سوغات هرمزگان ؛ خوشمزه ها و صنایع دستی

هر گوشه از ایران زیبایی های خود را دارد؛ شمال که می روی طبیعتش روحت را تازه می کند، قلب ایران، کویرش حرف های ناگفته ی زیادی در سینه دارد و جنوبش صفا و صمیمتی بی مثال دارد. نا خودآگاه نام جنوب ایران را که می شنوی، دنیایی از مهر و محبت و یک رنگی برایت تجسم می شود. خطه ای با مردمان بی ریا و دوست داشتنی.

بندرعباس یکی از شهرهای جنوبی ایران و مرکز استان هرمزگان است که مردمانش به زلالی آب خلیج و دریای عمان و به خونگرمی آفتاب سوزان جنوبند. آن ها مانند دیگر مناطق کشورمان، با آب و خاک خود انسی دیرینه دارند و روزگار را با این دوستی عمیق سپری می کند.

حال که راهنمای سفر به بندرعباس ؛ معرفی شهر را مطالعه کردیم و با خصوصیات اصلی این دیار آشنا شدیم و از موزه های بندرعباس ؛ گردشگری تاریخی در جنوب ایران دیدن کردیم بهتر است سری به بازار شهر بزنیم و محصول کار و تلاش بندری ها و سوغات خوشمزه بندرعباس را ببینیم.

در این سفر می خواهیم با سوغات و صنایع دستی استان هرمزگان آشنا شویم. مگر می شود به سفر رفت و چیزی برای خود و همراهانمان به یا

با کارناوال همراه شوید.

سوغاتی های خوشمزه

در استان هرمزگان سوغاتی های خوشمزه ای وجود دارند که طعمی متفاوت را به سفر شما می بخشند:

1- خرمای بندرعباس

کیفیت و طعم خرماهای جنوب ایران شهره ی جهانیان است. در اراضی بندرعباس، خرماهایی با طعم عالی کشت می شود، این کیفیت حاصل آب و هوای گرم و خشک منطقه می باشد.

خرمای بندرعباس بیشتر در شهرهای حاجی آباد، میناب و رودآب کشت شده و یکی از بهترین سوغات های این شهر است. کیفیت بالا و قیمت پایین این محصول، هر گردشگری را مشتاق خرید می کند. از سوی دیگر محصولی صادراتی به کشورهای حاشیه خلیج فارس، اروپا، آمریکا و آسیای میانه می باشد.

اهالی بندر، خرماهای درجه یک را می فروشند و خرماهای دیگر را برای تولید عسل خرما، شیره ی خرما، چیپس خرما و … به کارخانه ها می دهند. این فرآورده ها نیز به عنوان سوغات به نقاط مختلف کشور ارسال می شود.

خرماهای بندرعباس چند نوع دارد که عبارتند از: مرادسنگ، خنیزی، پیارم، مضافتی و کریته

2- مرکبات بندرعباس

اغلب ما، همیشه فکر می کنیم، مرکبات، میوه ای مختص به باغات شمالی کشور است و در نقاط دیگر به خصوص در مناطق جنوبی کشور امکان کاشت و برداشت آن وجود ندارد. اما باید توجه داشته باشیم که یکی از بهترین و مرغوب ترین سوغات بندرعباس، مرکبات و فرآورده های آن است. سالانه در حدود سالا 350 هزار تن مرکبات از باغ های این شهرستان برداشت شده و به مصرف مردم جنوب کشور و همچنین کشورهای حاشیه خلیج فارس می رسد.

در بندرعباس انواع مرکبات چون: نارنگی، پرتقال، لیمو لیسبون، لیمو شیرین، نارنج، گریپ فروت و لیموترش کشت می شود. این میوه ها بسیار خوش طعم بوده و  برای سوغات بسیار مناسبند.

از شهرهای بندرعباس، بیشترین مرکبات متعلق به شهرستان رودان، میناب، حاجی‌آباد و بندرعباس می باشد.

3- گواوا

در بازار بندرعباس و حتی در گوشه و کنار این شهر، افرادی را خواهید دید که چیزی را به نام زیتون می فروشند. اما شما زیتونی را نخواهید دید و تنها میوه هایی کوچکتر از گلابی و با ظاهری متفاوت را می بینید. این میوه، همان  گوآوا ( Guava )، میوه گرمسیری معروف است که تنها در سیستان بلوچستان و هرمزگان کشت می شود. اگر گذرتان به این مناطق افتاد حتما یک دل سیر گوآوا بخورید و برای دوستان و خانواده خود سوغات بیاورید. اگر یک دانه از این میوه را در دست یا کیفتان بگذارید، عطر بی نظیرش تا مدت ها همراه شماست و سفر دلنشین بندرعباس را برایتان یادآوری می کند. این میوه در نیمه ی آبان تا اوایل فروردین در این منطقه یافت می شود و از آن مربا و … درست می کنند. یادتان باشد بهترین گوآوا، پوستی زرد رنگ دارد و طعم آن بسیار لذیذست.

