تاج محل ؛ تاج مرمرین هند

تاج محل آینه تمام نمایی از هنر مغولی و یکی از معروف ترین بناهای دنیاست.

این بنای مرمرین روایت عاشقانه ایست از داستانی کهن میان شاه و ملکه در سرزمین پهناور هند. مثالی بی بدیل از عشق، زمانی که معشوق از دست رفته بود و چیزی جز خاطره از او نمانده بود، اما پادشاه وفادارانه به خاطره همسرش می نگریست و می خواست مطمئن شود شمایل خاطراتش جاودانه در برابر چشمانش ایستاده است. این مرد کسی جز شاه جهان، امپراتور مغولی هندوستان نبود؛ کسی که از عشق ممتازمحل، بانوی زیبای ایرانی سر به بیابان گذاشته بود! می گویند غم از دست دادن ممتازمحل به قدری برای شاه جهان سنگین بود که در عرض چند ماه تمامی ریش ها و موهایش سپید شد. 

رابیندرانات تاگور شاعر معروف هندی، تاج محل را با عنوان « اشکی بر گونه ابدیت » وصف می‌کند.

رودیارد کیپلینگ از آن به عنوان « تجسم هر چیز ناب » یاد می‌کند.

 اما خود خالق بنا امپراتور شاه جهان می‌گوید: « تاج محل آفتاب و ماهتاب را می‌گریاند ».

سالانه گردشگرانی با جمعیتی دو برابر جمعیت شهر آگرا به امید دست یابی به نگاهی هر چند گذرا به یکی از زیباترین بناهای جهان، از ورودی های شهر عبور می‌کنند. تاج محل، این تاج مرمرین بر سر هند سال هاست که چون نگینی درشت در میانه سرزمین پهناور هند می درخشد و دلبری می کند.

همراه کارناوال باشید و به بازدید از تاج محل باشکوه بیایید.

چرا تاج محل؟ 

---

– یکی از باشکوه ترین و منحصر به فرد ترین بناهای دنیاست که تماما از مرمر ساخته شده و برای ساخت آن از معماری ایرانی اسلامی بهره گرفته شده است.

– تاج محل به گونه ای خارق العاده متقارن ساخته شده که از هر چهار طرف می توان از آن تصویر آینه ای به دست آورد. 

– بنای چشمگیر تاج محل در تاریخ 2007٫7٫7 به عنوان یکی از عجایب جدید جهان برگزیده شد. 

– سالانه بیش از سه میلیون گردشگر به بازدید از مقبره تاج محل می روند. 

از تاج محل بیش تر بدانید 

تاج محل مقبره مرمرین و باشکوهی است که در حاشیه جنوبی رودخانه یامونا در شهر آگرا هند واقع شده. این مقبره سپید رنگ در سال 1632 و به دستور شاه جهان، امپراتور مغولی برای همسر عزیز وی، ممتاز محل ساخته شد. مجموعه تاج محل از نظر بسیاری بهترین مجموعه معماری مغول است و به طور گسترده ای به نام «گوهر هنر اسلامی در هند» عنوان می‌شود. همچنین این مقبره مرمین یکی از مشهورترین سازه‌ها در دنیاست و به عنوان نمادی‌ از فرهنگ و تاریخ غنی هند شناخته می شود. 

تاج محل در واقع مجموعه بزرگی ست که وسعت آن 17 هکتار بوده و شامل بخش هایی چون مقبره، مسجد، مهمان خانه و چهار باغ می شود. ساخت تمام مجموعه 22 سال به طول انجامید و زیر نظر استاد احمد لاهوری و با معماری بی نظیری بنا شد. معماری تاج محل به سبب دقت بالا، تقارن بی نظیر و وجود مرمر سپید به قدری چشمگیر است که باعث شد این مقبره مرمرین در سال 2007 در میان لیست عجایب هفتگانه جدید جهان جای بگیرد. امروزه بسیاری برای بازدید از این بنای زیبا پا به شهر آگرا می گذارند که تعداد آن ها به بیش از سه میلیون نفر در سال برآورد می شود. جالب است بدانید که تاج محل در سال 2016 در لیست برترین جاذبه های گردشگری آسیا قرار گرفت. 

مجموعه تاج محل در سال 1983 در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.  

الهام ساخت تاج محل

ممتازمحل شاهزاده زیبا روی ایرانی و مسلمانی بود که پیش از ازدواج ارجمند بانو بگوم نام داشت. شاه جهان تنها 14 سال داشت که ارجمند بانو را دید و یک دل نه صد دل عاشقش شد و پس از 5 سال توانست دل شاهزاده را به دست آورد و او را به همسری خویش درآورد. او پس از ازدواج از سوی شاه جهان به نام ممتازمحل ملقب گشت و این چنین ممتازمحل به عنوان همسر دوم شاه‌جهان در آمد. او با شاه جهان 18 سال زندگی مشترک را تجربه کرد و  14 فرزند به دنیا آورد که در آن میان تنها 7 فرزند زنده ماندند. از آن‌جا که شاه جهان به ممتازمحل علاقه ویژه ای داشت و طاقت دوری از همسر محبوب خویش را نداشت، بسیاری از مکان ها را به همراه ممتازمحل می رفت؛ به گونه ای که حتی در حمله‌های جنگی نیز ممتازمحل همراه شاه جهان بود. در یکی از همین مشایعت ها، ممتازمحل باردار بود و از قضا ماه‌های آخر بارداری خود را سپری می‌کرد. شاهزاده ممتازمحل در حین تولد 14‌مین فرزند خود، گوهر بگوم از دنیا رفت. وی به هنگام مرگ تنها 39 سال داشت.

