سخنان امام حسن (ع) هنگام نبرد جمل

- امام حسن (ع)، پیک امیر مؤمنان (ع) برای تحریض مردم به جنگ جمل

پس از به خلافت رسیدن امیر مؤمنان (ع) طلحه و زبیر به همراه عایشه از حکومت امام (ع) سرپیچی کردند و نخستین جنگ را (جمل) به راه انداختند. پیمان شکنان، شهر بصره را تصرف کرده و جنایاتی مرتکب شدند. امیر مؤمنان (ع) برای دفع آنان با جمع سه هزار نفری از مدینه به سوی بصره حرکت کرد و چون به ربذه رسید، در آنجا درنگ کرد و از آنجا نامه ای به مردم کوفه نوشت و مردم آنجا را به جنگ با پیمان شکنان دعوت فرمود. سپس به «ذی قار» رفت و چون از کوفه خبری نشده بود، از آنجا نامۀ دیگری به مردم کوفه نوشت و  آن را به فرزند خود «حسن بن علی(ع)» داد و او را به همراه «عمّار»، «زید بن صوحان» و «قیس بن سعد بن عباده» به سوی مردم کوفه فرستاد...

ابن ابی الحدید از ابو مخنف روایت کرده که وی از جابر بن یزید از تمیم بن حذیم ناجی نقل کرده که گوید: حسن بن علی و عمار بن یاسر به نزد ما آمدند تا مردم را برای کوچ دادن به نزد امیر المؤمنین (ع) بسیج کنند، و چون متن نامه امیر المؤمنین (ع)را برای مردم قرائت کردند، حسن بن علی (ع) برای سخنرانی برخاست... در این هنگام، چشمان مردم به سوی او دوخته شد و همگی درباره اش دعا کرده و می گفتند: «اللّهم سَدِّد مَنطِقَ ابنِ بِنتِ نَبِیِّنا» (خدایا زبان پسر دختر پیغمبرمان را در گفتار محکم و گویا گردان!) فرزند علی(ع) دست خود را بر ستونی نهاد (زیرا بیمار بود). سپس با مردم چنین گفت:

سپاس خدای توانا و جبار  و یکتای قهار  و بزرگ و والا را سزا است که «در پیشگاه او یکسان است کسی از شما که آهسته سخن گوید یا آشکارا، و کسی که به شب پنهانی جوید و کسی که در روز رهرو باشد».

ستایشش کنم بر خوبی آزمایش و پی در پی آمدن نعمتهایش و بر آنچه ما دوست داریم یا نداریم از سختی و فراخی.

و گواهی دهم که معبودی جز خدای یکتا نیست که شریک ندارد  و براستی که محمد بنده و فرستاده اوست که خداوند با نبوت او بر ما منت نهاده  و او را به رسالت خویش مخصوص فرموده  و وحی خود را بر او نازل کرده و بر همه خلق خود برگزیده، و به سوی جن و انس فرستاده است؛ در آن روزگاری که بتها را می پرستیدند و از شیطان پیروی می کردند  و خدای رحمان را انکار نمودند. پس درود خدا بر او و بر خاندانش، و بهترین پاداشی را که به مسلمانان عنایت فرماید به او عنایت کند.

و بعد، من نگویم برای شما چیزی جز آنچه را خود آگاهید که امیر مؤمنان علی بن ابیطالب(ع)-که خداوند کارش را به رشد و صلاح برساند و یاریش را عزت بخشد-مرا به سوی شما فرستاده و شما را به صواب و درستی می خواند  و بر عمل به کتاب و جهاد در راه خدا دعوت کند  و اگرچه اکنون این کار خوشایند شما نیست، ولی در آینده به خواست خدای تعالی موجب خوشحالی شما خواهد بود.

و شما بخوبی دانسته اید که علی (ع) همان کسی است که بتنهایی با رسول خدا (ص) نماز خواند و روزی که او را تصدیق کرد (و دعوتش را پذیرفت) دهساله بود  و در همه مشاهد با رسول خدا (ص) بود  و تلاش و کوشش او در راه جلب رضایت خدا و پیروزی رسول خدا (ص) و آثار نیک او را در اسلام همه می دانید  و رسول خدا (ص) پیوسته از وی راضی بود تا آنگاه که دیدگان رسول خدا (ص) را به دست خود بست، و بتنهایی او را غسل داد و فرشتگان او را کمک می دادند و فضل، پسر عمویش آب برای او می برد، تا آنکه او را در قبر نهاد و رسول خدا (ص) در پرداخت بدهی و انجام وعده های خود و دیگر کارها به او وصیت و سفارش کرد  و همه اینها منت هایی بود که خداوند به او عنایت فرمود.

