشرویه، از شرق به کویر نمک بشرویه، از شمال به شهرستان کاشمر و از جنوب به رود کال شور محدود می‌شود. عرض ریگزار در وسیع‌ترین قسمت در حدود 30 کیلومتر و طول آن در حدود 24 کیلومتر است. در مناطق شرقی ریگزار، فاصله بین تپه‌ها با نمکزارهای پراکنده‌ای پوشیده شده است. بلندترین ارتفاع تپه‌ها، در منطقه جنوبی و در حدود 70 متر است.
در قسمت جنوبی و مرکزی، تپه‌های ماسه‌ای عمدتا جهتی شرقی-غربی دارند و در قسمت شمالی از ارتفاع تپه‌ها کاسته شده و جهت مشخصی ندارند. پوشش گیاهی ریگزار در قسمت شمالی انبوه‌تر و در قسمت جنوبی تنک‌تر است. این پوشش عمدتا شامل گیاهان ماسه پسند همچون تاغ و اسکمبیل است که جوامع بوته‌ای همچون نسی و … نیز در آن دیده می‌شود. پوشش جانوری منطقه عبارت است از سارگپه بیابانی، شاهین، پا مسواکی، شغال، گرگ، روباه شنی، گربه شنی، انواع آگاما و جکو، افعی شاخدار، تیر مار، مار جعفری، مار شتری و … .
دشت اسفدن
دشت اسفدن از بهم پیوستن مخروط افکنه‌های متوالی ایجاد شده و ارتفاعات منطقه آن را محاصره کرده است. در این دشت چاه‌های کشاورزی متعددی وجود دارد. این دشت بسیار زیبا علاوه بر اینکه سالیانه تعداد بسیار زیادی گردشگر را به سمت خود جذب می‌کند، یکی از مهم‌ترین مناطق برای حفظ گونه‌های جانوری در استان است. منطقه دشت اسفدن به وسعت 41،242 هکتار، به عنوان منطقه شکار ممنوع این استان به ثبت رسیده است.
جنگل سنو
این جنگل در 24 کیلومتری شهرستان طبس واقع شده است. بیشتر اراضی این منطقه کوهستانی است و ارتفاعات صعب‌العبوری دارد. در شهریور ماه 1375، هنگام بازدید مرحوم دکتر جوانشیر (از گیاه‌شناسان بزرگ ایران) از رستنی‌های اطراف دامنه کوه شتری در شرق طبس، چوبدستی یکی از روستاییان که آن را با نام محلی سنو می‌خواندند، توجه ایشان را جلب می‌کند. آثار جوانه‌های روی چوبدستی نشان‌دهنده آن بود که چوبش زبان گنجشک است. این گونه جنگلی به صورت انحصاری در شرق کشور و فقط در این منطقه وجود دارد.
استفاده بی‌رویه از پوشش گیاهی عامل اصلی تخریب جنگل‌های طبیعی استان است که سبب شده در سطح این استان اثری از جنگل‌های انبوه دیده نشده و از وسعت جنگل‌های نیمه انبوه نیز به مقدار زیادی کاسته شود. جنگل‌های دست‌کاشت دارای پوشش درختچه‌ای و درختی از جمله گز، اسفناج وحشی (آتریپلکس) و تاغ است که برای کاهش توفان‌های کویری و تثبیت شن‌های روان کاشته شده است. این گیاهان از پایدارترین گونه‌های کویری هستند که می‌توانند در برابر کم‌آبی و توفان‌های شدید و وزش شن‌های روان پایداری کند. این جنگل‌ها در شهرستان‌های ابرکوه، صدوق، خاتم، طبس و میبد دیده می‌شود.
کال جنی
کال اصطلاحی است که به دره یا مسیر ایجادشده به وسیله سیلاب‌ها و جریان آب اطلاق می‌شود. کال جنی یا دره جن‌ها، دره‌ای است که در شمال طبس و در اطراف روستای ازمیغان و در امتداد خروجی قناتی که در نزدیکی آن قرار دارد، واقع شده است و 35 کیلومتر با شهرستان طبس فاصله دارد؛ دره‌ای زیبا و حیرت‌انگیز که بومیان قدیمی آن را دره جن‌ها نامیده‌اند و آن را خوف‌انگیز و محل زندگی ارواح و جن‌ها می‌دانستند. برای دستیابی به کف دره باید با منطقه آشنا بود.
این دره دارای دیواره‌های بلند و پرشیب است که وارد شدن به آن می‌تواند خطراتی به همراه داشته باشد. وجود تونل‌ها و خانه‌هایی به نام خانه گبرها در دل دیواره‌ها که برای سکنای زرتشتیان زمان خود ساخته شده است، از دیگر جذابیت‌های این دره است. ساخت این تونل‌ها و حفره‌ها احتمالا به زمان ساسانیان باز می‌گردد. این حفره‌ها و تونل‌ها در دامنه جداره‌های این دره قرار گرفته است. مسیر دسترسی به این حفره‌ها بسیار دشوار است. در مسیر این حفره‌ها تونل‌هایی دیده می‌شود که احتمالا راه‌های ارتباطی آن‌ها با هم بوده است.