در سال 1631 بود که امپراتور شاه جهان داغدار همسر عزیز و معشوقه خود، ممتازمحل شد. اندکی پس از سالگرد فوت ممتازمحل، ساخت مقبره تاج محل آغاز شد. شواهد تاریخی حاکی از آنند که غم جانگداز شاه جهان از باب از دست دادن همسرش، الهام بخش ساخت مقبره مرمرین تاج محل بوده است. ساخت مقبره اصلی در سال 1643 به پایان رسید و حدود ده سال بعد نیز ساخت بناهای اطراف و باغات مجموعه پایان یافت.

ممتازمحل، شاهزاده ایرانی

ساخت تاج محل

تاج محل در زمینی در جنوب شهر محصور آگرا ساخته شد که شاه جهان این زمین را در ازای اهدای قصری بزرگ در مرکز شهر آگرا به ماهاراجا جای سینگ، به دست آورد. این زمین مساحتی در حدود 1.2 هکتار داشت و از آن جا که زمین مسطحی نبود، قسمت های بلند زمین را حفر کرده و قسمت های پست را با خاک پر کردند تا در نهایت زمینی مسطح با ارتفاع 50 متر بالای سطح رودخانه پدید آوردند. پس از آن در زمین مقبره، چاه هایی را حفر کرده و آن ها را با سنگ و قلوه پر نمودند تا بدین ترتیب پی ها و ستون های مقبره را ایجاد کنند. در ساخت تاج محل، به جای بامبو از داربست های آجری بزرگ استفاده کردند. این داربست به قدری عظیم بود که مباشر معمار  پیش بینی کرده بود باز کردن و جدا کردن داربست، سال ها زمان خواهد برد. بنا بر افسانه ها پس از اتمام ساخت، شاه جهان دستور داد تا هر کسی یک آجر از داربست بزرگ تاج محل بردارد و به این ترتیب تا نصفه شب نرسیده بود، کل داربست برچیده شد.

برای ساخت تاج محل مصالح را از سرتاسر هند و  آسیا جمع آوری کردند و گفته می شود از بیش از 1000 فیل برای جا به جایی مصالح ساختمانی استفاده کردند. مرمر سفید شفاف را از ماراکانا در راجستان، یشم را از پنجاب و یشم سبز و کریستال را از چین آوردند. علاوه بر این ها، فیروزه تبت، سنگ لاجورد افغانستان، یاقوت کبود سریلانکا و عقیق جگری عربستان از دیگر جواهرات و سنگ های به کار برده در ساخت تاج محل بودند. در کل 28 نوع سنگ قیمتی و نیمه قیمتی در ساخت این مقبره عظیم و مرمرین به کار رفته است. 

برای حمل و نقل سنگ های مرمر و دیگر مصالح ساختمانی به محل ساخت مقبره، از سطح شیب دار 15 کیلومتری استفاده کرده، سنگ ها را درون واگن هایی مخصوص گذاشته و گروه های 20 تا 30 تایی گاوها آن ها را می کشیدند. پس از آن، از یک سیستم نخ و قرقره برای بالا کشیدن بلوک های سنگین بهره می بردند. آب را با استفاده از سیستم سطل و طناب و حیوانات، از رودخانه نزدیک تاج محل به مجموعه باغ و مقبره منتقل می کردند. به این ترتیب که ابتدا آب به مخزن ذخیره سازی می رسید و سپس به مخزن توزیع وراد می شد. آب مخزن توزیع خود به سه مخزن دیگر می رسید که هر کدام با لوله کشی آب را به مقبره می رساندند. 

همان طور که گفته شد، ساخت و ساز مقبره در سال 1632 آغاز شد و در سال 1643 تمام شد اما کار بر روی باقی بخش‌های پروژه ده سال بیش تر به طول انجامید. تصور بر این است که ساخت کل مجموعه تاج محل در سال 1653 به اتمام رسید. هزینه ای که برای ساخت تاج محل در آن زمان صرف شده، چیزی در حدود 32 میلیون روپیه برآورده شده که در حال حاضر ارزشی برابر با 52٫8 بیلیون روپیه دارد و این یعنی در حدود 827 میلیون دلار امریکا!!

2000 صنعتگر و هنرمند تحت سرپرستی استاد احمد لاهوری ایرانی ساخت مقبره مرمرین تاج محل را به عهده داشته اند. آرامگاه گنبدی شکل و مرمرین تاج محل بخشی از مجموعه ای یک دست بوده که شامل باغات، دو ساختمان قرمز و ماسه سنگی می شود. این مجموعه با دیوارهای کنگره ای از سه طرف محصور شده است.

طراحی و معماری تاج محل

نزدیک 22000 کارگر و صنعتگر مختلف از جمله سنگ تراش، بنا، تراشکار، خطاط، نقاش، گنبد ساز و هنرمندان بسیار دیگری که همگی از سراسر ایران و آسیای مرکزی گرد آمده بودند، در ساخت تاج محل دخیل بودند. معماری تاج محل به قدری قابل توجه و باشکوه است که امروزه پس از گذشت چند صد سال هنوز هم مردم را در بهت و حیرت غرق می کند. 