4- ماهی و میگو

شهرهای حاشیه خلیج فارس، این شانس را دارند که از نعمت های الهی بهره ای دو چندان ببرند. بندرعباس، شهری در حاشیه ی خلیج فارس و دریای عمان، یکی از منابع غنی ماهی، میگو و آبزیان است، به همین خاطر، اغلب بومیان به شغل ماهیگیری مشغولند، برخی به صورت سنتی و برخی به شکل مدرن کار می کنند. اگر به بازار بندر بروید ماهی های تازه و صید روز را از دستان زحمت کش ماهیگیران می توانید بخرید و در کنار آب های نیلگون خلیج فارس یک ماهی لذیذ را نوش جان کنید و از ماهی و میگوهای بندر برای عزیزان خود سوغات آورید.

صنایع دستی بندرعباس

اهالی بندر از همه ی امکانات و دارایی های بندر استفاده می کنند. آن ها سوغات های جالب و مصرفی را از شاخه های درخت خرما، داده های دریایی و… می آفرینند. با این کار هم فرهنگ و هنر خود را در اقصی نقاط ایران و حتی دنیا ترویج کرده و هم کسب درآمد می کنند. نکته جالب در مورد صنایع دستی استان هرمزگان و شهر بندرعباس، حضور چشمگیر بانوان است و در حدود 90 درصد از تولیدات دستی توسط بانوان صورت می گیرد. در ادامه با انواع صنایع دستی بندرعباس آشنا می شویم.

1- صنایع دریایی

اگر در ساحل قدم بزنید، تعداد بسیاری از انوع صدف ها، حلزون ها و بقایای آبزیان خلیج فارس را خواهید دید که حاصل جزر و مد است. اهالی بندر، این ره آورد خلیج را جمع آورده و از آن بهترین استفاده را کرده تا انواع تابلوها، مجسمه ها، تزیینات، زیورآلات و… را تولید کنند.

2- حصیربافی

مردمان خلاق و خوش ذوق هرمزگان و بندرعباس، حتی از ذرات نعمت های الهی بهره می برند و با این رویکرد، به نوعی شاکر خالق هستی شده و کوچکترین جز را مصرفی و مفید می دانند.

مانند درخت خرما، که میوه و فرآورده هایش را به مصرف مرم می رسانند و از هسته آن بهره ای دیگر می برند. برای ساخت صنایع دستی نیز از برگ های درخت خرما اجسام جالب و کاربردی را خلق می کنند.

یک از رایج ترین و پرکاربردترین  صنایع دستی هرمزگان، دست بافته های از برگ درخت خرماست که به حصیربافی شهرت دارد. با برگ درخت خرما (پیش مُغ) و در برخی نقاط از نی زیراندز محصولاتی را تولید می کنند و در بازار به فروش می رسانند.

حصیربافی اغلب توسط بانوان هنرمند میناب، بشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن صورت می گیرد.

محصولات حصیری عبارتند از: سجاده حصیری، بادبزن، نوعی سبد حصیری گرد و دردار بلند جهت نگهداری البسه، نوعی زیرانداز به نام «تک» برای پوشاندن سقف خانه های روستایی، درپوش کوزه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام سپ، دمکش، گلدان حصیری، ظرف میوه، ظرف نگهداری نان به نام کفه.

3- سوزن دوزی

سوزن­ دوزی یکی از روش­ های تزیین پارچه با قدمتی بسیار است که در برخی نقاط ایران دیده می شود. هنر سوزن دوزی، در شهر بشاگرد استان هرمزگان رونق دارد و نوعی تزیین پارچه با نخ های رنگی می باشد که به سوزن دوزی های سیستان و بلوچستان شبیه است.

4- گلابتون دوزی

گلابتون دوزی یکی از گونه های زردوزی است که در نقاط مختلف ایران انجام می شود. گلابتون دوزی، نوعی تزیین پارچه به وسیله نخ های طلایی یا نقره ای است. گلابتون در اصل نوعی طلا بوده که آن را به شکل ریسمانی نازک در می آوردند و با آن روی پارچه یا لباس نقش می انداختند. در حال حاضر دیگر از طلا برای دوخت استفاده نمی کنند و جایگزین آن نخ هایی با روکش طلایی یا سفید است. 