دق پترگان
دق پترگان با 5،212 کیلومتر مربع وسعت، در شرق زیرکوه و در منطقه‌ی مرزی واقع شده و از قاین 135 کیلومتر فاصله دارد. ارتفاع این دق 610 متر از سطح آب‌های آزاد است.
این دق جزو حوضه‌های داخلی نئوژن بوده و در محدوده آن سنگ‌های اولترا بازیک دیده می‌شود. دق پترگان زهکش شبکه‌های سطحی منطقه بوده و بخش عمده آن در خاک ایران است. پوشش گیاهی آن بصورت پراکنده از نوع تاغ و گز است که در اثر حرکت ماسه‌های بادی تپه‌های کوچکی در پای این بوته ازرها تشکیل شده است. به علت بالا بودن سطح ایستابی آب در این دق، تبخیر آن بسیار زیاد است و سطح وسیعی از نمکزار بر روی زمین دیده می‌شود. به دلیل بالا بودن سطح آب، چاه‌های دستی در عمق کم به آب می‌رسد و جهت دامداری مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما آب آن‌ها شور و نامناسب است. در مواقع بارندگی سطح این دق از گل بسیار چسبناکی پوشیده می‌شود و تردد در آن عملا غیرممکن می‌شود. عرصه این کویر پوشیده از خاک‌های رسی سله بسته است. حوزه خیس تنها در قسمت جنوب غربی آن، در نزدیکی چشمه بید مشاهده می‌شود.
دق سرایان
دق رباط سرایان در جنوب غربی شهر سرایان در استان خراسان جنوبی قرار دارد، شکلی شبیه به بیضی دارد و طول آن در حدود 40 کیلومتر و عرض آن در حدود 20 کیلومتر است. عرصه این کویر شامل اراضی مسطح و پست، با کمی تقعر و شوری و قلیائیت خیلی زیاد است. مرکز آن فاقد پوشش گیاهی است و در اطراف آن گیاهان شورپسند با نیاز آبی بالاتر مشاهده می‌شود.
در حاشیه شرقی کویر تپه‌های ماسه‌ای و ریگزارها قرار گرفته است. در قسمت جنوبی کویر پلتفرم‌های نمکی و در مرکز آن پوشش استپی پهنه آن را فرا گرفته است. در حاشیه کویر پوشش جنگل‌های تنک تاق قابل مشاهده است. پوشش گیاهی شورپسند موجود در این نقاط شامل 16 گونه با 3 تیپ گیاهی است. مسیر دسترسی به این مکان، مسیر جاده آسفالته سرایان به روستای ثقاله است. ادامه‌ی خاکی این جاده به سمت جنوب از میان کویر عبور می‌کند.
دق گیو
دق گیو (به دق اکبرآباد هم شناخته می‌شود) در جنوب روستای گیو در استان خراسان جنوبی و در 35 کیلومتری جنوب شهرستان بیرجند قرار دارد. طول این دق 25 کیلومتر و عرض آن در حدود 6 کیلومتر است. در مرکز دق زمین‌های قلیایی مسطح با عمق زیاد و درصد شوری بالا قرار دارد که عملا از رشد هرگونه گیاهی جلوگیری می‌کند. در حاشیه دق زمین‌های کشاورزی روستاهای اطراف قرار گرفته است. برای دسترسی به دق باید به روستای گیو بروید. ادامه‌ی این روستا به سمت جنوب از داخل دق عبور می‌کند.
فاصله‌ی تهران تا مرکز این استان، بیرجند، 1،135 کیلومتر است. اما دسترسی به این استان برای هموطنانی که در شرق ایران زندگی می‌کنند، ساده‌تر است. تمامی هتل‌های موجود در بیرجند 3 ستاره است.
هتل جهانگردی
هتل 3 ستاره جهانگردی بیرجند در ابتدای بلوار معلم، در خیابان ارتش واقع شده است. قیمت اتاق‌ها با توجه به تعداد تخت‌های موجود در آنان از 165 تا 244 هزار تومان متغیر است.
هتل کوهستان
مجموعه هتل بزرگ کوهستان بیرجند در منطقه توریستی بند امیرشاه با محیطی زیبا و دل انگیز و چشم‌اندازی کوهستانی در دل کویر میزبان شما است. قیمت اتاق‌ها با توجه به تعداد تخت‌های موجود در آنان از 125 تا 243 هزار تومان متغیر است.
هتل قائم
هتل قائم با زیر‌بنایی حدود 1100 متر، در چهار طبقه، در مرکز شهر و در منطقه‌ی خوش آب‌وهوای بیرجند واقع شده است. قیمت اتاق‌ها با توجه به تعداد تخت‌های موجود در آن از 58 تا 155 هزار تومان متغیر است.