تاج محل ترکیبی بسط داده شده از معماری پارسی و مغولی‌ست که الهامات به خصوصی از ساختمان‌های محبوب دوره تیموری و مغولی دارد. از آن جمله می توان به: «گور امیر» مقبره تیمور سر سلسه مغول در سمرقند، «مقبره همایون»، «مقبره اعتماد الدوله» (گاهی به نام بچه تاج معروف است) و خود مسجد جامع شاه جهان در دهلی نو اشاره کرد. 
جالب آن که تمام ساختمان‌های اولیه به سبک معماری مغولی مانند قلعه سرخ آگرا، از ماسه سنگ قرمز ساخته شده اند، اما شاه جهان با ساخت تاج محل، استفاده از مرمر سفید منبت کاری شده با سنگ‌های نیمه قیمتی را رواج داد و بدین ترتیب سبک و معماری بناهای زمان خود را به سطح جدیدی از معماری ارتقا داد.

بخش های مختلف تاج محل

در ادامه به معرفی بخش های مختلف تاج محل و جزئیات آن ها می پردازیم: 1- مقبره 2- مسجد و مهمان خانه  3- باغ تاج محل 4- دروازه و دیگر بخش ها

1- مقبره اصلی تاج محل

در انتهای شمالی باغ، مقبره تاج محل بر روی سکویی مرمرینی قرار گرفته که باعث می‌شود این شاهکار معماری در پس زمینه‌ای از آسمان بدرخشد.

مسلما مهم ترین بخش مجموعه تاج محل، ساختمان مقبره است. مقبره، سازه ای وسیع و از جنس مرمر سفید است که بر روی میدانی از ازاره، به صورت متقارن و به همراه  ایوان ساخته شده است. بر بالای مقبره گنبدی بزرگ به همراه گلدسته به چشم می خورد. جالب است بدانید که عناصر معماری مقبره تاج محل نیز همانند دیگر مقبره های مغولی از اساس پارسی است. سازه زیرین مقبره مکعبی و چند جداره است که در گوشه ها به صورت هشت ضلعی منحصربفردی ساخته شده. طول هر ضلع این بخش معکبی 55 متر می باشد. طرح پیش طاق های بنا به گونه ای در هر 4 گوشه مقبره تکرار شده که باعث شده مقبره شکلی متقارنی بیابد.

 چهار مناره سفید 40 متری در چهار گوشه سکو قرار گرفته‌اند که حال پس از گذشت بیش از سه قرن از عمر بنای تاج محل، دیگر بسان قبل صاف نیستند. گرچه مناره ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا اندکی به سمت بیرون سکو تکیه داشته باشند تا به مواقع زلزله و ریزش احتمالی، به دور از تاج مرمرین فرو بریزند. با دقت به شکل مناره ها، به علاقه شدید معمار به تقارن خواهیم رسید. هر مناره توسط دو بالکن در بخش های میانی سازه، به سه بخش مساوی تقسیم شده است. آخرین بالکن در بالای مناره دیده می شود که محل قرار گیری مؤذن بوده است. 

زیباترین ترین بخش مقبره، گنبد مرمرین است که در نگاه اول توجهت را جلب می کند. این گنبد ارتفاعی 35 متری دارد که خود بر روی بخشی به ارتفاع 7 متر قرار گرفته است. گنبد مقبره کمی نامتقارن است و بر بالای آن طرحی نیلوفری شکل به چشم می خورد که باعث می شود گنبد مرتفع تر از چیزی که هست، دیده شود. طرح نیلوفری شکل همچنین بر روی گنبدهای کوچک تر مقبره دیده می شود.

گنبد تاج محل را به سبب شکلش، گنبد پیازی می نامند. همین شکل را بر روی چهار گنبد کوچک تر در اطراف گنبد مرکزی می بینیم که باعث تأکید بر شکل پیازی گنبد اصلی می شوند. در کناره دیوار مقبره، مناره های تزئینی، باریک و بلندی به چشم می خورد که نوعی تأکید بصری بر ارتفاع گنبد اصلی دارند. بر بالای تمام گلدسته ها و گنبد اصلی و باقی گنبدها، میله ای طلاکاری شده وجود دارد که ترکیبی از عناصر تزئینی ایرانی و هندی است. میله بالای گنبد اصلی، ابتدا از طلا ساخته شده بود اما در اوایل قرن نوردهم با میله ای برنزی جایگزین شد. بر بالای میله شکلی از هلال ماه به چشم می خورد که نشانه ای رایج و اسلامی است و نوک هلال آن اشاره به عالم آسمانی دارد.

 2- مسجد و مهمان خانه

مسجد قرمز ماسه سنگی که در سمت چپ قرار دارد، اهمیت زیادی جهت اجتماع مسلمانان آگرا دارد. ساختمان یکسانی نیز در سمت راست به نام ساختمان «جواب» یا مهمان خانه به جهت قرینه بودن مجموعه ساخته شده است. مهمان خانه برای سکونت و پذیرایی از بازدید کنندگان مراسم سالگرد ختم ممتاز محل ساخته شده بود. البته بعدها در قرن 18 و 19 از مهمان خانه به عنوان سالن ضیافت و سرگرمی شاهزاده های هندی و افراد عالی رتبه انگلیسی استفاده می شد.