آنگاه -به خدا سوگند- علی (ع) کسی را به سوی بیعت خود دعوت نکرد  و مردم بودند که همچون شتران تشنه که به آبشخور خود هجوم می برند به سوی او هجوم بردند، و روی میل و رغبت با او بیعت کردند. سپس گروهی از آنان بدون جهت و بی آنکه کاری کرده باشد یا خلافی انجام داده باشد از روی حسد و کینه ای که با او داشتند، پیمان شکستند

پس ای بندگان خدا! بر شما باد به تقوای الهی و پیروی او و کوشش و پایداری و کمک خواهی از خدا و سرعت بدانچه امیر مؤمنان شما را بدان دعوت فرموده است. خداوند، ما و شما را بدانچه اولیای خود و پیروان را نگاه داشته نگهداری کند  و تقوای خود را به ما و شما الهام کند  و بر جهاد با دشمنانش ما و شما را یاری کند و از خدای بزرگ برای خود و شما آمرزش می خواهم.[1]

2- تحریض اهل کوفه به جنگ جمل

امیرالمؤمین (ع) فرزندش «حسن» (ع) و چند نفر از اصحابش را برای یاری خواستن به همراه نامه ای به سوی کوفه فرستاد. هنگامی که حسن بن علی (ع) به همراه عمار وارد کوفه شد، مردم دور ایشان اجتماع کردند. امام در اجتماعشان حضور یافت و پس از حمد و ثنای الهی فرمود:

ای مردم! ما آمده ایم تا شما را به خدا و کتابش، و سنت پیامبرش، و به فقیه ترین فقیه مسلمانان، و عادلترین کسی که شما آنان را عادل می شمارید و برترین کسی که شما او را برتر می دانید و باوفاترین کسی که با او بیعت کرده اید، دعوت کنیم؛ آن کسی که فهم قرآن او را عاجز نکند  و چیزی از سنت بر او پوشیده نیست  و کسی بر او پیشی نگرفته است؛ به سوی کسی که خداوند از دو جهت او را به پیامبرش نزدیک گرداند؛ نزدیکی از جهت دین و از جهت خویشاوندی، کسی که در هر نیکی بر مردم پیشی گرفته است؛ به سوی کسی که خداوند به وسیله او پیامبرش را کفایت کرد، در حالیکه مردم او را خوار می کردند؛ به او نزدیک شد، در حالیکه مردم از او دور بودند؛ با او نماز گزارد، درحالیکه مردم مشرک بودند؛ با او جنگید، در حالیکه مردم فرار می کردند؛ با او مبارزه کرد در حالکیه مردم اکراه داشتند؛ او را تصدیق کرد، در حالی که مردم او را تکذیب می کردند؛ به سوی کسی که پرچمی را باز نگرداند  و کسی بر او سبقت نگرفته است.

و او از شما یاری می خواهد و شما را به سوی حق می خواند  و از شما می خواهد که به سوی او بروید، تا او را بر گروهی که بیعتش را شکسته و نیکان اصحابش را کشتند و کارگزارانش را کنار زدند  و بیت المالش را غارت کردند، یاری کنید. پس به سوی او بروید. خداوند شما را رحمت کند. پس امر به معروف و نهی از منکر کنید و همانند صالحان در پیشگاهش حاضر شوید.[2]

3- تحریض اهل کوفه به جنگ جمل

ای مردم! دعوت فرمانده خود را بشنوید، و به سوی برادرانتان بروید، بزودی کسی این حکومت را به دست می گیرد که به سوی او کوچ می کنید. به خدا سوگند اگر دانایان و عاقلان سرپرستی این حکومت را به عهده گیرند، در این دنیا بهتر و در آخرت نیکوتر است. پس دعوت ما را بپذیرید و ما را در آنچه شما و ما به آن دچار شده ایم، یاری کنید.[3]

4- تحریض اهل کوفه به جنگ جمل

ای مردم! امیرالمؤمنین (ع) می گوید: من -خواه ظالمانه و خواه مظلومانه- در این راه حرکت کرده ام  و من خداوند را به یاد می آورم [یادآور می شوم برای] مردی که حقی را بر خداوند قائل است جز آنکه کوچ کند؛ اگر من مظلوم هستم، مرا یاری کنید  و اگر ظالم هستم حقم را از من بگیرد  و سوگند به خدا که طلحه و زبیر اولین کسانی هستند که با من بیعت کردند و اولین کسانی نیز می باشند که به من مکر و حیله زدند. آیا مالی را برای خود برداشته ام یا حکمی را تغییر داده ام؟ پس کوچ کنید و به کار نیک امر کرده و از کار زشت باز دارید.[4]

5- تحریض کوفیان به جنگ جمل

ای مردم! امیرالمومنین در گذشته تمامی شما را یاری نمود، و هم اکنون آمده ایم تا شما را به سوی او بخوانیم، چرا که شما پیشوای شهرها و رؤسا عرب هستید.

