پرونده هیرکانی روی میز یونسکو

جنگل‌های هیرکانی میراث چندمیلیون ساله‌ای است که از عصر یخبندان و هزاران مشکل دیگر سربلند بیرون آمده تا به‌نسل ما امانت سپرده شود.

به گزارش به نقل از قانون ،ما ثابت کرده‌ایم که امانت‌داران خوبی نبوده‌ایم. هزاران آثار تاریخی، جنگل، رودخانه، تالاب و ... که نابود شده‌اند گواه روشنی بر این مساله است. هیرکانی نیز از این مساله مستثنی نبوده و و عملکرد مردم و مسئولان در چند دهه اخیر به‌گونه‌ای بوده که قدیمی‌ترین رویشگاه کره زمین این روزها، حال و روز خوشی ندارد.

براساس آمار، سالانه 50 هزار هکتار از رویشگاه‌های جنگلی کشور در حال نابودی است و از 6.5 میلیون هکتار جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران در نیم قرن گذشته 1.9 دهم میلیون هکتار باقی مانده است. اما این روزها نام هیرکانی دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است.
پرونده ثبت جهانی هیرکانی هم اکنون در یونسکو درحال بررسی است. در سال 85 جمهوری آذربایجان درخواستی را مبنی بر ثبت جهانی جنگل‌های خزری ـ هیرکانی به یونسکو ارائه کرد. با بررسی کارشناسان این سازمان اعلام شد به‌دلیل اینکه سهم جمهوری آذربایجان تنها 20 هزار هکتار در مقابل سهم دو میلیون هکتاری ایران از این جنگل متعلق به دوره ژوراسیک است، ثبت جهانی این اثر به تنهایی به‌نام آذربایجان ممکن نیست.
با مطرح شدن این موضوع ایران نیز خواهان ثبت جهانی هیرکانی شد و درخواست ثبت جهانی این جنگل به صورت مشترک از سوی ایران و آذربایجان مطرح شده است.

سهم ایران از جنگل هیرکانی بیش ازدومیلیون هکتار و سهم کشور آذربایجان 20هزار هکتار است و کارشناسان بر این باورند‌ که این جنگل‌ها می‌توانند به‌عنوان موزه طبیعی مورد استفاده قرار‌ گیرند.جنگل‌های هیرکانی با قدمت زمین شناسی بیش از 40 میلیون سال، ارزش دیرین شناسی درختان با بیش از یک میلیون سال، تنوع زیستی بسیار بالای گیاهی و جانوری و زیبا شناختی که در واقع به عنوان یک فسیل زنده منحصر به‌فرد در جهان مطرح است. به‌گفته برخی از مسئولان سازمان محیط زیست، ایران در نظر دارد بخش‌های واجد شرایط از این جنگل‌ها شامل 9 تا 10 سایت را به‌منظور میراث طبیعی جهانی در یونسکو به ثبت برساند.

به گزارش ایسنا، معاون سازمان میراث فرهنگی کشور گفت:« به دنبال ثبت میراث طبیعی هیرکانی هستیم اما متاسفانه رفتار خوبی با این میراث نشده است. امیدواریم با ثبت جنگل‌های هیرکانی در پنج استان کشور به حفظ آن کمک کنیم.دو میلیون هکتار جنگل هیرکانی داریم، خاطرنشان کرد: به دنبال ثبت میراث طبیعی هیرکان هستیم، اما متاسفانه رفتار خوبی با این میراث نشده است. امیدواریم با ثبت جنگل های هیرکانی در پنج استان کشور به حفظ آن کمک کنیم».

محمدحسن طالبیان سه منطقه گیلان را دارای جنگل های هیرکانی دانست و اضافه کرد:« متاسفانه ساخت و سازهای مدرن هیچ‌گونه همخوانی با طبیعت ندارد، در حالی که خانه‌های روستایی همسان با طبیعت بوده و باید این امر مورد توجه قرار گیرد».
ارزیابان یونسکو برای بررسی پرونده جنگل‌های هیرکانی با هدف ثبت در فهرست میراث جهانی، مهر امسال به ایران آمدند اما یونسکو از موسسه دیگری به نام IDCA نیز دعوت کرده تا از مناطق جنگل‌های هیرکانی ایران دیدن کنند به همین دلیل مطالعات اولیه این امر انجام و سایت‌ها مشخص شده‌اند. قرار است مطالعات اولیه توسط داورهای بین المللی مورد مطالعه قرار گیرد. این برنامه زیر نظر سازمان جهانی یونسکو خواهد بود و منطقه آماده بازدید ارزیابان جهانی است. نظر آن‌ها برای ثبت این منطقه بسیار مهم است.

آن‌ها طی این بازدید به این نتیجه می‌رسند که جنگل‌های هیرکانی که در شمال ایران قرار دارند و قرار است در فهرست میراث طبیعی جهان به ثبت برسند آیا استانداردهای لازم را برای ثبت دارد یا خیر. در بخش شمال کشور، سایت‌های مختلفی برای این موضوع در نظر گرفته شده است که سه سایت در استان گلستان سه سایت در استان گیلان و 6 سایت در استان مازندران کاندیدای این برنامه بود و هماهنگی‌ها و بازدیدهای ارزیابان جهانی انجام شده است. در حال حاضر منتظر اعلام نتیجه بازدیدها هستیم که در فروردین سال 98 توسط اتحادیه جهانی حفاظت به یونسکو ارائه داده خواهد شد، سپس جلسه بررسی این نظرات در یک کشور دیگر برگزار می‌شود. در این زمان مشخص می‌شود آیا مناطقی که انتخاب شده‌اند دارای قابلیت جهانی شدن هستند یا خیر. یکی از مناطقی که در استان گلستان انتخاب شده منطقه سیاه رودبار افراتخته است که دلیل این انتخاب پارک ملی گلستان و منطقه حفاظت شده جهان‌نماست.