شکل دو ساختمان در سمت چپ و راست مقبره کاملا یکسان است، تنها آن که محرابی هشت ضلعی با طاقچه هایی مستطیلی بر فراز آن و منبر، مسجد را از میهمان خانه متمایز می سازد. محراب بخشی برجسته و بسته در بنای مسجد است که جهت قبله را مشخص می کند و به سوی مکه ساخته شده است. منبر نیز همیشه در سمت راست محراب قرار می گیرد و سازه ای است با سه پله که محل نشستن روحانی برای موعظه و پند می باشد.

بخش های داخلیو خارجی مسجد به خوشنویسی هایی از اسامی الهی و قسمت هایی از سوره های قرآن مزین شده است. همچنین طرح هایی هندسی با مرمر سیاه و به شکل جا نماز در کف مسجد ساخته اند که برای 569 نمازگزار ظرفیت دارد. طرح اولیه مسجد به صورت راهروی طویلی است که با سه گنبد احاطه شده است. جالب است بدانید که طرح مسجد تاج محل مشابه مسجد جامع دهلی می باشد. در مساجد مغولی این دوره اغلب شبستان به سه بخش تقسیم شده که شامل یک شبستان اصلی و دو شبستان کوچک در اطراف می شد. 

یک مقبره کوچک و سنگی با ابعاد 5٫5 در 2 متر در کنار دیوار غربی و چاه مسجد به چشم می خورد که زمانی مزار موقت ممتاز محل بوده است. هنگامی که ممتاز محل را به تازگی به آگرا آورده بودند، تا زمانی که جای مناسبی برای دفن او در مقبره زیبا و مرمرین آماده شد، جنازه او را در این قبر باقی ماند. از دیگر بخش هایی که در خارج از مسجد به چشم می خورد، حوضی در مقابل آن است که برای وضو گرفتن مورد استفاده است. 

باید بدانید که تنها طبقه همکف ساختمان ها در دسترس و بازدید عموم قرار گذاشته شده است. 

3- باغ تاج محل 

حدود 300 متر مربع از مجموعه تاج محل را چهارباغ ایرانی در بر گرفته است. هر یک از 4 قسمت باغ با استفاده از مسیرهای باریکی به 16 باغچه گل تقسیم می‌شود. در نیمه راه میان ورودی و مقبره، درست وسط باغ حوضی مرمرین به چشم می‌خورد که طوری جای‌گذاری شده تا انعکاس مقبره را در آن ببینید. این حوض به «حوض کوثر» مشهور است و به حوض کوثر بهشتی اشاره دارد. حوض کوثر از آن روی ساخته شد تا نمازگذاران بتوانند در آب آن وضو بگیرند. 

در هر طرف راه ها و ردیف هایی از درختان و آبنماها به چشم می خورد. سبک ساخت چهارباغ ایرانی ابتدا توسط بابُر، نخستین امپراتور مغولی هندوستان به این کشور معرفی شد. چهارباغ ایرانی خود بر اساس تصویری که از بهشت رایج است ساخته شده. چرا که بر اساس متون اسلامی دوره مغول، بهشت باغ وسیعی است که توسط چهار رود به چهار بخش تقسیم می شود. این چهار رود از چشمه و کوهی مرکزی سرچشمه می گیرند و باغ را به چهار بخش شرقی، غربی، شمالی و جنوبی تقسیم می کند. 

اغلب چهارباغ های مغولی مستطیلی بوده که عمارت یا مقبره ای در مرکز آن دیده می شود و در این مورد، چهارباغ تاج محل کاملا متفاوت است چرا که مقبره مجموعه در انتهای باغ ساخته شده است. باستان شناسان پس از آن که باغ مهتاب را در آن طرف رودخانه یامونا کشف کردند، ادعا کردند که رودخانه یامونا هم بخشی از طراحی معماران تاج محل بوده و به عنوان رود پردیس یا بهشت در نظر گرفته شده است. شباهت باغ تاج محل با باغ شالمیار در ویژگی های کلی و معماری، این فرض را مطرح می کند که طراحی هر دو باغ کار معمار یکسانی به نام علی مردان بوده. 

نخستین گزارشات از توصیف باغات تاج محل نشان از آن دارد که این باغ با انواع و اقسام گل ها و گیاهان چون، رز، نرگس و درختان میوه آراسته بوده. با پایان امپراتوری مغولی، چهارباغ تاج محل هم رو به زوال رفت. در قرن نوزدهم پس از آن که اداره تاج محل به دست امپراتوری بریتانیا افتاد، پوشش گیاهی چهار باغ تاج محل هم تغییر کرد و مشابه باغات رسمی و امروزی لندن شد. 

4- دروازه و دیگر بخش های تاج محل 

 مجموعه تاج محل از سه طرف با دیورهای قرمز و کنگره دار احاطه شده و از یک طرف به سوی رودخانه یامونا قرار دارد. در خارج از دیوارهای تاج محل چندین آرامگاه وجود دارد که قبر دیگر همسران شاه جهان و خدمتکار محبوب ممتاز محل از آن جمله است. 