در استان هرمزگان در شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و میناب این هنر رونق بسیار دارد و برای تزیین شلوار های زنانه، سر آستین، دمپایی، جلوی سینه، دور یقه، لبه پرده، دیوارکوب، پشتی، کوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلو و… به کار می رود.

5- خوس دوزی

در استان هرمزگان، بانوان، نوعی سوزن دوزی انجام می دهند به نام خوس دوزی. خوس، نوعی نخ پلاستیک با انواع رنگ هاست که در هرمزگان بیشتر از رنگ طلایی و نقره ای آن استفاده می شود. برروی پارچه ی توری ریز بافت و مخمل با نوارهای نقره ای نقش هایی خیالی و ذهنی را ایجاد کرده و با آن، مقنعه و چادر زنانه (دستار) و البسه دیگر را تزیین می کنند. این هنر برای مردم هرمزگان بسیار مهم بوده و گاهی برای هدیه، اسم عروس و داماد را بر پارچه ای خوس دوزی کرده و شب عروسی به آن ها می دهند.

6- شک بافی

در هرمزگان برای تزیین لبه آستین، پیش سینه، لبه لباس ها، اطراف مقنعه و سجاده، سفره عقد و بقچه نواری از جنس نخ پنبه استفاده می شود. پهنای این نوارها بستگی به نیاز مصرف کننده داشته و از  شش میلیمتر تا پنج سانتی متر متغیر است.

با توجه به پهنای این نوار هرکدام به یک نام خوانده می شوند که عبارتند از زری یک‌فضله، زری دوفضله، شک عِین القمری، کله قندی، لب لبه‌ای، گل اشرفی ساده، سن المشار، قبر عاشقون، دال دالی، ده قالبه، مطابِ قالمک، خاتم بندی، عامل گردان، صحن و پیاله، قیچی لوزی، مرافعی، غولی، مُصنع چیزی، کله‌کجی و…

در این میان زری یک‌فضله، باریک ترین نوار و شک مرافعی، پهن ترین است، این نوار به رنگ های طلایی و نقره ای با ابزار هاون چوبی و قرقره درست می شود.

7- کمه دوزی

از صنایع و هنرهای دیگر، کمه دوزی است که پارچه ای را روی یک دایره می پیچند و آن را محکم با طناب می بندند (شبیه به دف)، سپس روی آن را نقاشی کرده و پارچه را از کمان جدا ساخته و نقاشی را برای تزیین شلوار زنانه، پشتی، پارچه های گل دار و روکش لباس استفاده می کنند.

8- بادله دوزی

در پایین شلوارهای بانوان هرمزگانی به ویژه نوعروسان، دوخت تزیینی زیبا و چشمگیری دیده می شود که ترکیبی از انواع سوزن دوزی و شک بافی است. در بادله دوزی چند نوع زری و شَک را باهم ترکیب می کنند و شک را در وسط  و زری های ظریف در دور آن می دوزند. این شلوارهای زیبای پر آب و رنگ، دکمه هایی در کنار برای باز و بسته کردن دارد که از جنس نخ ابریشمی است.

9- قلاب‌بافی

در میان آثاری که بانوان جنوبی خلق کرده و می فروشند، رومیزی هایی در طرح و رنگ های مختلف دیده می شود که با نخ های ابریشمی به شیوه قلاب بافی تهیه شده و یکی از هنرهای بانوان این خطه است.

قلاب‌بافی با نخ طبیعی یا کاموای نخ ابریشم انجام می‌شود. از این محصول به‌عنوان رومیزی در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف استفاده می گردد.

10- قالیبافی

در بندرعباس ، اهالی روستای درتوجان و حاجی آباد و اغلب عشایر، انوع قالیچه، قالی و روپشتی را می بافند. برای تولید انواع قالی نیاز به پشم می باشد که عشایر هرمزگان آن را از سیرجان تهیه کرده و خود، رنگ می کنند. گره ی این قالی و قالیچه ها اغلب ” گره فارسی” و با نقش های افشاریه چون بوته شاهی، ماه و ستاره ای، سه کله، خشتی، گنبدی، شکارگاه، بچه بغل، سماوری و … می باشد.