اما حال و روز هیرکانی، خوش نیست؛ جنگل‌خواری بلای جان هیرکانی شده است. بخش‌هایی از جنگل توسط سوداگران ساخت و ساز تغییرکاربری داده می‌شود و پس از آن تبدیل به ویلا می‌شوند. ویلاهایی که به‌بهای نابودی قدیمی‌ترین رویشگاه کره زمین ساخته می‌شوند. یکی دیگر از مشکلات هیرکانی مافیای قاچاق چوب جنگل است مافیایی که بی‌رحمانه بر پیکر هیرکانی می‌تازانند و جان آن را به لب رسانده‌اند.
«ابر» مهم‌‌ترین جنگل هیرکانی است. اهمیت جنگل ابر از‌ آنجا می‌آید که قسمتی از جنگل‌های باستانی هیرکانی است و گیاهان دارویی آن کم نظیر است و همچنین جنگل ابر یکی از دست نخورده‌ترین جنگل‌های ایران است که در ادامه جنگل‌های سرسبز شمال ایران است.
جنگل ابر در 45 کیلومتری شمال شاهرود در استان سمنان و در مسیر جاده شاهرود به علی آباد، در پشت روستای ابر قرار دارد. از این رو نام این جنگل را «ابر» گذاشته‌اند که؛ در منطقه‌ای قرار دارد که از ضخامت کوه‌های البرز کاسته می‌شود و ابرهای گرفتار در پشت این دیواره از لابه لای دره‌ها به سمت جنوب سرازیر می‌شوند. به همین خاطر تقریبا از بعدازظهر تا نیمه‌های شب با سرد شدن هوا چنان می‌نماید که جنگل روی ابرها سوار شده است.
ابرها آنقدر به درخت‌ها نزدیک‌اند که به‌نظر می‌رسد می‌توان در میان ابرها گشت و گذار کرد و به‌باور بسیاری از گردشگران یکی از زیباترین چشم‌اندازهای طبیعت ایران محسوب می‌شود. ارتفاع زیاد جنگل ابر از سطح دریا، پایین بودن دما در فصل گرما و وجود چشمه‌سارهای فراوان و پوشش جنگلی متنوع از شاخصه‌های این جنگل است.

از گیاهان درختی جنگل ابر می‌توان بلوط، ممرز افرا، شیردار، توسکا، آزاد داغداغان و از گیاهان مرتعی گونه های کلاه میر حسن، چوبک، اسپرس، دم روباهی، آویشن و شبدر را نام برد.این منطقه از معدود مناطقی است که رشته کوه البرز در این ناحیه به حداقل عرضی خود رسیده و تقریبا از یک شاخه اصلی تشکیل شده است. از جانوران این منطقه نیز می‌توان به خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، شغال، روباه، خرگوش، کل و بز، شوکا، و از پرندگان کبک، کبوتر جنگلی، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته وقرقاول را نام برد.

جنگل «ابر» در سال‌های اخیر با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم کرده است. یکی از مشکلاتی که اعتراضات فراوان فعالان و کارشناسان محیط زیست را درپی داشت، احداث جاده علی‌آباد به ابر در شاهرود بود. 150 نماینده مجلس پیشین از روحانی در نامه‌ای تسریع در احداث این جاده را خواستار شدند.
آن سوی ماجرا فعالان محیط زیست عنوان می‌کردند؛ در این منطقه چقدر جاده نیاز داریم که برای احداث آن به‌جان یک قطعه از مرز اکولوژیک را بشکافیم و جاده بسازیم. این طرح همچنان حاشیه‌های فراوانی دارد.

مهم‌ترین مشکلات جنگل‌های هیرکانی؛ طرح‌های جنگل‌داری، هجوم مردم برای خانه‌سازی، ویلاسازی، دامداری و نواحی صنعتی و ... است.
جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور در طول ساحل جنوبی دریای خزر و نیم‌رخ شمالی رشته کوه‌های البرز واقع شده است. این جنگل‌های کهنسال پهن برگ، شامل اراضی پست و کوهستانی با مساحتی بالغ بر 1/94 میلیون هکتار است که جوامع بی‌همتا و متنوع از گونه‌های گیاهی بومی و در معرض تهدید را در خود جای داده است. همچنین بخشی از هیرکانی در جمهوری آذربایجان قرار گرفته و تا استان گلستان امتداد دارد.

هیرکان یا ورکان (ورکانه)، بنا بر توضیح دایره‌المعارف فارسی صورت فارسی نام یونانی باستان گرگان یا جرجان است که در زمان باستان، محل زندگی قومی به همین نام در استان گلستان امروزی و نواحی اطراف آن بود و از مکان‌های اصلی اقامت پارت‌ها بعد از ورود به سرزمین ‌ایران محسوب می‌شد.
منطقه هیرکانی در اوج گسترش، علاوه‌بر استان گلستان کنونی، استان‌های گیلان و مازندران و بخش‌هایی از جمهوری ترکمنستان را نیز شامل‌می‌شد.
نام این قوم، جدا از سرزمین مذکور، به دریای کاسپی (دریای خزر) هم اطلاق می‌شد و یکی از نام‌های آن، دریای هیرکان یا دریای ورکانه بود. جنگل‌های این منطقه نیز به همین دلیل در متون علمی به‌نام جنگل‌های هیرکانی و گاه جنگل‌های خزری یا کاسپی (Caspian Forest) نام‌گذاری شده است.