ورودی اصلی مجموعه یا دروازه، سازه ای چشمگیر است که ابتدا از مرمر ساخته شده بود و یادآوری از معماری مغولی امپراتوران نخستین است. گذرگاه های سرپوشیده ورودی همانند گذرگاه های مقبره ساخته شده و قوس های پیش طاق نیز مزین به خوشنویسی های چشمگیر هستند. سقف های قوسی و دیوارهای بخش ورودی نیز به طرح هایی هندسی مشابه دیگر بخش های مقبره، آراسته شده اند. 

نمای خارجی مقبره تاج محل

ساختمان مرکزی مقبره از مرمر سفید نیمه شفاف با حکاکی‌های بسیار زیبای گل و منبت‌کاری با هزاران هزار سنگ‌ نیمه قیمتی بر روی آن است. تزئینات خارجی مقبره یکی از زیباترین نمونه های معماری ایرانی و مغولی می باشد. اگر بر روی ساختمان مرمرین دقت کنید، بر روی ساختمان طوماری نوشته شده از قرآن با یشم منبت کاری شده را خواهید دید و تزئینات چشمنوازی با مجموعه ای از نقاشی، گچ کاری و تراش و حجاری سنگ در مرکز توجه قرار می گیرند.

برخی از متون خوشنویسی شده از قرآن انتخاب شده اند که تحقیقات دانشگاهی اخیر نشان داده به انتخاب فردی به نام امانت خان بوده است. امانت خان در واقع لقب عبدالحق خوشنویس بوده که به سبب مهارت های خیره کننده اش این لقب را از شاه جهان دریافت کرده است. در کنار تمام نوشته های خوشنویسی شده، طرح هایی پوشیده از گل و گیاهان مزین به یشم و مرمر سیاه دیده می شود. خوشنویسی های که در بخش بالا سازه به چشم می خورند، اندکی بزرگ تر نگارش شده تا به هنگام دیدن از پایین، از اثر کج شدن نوشته بکاهد. 

اشکال انتزاعی بر روی بدنه ازاره ها، مناره ها، ورودی ها، مسجد و جواب، به نسبت اَشکال روی مقبره وسعت کم تری دارند. گنبدها و طاق های ساختمان های قرمز و ماسه سنگی همگی به تزئیناتی جواهر نشان آراسته شده اند. تذهیبات روشن بر روی ساختمان های قرمز رنگ و تذهیبات تیره بر روی ساختمان مرمرین مقبره به چشم می خورد. در قسمت هایی از ساختمان مقبره که ساروج کاری شده، برای پوشاندن ساروج ها از نقوش با رنگ های متضاد استفاده شده است.

همچنین برای تزئین کف و راهرو های بنا از کاشی های با طرح ها و رنگ های جذاب استفاده شده تا جلوه بیش تری داشته باشد. 

در بخش های پایینی دیوار تراشکاری های چشمگیری وجود دارد که نگاره هایی هندسی از گل و برگ انگور است. سنگ مقبره را در این قسمت صیقل داده اند تا نقوش بهتر به چشم بیایند. سنگ هایی چون مرمر زرد، یشم و یشم سبز برای تزئین بخش پایین تر دیوار به کار رفته اند. 

نمای داخلی مقبره تاج محل

فضای داخلی مقبره بسیار زیباست و معماری و طراحی منحصر به فرد خود را دارد. این اتاق شکلی هشت وجهی داشته و به گونه ای طراحی شده تا از هر سو بتوان وارد آن شد. اما در حال حاضر تمام درها را بسته نگاه می دارند و تنها در جنوبی که رو به باغ باز می شود، مورد استفاده است. 

دیوارهای بخش داخلی اتفاعی 25 متری دارند که در بالا به گنبدی کاذب و تزئینی مزین شده که نقوش خورشید بر روی آن خلق شده است. در طبقه همکف، 8 قوس پیش طاق فضاها را باز کرده اند. هر پیش طاق خود در میانه دیوار به پیش طاق دیگری مزین است. در 4 گوشه بنا، نور از طریق چتری ها وارد بخش داخلی مقبره می شود. چتری قسمتی از بنای موجود بر روی مناره هاست که شکلی گنبدی داشته و دریچه هایی در آن وجود دارد. 

درست در زیر گنبد اصلی، تابوت خالی ممتازمحل و شاه جهان قرار دارد که استادانه ساخته شده اند. این تابوت ها که خود با صفحات هشت وجهی مرمرین ساخته شده، حامل منبت کاری‌های بی نظیر و مزین به چندین تُن سنگ‌ نیمه قیمتی هستند. تمام نقوشی که بر روی این قبرهای مجلل با هنرمندی تمام خلق شده اند، همگی در بخش خارجی مقبره به چشم می خورند، منتها این نقوش با جزئیات و اندازه ای بسیار کوچک تر اعمال شده اند. همچنین نوشته هایی در وصف و تکریم ممتاز محل بر روی تابوت خالی او وجود دارد. تابوت ممتاز محل در سمت راست و تابوت شاه جهان در سمت چپ واقع شده و تفاوت بارز این دو تابوت، اندازه متفاوت آن هاست که تابوت شاه جهان قدری بزرگ تر ساخته شده است. 