و خبر بیعت شکستن طلحه و زبیر و خروجشان به همراه عایشه به شما رسیده است و آن ناشی از ضعف زنان و ضعف عقیده ایشان می باشد  و خداوند فرموده: «مردان بر زنان تفوق دارند»

و به خدا سوگند می خورم اگر کسی او را یاری نکند، در میان مهاجرین و انصار که برای یاری او می آیند و کسانی که خداوند از پاکان برای او می فرستد، او را بس است، خداوند را یاری کنید تا شما را یاری کند.[5]

6- تحریض مردم به یاری علی (ع)

هنگامی که به حضرت علی (ع) خبر رسید که ابو موسی اشعری مردم کوفه را از یاری برحذر می دارد، امام حسن (ع) و مالک اشتر و عمار یاسر را به سوی او فرستاد. هنگامی که داخل مسجد شدند امام بالای منبر رفت، و چنین فرمود: ای مردم! علی (ع) راه هدایت است هر که داخل آن شود، هدایت یافته است و هر که مخالفت کند هلاک می گردد.[6]

7- تحریض مردم به یاری امیرالمومنین (ع)

روایت شده: هنگامی که علی (ع) از مدینه حرکت کرد به نزدیک شهر کوفه رسید، امام حسن (ع) و عمار و ابن عباس را برای جلب حمایت مردم به کوفه فرستاد، هنگامیکه داخل مسجد شدند امام بالای منبر رفت و حمد و ثنای الهی را گفت. آنگاه نام پیامبر را ذکر کرد و بر او درود فرستاد  و فضیلت پدرش و سابقه او در اسلام و نزدیکی اش به پیامبر را یادآوری نمود  و اینکه او به خلافت از همه شایسته تر است.

آنگاه گفت: «ای مردم! طلحه و زبیر آزادانه و بدون اجبار و اکراهی بیعت کردند. آنگاه کوچ کرده و بیعتشان را شکستند. خوشا به حال آن که در نبرد با کسانی که به مبارزۀ با او آمده اند، سبکبال حرکت کند؛ چرا که جهاد با او، جهاد با پیامبر است.[7]

8- تحریض مردم به یاری امام علی

هنگامی که سخنان عبدالله بن زبیر (در مورد نسبت دادن قتل عثمان به امام) به حضرت علی (ع) رسید، به امام حسن (ع) فرمود: «ای پسرم! برخیز و خطبه ای بخوان.» امام پس از حمد و ثنای الهی فرمود:

ای مردم! «سخن عبدالله بن زبیر بما رسید  و سوگند به خدا آنگاه که شهرها بر عثمان تنگ گردیده بود، پدرش گناهانی را بی دلیل به او نسبت می داد  تا اینکه کشته شد، در حالیکه طلحه در زمان او پرچمش را در بیت المال او قرار داده بود.

اما سخن او: علی امور مردم را متشتت ساخت، این مطلب بزرگترین حجت بر پدر اوست، می پندارد که با دست بیعت کرده ولی با قلب بیعت ننموده است، در حالی که به بیعت اقرار کرده و ادعای دوستی نموده است. باید برای سخنش دلیل بیاورد  و چگونه قادر بر این کار خواهد شد؟

و اما تعجب او از اینکه مردم کوفه بر مردم بصره غالب شوند، پس چه تعجبی است از اینکه اهل حق بر اهل باطل غالب شوند؟ و به خدا سوگند، به جانم قسم می خورم که مردم بصره حق را خواهند دانست. وعدۀ ما و آنان روزی است که ما در پیشگاه خدا آنان را به محاکمه می کشانیم و خداوند با حق حکم می کند  و او بهترین حکم کنندگان است.[8]

9- در فضیلت اهل بیت

هنگامی که امام علی (ع) از جنگ جمل فارغ شد، بیمار گردید، روز جمعه و انجام نماز جمعه فرا رسید، از اینرو به پسرش امام حسن (ع) فرمود: ای پسرم نماز جمعه را همراه مردم به جای آور، امام به مسجد رفت، آنگاه که بر منبر قرار گرفت، حمد و ثنای الهی گفت و بر پیامبر درود فرستاد، سپس فرمود:

«ای مردم! خداوند ما را برای خود اختیار کرد و برای دینش به ما خشنود شد و بر مخلوقاتش ما را برگزید و کتاب و وحیش را بر ما نازل فرمود  و سوگند به خدا کسی از حق ما چیزی را نخواهد کاست، جز آنکه خداوند در این دنیا و در جهان دیگر از حقش می کاهد. دولتی بر علیه ما حکومت نمی کند، جز آنکه سرانجام به نفع ما خواهد بود  و خبر آنرا بزودی خواهید دانست.»

آنگاه نماز جمعه را خواند، سخنان ایشان به گوش پدرش هنگامی که بازگشت و چشمان پدرش به او افتاد، نتوانست خود را کنترل کند و چشمانش پر از اشک شد و او را در آغوش گرفت و بین چشمان آن حضرت را بوسید و گفت:پدر و مادرم فدایت باد.«فرزندانی که بعضی از بعضی دیگرند، و خداوند شنوا و دانا است-34/آل عمران-»[9]

پی نوشت ها