11- خرسک بافی

 یکی از فرش های استان هرمزگان، خرسک است که با پشم به رنگ طبیعی و نقوش هندسی بافته می شود. فرشی با پرزهای بلند و درشت بافت که به عنوان پادری و کناره استفاده می شود ولی در گذشته نوعی روانداز بوده است.

12- شیریکی پیچ 

همجواری این استان با کرمان سبب رواج  شیریکی پیچ شده که نوعی دست بافته ی داری می باشد. دار آن شبیه  گلیم و بافتش شبیه قالی است و در انتهای هر رج با پودی نازک پودگذاری می شود. در نقوش این نوع بافته، تنوع بسیار است و رنگ و نقش از فکر و ذهن و خلاقیت بافنده، سخن می گوید که از طبیعت و باورهایش الهام گرفته است. به همین خاطر، کمتر دو شیریکی پیچ شبیه به هم را خواهید دید. بافت شیریکی پیچ در روستاهای حاجی آباد مرسوم است.

13- چنته بافی

دست بافته ای دیگر که توسط بانوان هرمزگانی بر روی دارهای زمینی با نقوش هندسی و ذهنی ایجاد می شود. این بافته را درکپرهای عشایر خواهید دید. برای تزیین چنته، از صدف دریایی و منگوله های رنگی استفاده می شود.

 

14- چادرشب بافی

چادر شب بافی بافی به عنوان یک صنعت اصیل و سنتی است که سابقه ای بس طولانی دارد . براساس گفته ی کارشناسان، چون در قدیم از آن در شب برای روانداز استفاده می شد آن را چادرشب نامیده اند. مواد اولیه دستگاههای چادرشب بافی در سابق به علت عدم گسترش جمعیت به وسیله کشت پنبه و یا پشم گوسفند و کرک شتر در محل تهیه می شد ولی بر اثر پیشرفت تکنیک و گسترش جمعیت و پیدایش الیاف مصنوعی که آن هم یکی از واردات می باشد، مواد اولیه مصرفی تغییر کرده است.

در استان هرمزگان در روستاهای کلیبی و سرریگان از توابع میناب و روستاهای سیروئیه، احمدیه و فارقان، بافت آن رواج دارد و به آن چادرشب بافی یا کاربافی می گویند.

15- توربافی

تور، یکی ار لوازم مورد نیاز ماهیگیران است که برای صید ماهی نیاز مبرم به آن دارند. معمولا خود ماهیگیرن به بافتن تور ماهیگیری می پردازند و بافت آن را از نیاکان خود به ارث برده اند. البته امروزه ماهیگیران تور خود را از شیلات جنوب تامین می کنند. با این حال در روستا ها هنوز هم برخی به توربافی مشغولند.

16- گرگورسازی

گرگور نیز وسیله ای مخصوص ماهیگیران است. این وسیله یک تله نیم دایره ی سیمی می باشد که با آن ماهیان کف زنی را صید می کنند. سیم مخصوص تولید گرگور، وارداتی و گران بوده و به همین خاطر این صنعت دیگر رونق گذشته را ندارد.

17- سفال گری

سفال گری از هنرهای کاربردی است که در اغلب نقاط ایران، مردم به آن اشتغال دارند و با گِل، ظروف مصرفی و تزیینی را خلق می کنند. در استان هرمزگان نیز این هنر بسیار مورد توجه است و در شهرهای میناب، بندرعباس و روستای لشتگان برخی به ساخت ظروف و وسایل سفالی اشتغال دارند.

18- کلاه دوزی

ساکنان عرب زبان هرمزگان بیشتر از سایر ساکنان این استان به این هنر می پردازند. برای این کار با استفاده از قالبی ویژه، پارچه را آغشته به نشاسته می کنند و شکل می دهند. سپس به وسیله ی نخ سفید ابریشمی به فاصله معین و با طرح گل های گوناگون، پارچه را با وسیله ای خار مانند از نقره ی نوک تیز و یا خار درخت خرما سوراخ می کنند و اطراف آن را با ظرافت می دوزند. برای هر طرح و نقشه ای که روی پارچه ایجاد می شود، نامی وجود دارد که از میان آنها می توان به کلا ملباری، بوشهری، جلد ساعتی و مرغ شاه اشاره نمود.

سخن آخر

 صنایع استان هرمزگان را می شناسید؟

کدام یک از این سوغات را بیشتر می پسندید؟

اگر هنر یا صنایع دستی به غیر از اقلام معرفی شده، می شناسید، به همراهان کارناوالی معرفی کنید.

منتظر نظرات و تجربیات شما هستیم…