از آن جا که طبق رسوم اسلامی تزئینات چشمگیر قبرها ممنوع است، این قبرها خالی مانده و پیکرها هر دو، در مقبره هایی در زیر زمین دفن شده اند. امروزه دو مقبره اصلی در زیرزمین بازدید عمومی ندارند. بر روی تابوت های اصلی ممتاز محل و شاه جهان، نود و نه نام از اسماء الهی با خط خوش نوشته شده اند. 

مقبره های اصلی و بخش زیرزمین تاج محل

جزئیاتی از بخش های داخلی مقبره تاج محل 

افسانه و داستان های تاج محل

از زمان ساخت تاج محل، این سازه مرمرین مورد توجه تحسین هایی جهانی واقع شد و بیش از آن که اظهاراتی علمی در موردش بیان شود، تحت الشعاع بازخوردهای احساسی و شخصی قرار گرفت. یکی از قدیمی ترین افسانه هایی که در مورد تاج محل روایت می شد، از نوشته های خیالی یک مسافر اروپایی به نام جین بپتیست سرچشمه می گرفت. او گفته بود که شاه جهان قصد داشته تا تاج محل را از مرمر سیاه بسازد، اما پیش از آن که بتواند خواسته خود را عملی کند توسط پسر خود اورنگ زیب سرنگون می شود. بقایایی از مرمر سیاه در کناره رود یامونا دلیلی بود که برخی به آن استناد می کردند و آن ها را وا می داشت تا افسانه را واقعی بپندارند. اما اکتشافات محققان ثابت کرد که این سنگ ها مرمر سیاه نبودند بلکه سنگ مرمری بی رنگی بوده که در طی زمان سیاه شده بودند. 

تئوری معتبرتری در سال 2006 ارائه شد؛ پس از آن که باستان شناسان، منبع مقبره مشکی را یافتند و دریافتند این بقایای مشکی رنگی بخشی از استخر باغ مهتاب بوده که بازتاب مشکی رنگ مقبره سفید به وضوح در آن دیده می شد. که این اتفاق از شاه جهان بر می آید چرا که انگار علاقه شدیدی به تقارن و ساخت استخر داشته است. 

داستان های وحشتناک بسیاری در میان عوام نقل است و می گویند ساخت تاج محل با مرگ و میر، قطع عضو و شکنجه های بسیاری همراه بوده است. به طور مثال گویند پس از اتمام ساخت تاج محل، شاه جهان دستور داد تا دست تمام سازندان را قطع کنند تا نتوانند مقبره مشابهی بسازند. گرچه تا به حال مدارکی بر این داستان های یافت نشده است. از طرفی دیگر برخی داستان ها می گویند شاه جهان به هنگام ساخت تاج محل و عقد قرارداد کار، از تمامی معماران امضا گرفته که در طراحی تاج محل مشابه هیچ ساختمان دیگری عمل نکرده اند تا بعدها ادعایی پیش نیاید. اتفاقی و ادعاهایی که برای دیگر بناهای مشهور بسیار رایج است. 

برخی دیگر معتقدند که فردی با نام  لرد ویلیام بنتیکت قصد داشت تا تاج محل را ویران کرده و از مرمرهای سفیدش استفاده کند، که البته برای این ادعا نیز دلیلی در دست نیست. در سال 2000 به بعد چندین نفر ادعا کردند که هوتوان را پادشاهی هندی ساخته و نه شاه جهان که تمام این ادعاها رد شدند. 

تاج محل در گذر زمان

بلافاصله پس از آن که ساخت تاج محل به پایان رسید، اورنگ زیب پسر شاه جهان، پدر خود را سرنگون کرد و او را به حبس خانگی در نزدیکی قلعه آگرا تبعید نمود. پس از مرگ شاه جهان اورنگ زیب او را در کنار ممتاز محل در تاج محل به خاک سپرد.

عبدالحمید لاهوری، مورخ رسمی امپراتوری مغول در قرن هفدهم در کتاب پادشاهنامه خود به تاج محل اشاره کرده واز آن با نام روضه منوره (مقبره درخشان) یاد کرده است. 

در قرن 18 حاکمان گات ها از استان براتپور هند به شهر آگرا هجوم برده و به تاج محل حمله کردند و تعدادی از اموال قیمتی مقبره مرمرین را به تاراج بردند. از آن جمله دو لوستر گرانبها و قیمتی بود که یکی از عقیق و دیگری جنسی از نقره داشت. این دو لوستر بر بالای تابوت های خالی ممتازمحل و شاه جهان نصب بودند. همچنین گات ها صفحاتی از طلا و نقره را از قسمت های مختلف تاج محل به یغما بردند. کانوب مورخ مغولی می گوید: گات ها ورقه ای از جنس طلا با طول 4٫6 متر را از بالای گلدسته گنبد اصلی تاج محل جدا کرده و با خود بردند.

در قرن نوزدهم بخش هایی از ساختمان تاج محل دچار آسیب و ریزش شد. همچنین به هنگام شورش هندی ها در سال 1857 میلادی، مقامات رسمی و سربازان انگلیسی نیز به جواهرات تاج محل دست درازی کرده و سنگ های قیمتی و لاجورد تاج محل را از دیوارها جدا کردند. در اواخر قرن نوزدهم نایب السلزنه بریتانیایی به نام لرد کرزن به آغاز پروژه بازسازی عظیمی دستور داد که در نهایت در ال 1908 به اتمام رسید. او همچنین برای بخش داخلی مقبره سفارش چراغ بزرگی داد که مشابه آن در مسجد قاهره وجود داشت. در طی همین زمان بود که نوع و آرایش پوشش گیاهی باغ تاج محل هم دست خوش تغییر شد و به شکل باغات رسمی بریتانیا درآمد. 

حقایقی از تاج محل

1- جالب است بدانید تاج محل در طی روز با رنگ های مختلفی دیده می شود. صورتی رنگ به هنگام صبح، سفید شیری در بعدازظهرها و در زیر نور ماه نیز طلایی به نظر می رسد. گفته می شود این تغییر رنگ همانند تغییر حال و هوای خانم ها، خصوصا ملکه ممتاز محل می باشد. 

2- دو بار در سال های مختلف برای تاج محل داربستی محافظ ساخته شد تا از آسیب حملات هوایی در امان باشد. نخستین بار در سال 1942 و برای جلوگیری از حملات هوایی ارتش ژاپن بود و بار دوم نیز در طی سال های 1965 تا 1971 میلادی و به هنگام جنگ های هند و پاکستان ساخته شد.

3- به سبب آلودگی های زیست محیطی در اطراف رودخانه یامونا و باران های اسیدی در این منطقه، تاج محل در مرور زمان به رنگ زرد در آمد. دولت هندوستان به منظور جلوگیری از آسیب های بیش تر و کنترل آلودگی در این منطقه، محدوده ذوزنقی تاج محل را ایجاد کرد به گونه ای که در این محدوده تمام استانداردهای عدم تولید گازهای گلخانه ای رعایت می شود. از آن جمله ممنوعیت ورود وسایل حمل و نقل گازی و بنزینی به این محدوده می باشد.

4- اخیرا نگرانی هایی بابت احتمال صدمه به مقبره تاج محل پدید آمده است. چرا که سطح آب های زیرزمینی در حوزه رودخانه یامونا بسیار پایین آمده به طوری که هر سال حدود 1٫5 متر از سطح آب های زیرزمینی کم می شود. از آن جا که پایه چوبی مقبره به علت کمبود آب دچار پوسیدگی شده، احتمال دارد مشاهده ترک ها در سطح مقبره در سال 2010 و کج شدگی مناره ها به همین علت بوده باشد. البته کج شدن مناره ها از سوی مقامات سیاسی هندی واکنشی را در پی نداشت و آن ها اعلام کردند که این کجی برای جلوگیری از سقوط مناره ها به هنگام زلزله به روی مقبره مرمرین بوده است. 

5- در برخی گزارش ها در سال 2011 عنوان شد که امکان دارد تاج محل در طی 5 سال آینده سقوط کند.

6- بازدیدکنندگان تاج محل در سال 2001، 2 میلیون نفر بوده و در سال 2014 تا 7-8 میلیون نفر افزایش پیدا کردند. 

7- شهر کوچکی در جنوب تاج محل با نام تاج گنجی ساخته شده که در آن کاروان سرا، بازار و مراکز خرید جدیدی برای برطرف کردن نیازهای بازدیدکنندگان و کارگران ساخته شده است. 

8- به هنگام ورود دریافت کاور کفش و بطری 500 میلی لیتری آب رایگان را فراموش نکنید. (پول هر دو در هنگام تهیه بلیت پرداخت شده.) اگر بلیت خود را نگاه دارید می‌توانید اندکی تخفیف در همان روز به هنگام ورود به قلعه آگرا، فاتح سیکری، مقبره اعتمادالدوله یا مقبره اکبر دریافت کنید. شما همچنین می‌توانید به صورت رایگان وسایل خود را به اتاق امانت کنار باجه بلیت بسپارید و راهنمای شنیداری دریافت نمایید. (هزینه راهنمای شنیداری: 118 روپیه است.)

9- جمعه ها در ساعات 12 تا 14 از ورود کسانی که در نماز جمعه تاج محل شرکت نمی‌کنند، جلوگیری می‌شود.

10- به جهت دلایل امنیتی، به هنگام ورود تنها 5 وسیله : بطری کوچک شفاف آب، دوربین فیلمبرداری کوچک، دوربین حرفه ای، موبایل و کیف کوچک زنانه را می توانید همراه خود داشته باشید.

دو نفره با تاج محل

به ندرت زوج ایرانی را پیدا می‌ کنید که عکسی خاطره انگیز و دو نفره با حرم امام رضا، حافظیه یا میدان آزادی نداشته باشند. تاج محل هم یکی از آن مکان های خاطره انگیز بوده که به خاطر عشق ممتاز محل و شاه جهان زبانزد عام و خاص است. به طوری که بسیاری از زوج های جوان و پیر، عادی و مشهور خواسته اند که با پس زمینه مرمرین تاج محل عکسی به یادگار بگیرند. از محلی ها و هندی‌ها بگیرید تا گردشگران خارجی و تا پرزیدنت پوتین و خانمش!

بهترین زمان بازدید از تاج محل

بازدید از یک شگفتی جهانی مانند تاج محل زمان نامناسب بازدید ندارد و هر موقعی از سال زیبایی و شکوه خود را به رخ تمام جهان می کشد. اما از آن جا که تاج محل در شهر آگرا در منطقه ای قرار دارد که در طی ماه های تابستان گرمای هوا بسیار است، برای کسانی که طاقت تحمل گرما را ندارند، توصیه نمی شود. از طرفی تابستان ها نور خوبی برای عکاسی و بازدید از زیبایی های این مقبره مرمرین است. 

اگر گرما هوا برای شما عامل مهمیست، شش ماه دوم سال برای بازدید از تاج محل توصیه می شود.

تاج محل در نور طلوع

تماشای طلوع آفتاب بر فراز مقبره سپیدگون هندوستان بسیار جذاب است و در لحضاتی چند می توانید تبدیل رنگ های خاکستری و مات آسمان را که به رنگ های روشن و دل انگیز بدل می شوند را به وضوح ببینید. در همین حین انعکاس رنگین خورشید و آسمان را نیز بر روی تاج محل خواهید دید. عکاسی از تاج محل را در این زمان از دست ندهید.

تاج محل در نور غروب

یکی دیگر از اوقات تماشای دلپذیر از تاج محل، غروب هنگام است. در اینوقت رنگ های خورشید آتشین و تلالو زیبای شان بر شکوه تاج محل آمیخته می شوند و شما را به ناگاه به میهمانی بی نظیری دعوت می کنند. در این زمان می توانید عکاسی از تاج محل را با نوری دوست داشتنی امتحان کنید.

تاج محل زیر نور ماه کامل

شب هنگام و زمانی که ماه کامل در میان آسمان می درخشد، زیبایی تاج محل بر پهنه زمین به مشام می رسد. نور سیمین ماه به گونه ای وصف ناشدنی بر نمای دل انگیز تاج محل می فزاید که در باقی اوقات، زیبایی اش را می توان به دست فراموشی سپرد! 

 بهترین زمان برای رسیدن به تاج محل، درست پیش از طلوع و غروب است و بازدید شبانه از تاج محل هم فقط در هنگام وجود ماه کامل امکان پذیر است. 

اطلاعات بازدید

بهای بلیت بازدید روزانه

750 روپیه برای گردشگران خارجی (از جمله ایران)

510 روپیه برای شهروندان کشورهای: بنگلادش، سریلانکا، پاکستان، نپال، مالدیو، میانمار، تایلند و بوتان

20 روپیه برای هندی‌ها

ورود رایگان بچه‌های زیر 15 سال

بهای بلیت بازدید شبانه

750 روپیه برای بزرگسالان خارجی

510 روپیه برای بزرگسالان هندی

500 روپیه برای کودکان 3-15 سال هندی و خارجی

ورود رایگان کودکان زیر 3 سال

راه‌ های دسترسی به تاج محل

دسترسی به شهر آگرا از چندین راه ممکن است:

+ راحت ترین راه برای رسیدن به تاج محل به صورت هوایی و با استفاده از هواپیماست. شهر آگرا خود دارای یکی فرودگاه است که فاصله ای 7 کیلومتری با مرکز شهر دارد. روزانه از تمام شهرها به سمت تاج محل پروازهایی انجام می شود.

+ می توانید برای دسترسی به شهر آگرا از قطار هم استفاده کنید. خطوط ریلیبه خوبی شهر آگرا را به دیگر شهرای هندوستان مرتبط می کنند. 

+ از شهرهای بزرگی چون دهلی، جایپور، ماتورا، فاتح پور و … می توانید به راحتی با اتوبوس خود را به شهر آگرا برسانید.

دسترسی از آگرا به تاج محل:

برای رسیدن به تاج محل از شهر آگرا  می توانید از انواع تاکسی، اتوبوس، ریکشا، دوچرخه و تمپو استفاده کنید. از آن جا که با استفاده از وسایل نقلیه بنزینی و گازی نمی توانید تا نزدیکی تاج محل بروید، بهتر است از اتوبوس های باتری دار و یا کالسکه اسب، ریکشا و دیگر وسایل عاری از آلودگی استفاده کنید. 

شما از طریق ورودی‌های شرقی، غربی و جنوبی می‌توانید وارد تاج محل شوید. اغلب تورها از ورودی های شرقی و غربی وارد شده و اکثر مسافران مستقل نیز ورودی جنوبی که نزدیکترین ورودی به تاج گنج است را ترجیح می‌دهند. ورودی تاج گنج اتفاقا صف‌های کوتاه‌تری به نسبت ورودی غربی دارد.

خلوت‌ترین صف ورود به تاج محل را در ورودی شرقی خواهید دید که به دلیل فاصله یک کیلومتری و طولانی باجه فروش بلیت نسبت به ورودی است. در هر سه ورودی صف‌های جداگانه زنانه و مردانه وجود دارد. اجازه ورود دوربین‌های دیجیتال را دارید گرچه درون خود مقبره مجاز به عکس‌برداری نیستید و مناطقی که اجازه فیلم‌برداری دارید نیز کاملا محدود است.

ساعات بازدید: 6 تا 19

آدرس: هند، شهر آگرا، تاج محل

Address: Agra, Uttar Pradesh 282001, India

موقعیت تاج محل روی نقشه 

ویدیویی از تاج محل هندوستان ببینید 

در پایان بازدیدی مجازی از تاج محل را تجربه کنید

سخن آخر

بازدید از تاج محل چگونه بود؟

نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید و بگویید کارناوال این بار به کجا سفر کند.