غافلگیری از صادرات نفت ایران

جدیدترین شواهد از سطح بالای صادرات نفت ایران از سوی معتبرترین نشریه اقتصادی جهان یعنی اکونومیست منتشر شده است. آنطور که واحد اطلاعات اکونومیست (The Economist Intelligence Unit) گزارش می‌دهد با وجود فشارهای حداکثری آمریکا و انتشار آمار مختلف از افت صادرات نفت ایران، این کشور توانسته در ماه نوامبر مصادف با اولین ماه آغاز تحریم‌ها روزانه حدود 2میلیون بشکه در روز نفت به فروش برساند. این مقدار تقریبا 100درصد از برآوردهای قبلی از صادرات نفت ایران در این ماه بیشتر است. اکونومیست می‌نویسد: «اطلاعات به‌دست آمده توسط کارگومتریکس (CargoMetrics) (شرکتی که با فناوری پیشرفته‌ای عبور و مرور نفتکش‌ها را ردیابی می‌کند) در هفته‌هایی که آسمان خلیج‌فارس صاف و برای تصویربرداری ماهواره‌ای مناسب بوده، نشان می‌دهد ایران در حال‌حاضر هر هفته حدود 5/ 14 میلیون بشکه (بیش از 2 میلیون بشکه در روز) نفت صادر می‌کند. این سطح از صادرات با توسل به راهکارهایی که از پیش از شروع تحریم‌ها و اعطای معافیت به خریداران نفت ایران توسط آمریکا آغاز شده بود، به‌دست آمده است.»

تلاش برای صفر کردن صادرات نفت ایران

ترامپ در ماه مه سال‌جاری میلادی از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد و بر اساس آن اعلام کرد که ظرف 6 ماه تمام تحریم‌های این کشور علیه ایران را که به واسطه برجام تعلیق شده بود، باز خواهد گرداند. موعد شروع تحریم‌ها 5نوامبر بود اما کشورهای خریدار نفت ایران از ماه‌ها پیش از آن به دنبال جایگزین‌هایی برای نفت ایران بودند، از این‌رو افت صادرات نفت کشور درست بعد از خروج آمریکا از برجام آغاز شد. آمریکا اعلام کرده بود که هدف از تحریم‌ها به صفر رساندن صادرات نفت ایران است و از این‌رو برخلاف دور قبلی تحریم‌ها (2015-2012) هیچ‌گونه معافیتی به خریداران نفت ایران نخواهد داد. این کشور در عین حال مذاکره با دیگر تولیدکنندگان نفت را برای جایگزین کردن نفت ایران در بازار آغاز کرد که نتیجه این مذاکرات تعلیق عملی توافق نفتی 2016 اوپک و غیراوپک و افزایش شدید تولید نفت کشورهایی چون عربستان، روسیه، امارات متحده عربی و عراق بود.

با این وجود، دنبال کردن استراتژی توقف صادرات نفت ایران به ایجاد نگرانی شدید در بازار نفت درخصوص کمبود عرضه منجر شد، از این‌رو قیمت‌ها رشد قابل‌توجهی یافت و در اوایل ماه اکتبر به بیش از 86 دلار بر بشکه رسید. افزایش شدید قیمت‌ها موجب افزایش فشار خریداران نفت ایران به واشنگتن برای کسب معافیت‌ از تحریم‌ خرید نفت ایران شد، از این‌رو با وجود ادعاهای قبلی همزمان با آغاز تحریم‌ها آمریکا خبر معافیت 8خریدار نفت ایران از تحریم‌ها را اعلام کرد. موضوعی که در کنار افزایش تولید آمریکا، رشد تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک و پیش‌بینی‌ها از کاهش رشد تقاضا برای نفت به شروع روند کاهشی قیمت‌ها منجر شد. کره‌جنوبی، ژاپن، هند، چین، ترکیه، تایوان، ایتالیا و یونان 8 کشوری هستند که از تحریم خرید نفت ایران معاف شده‌اند و برآورد می‌شود این معافیت‌ها صادرات نفت ایران را حدود یک میلیون بشکه در روز تا پایان آوریل 2019 حفظ کند.

تلاش برای حفظ صادرات نفت

اما آنطور که اکونومیست می‌گوید، ایران برای صادرات نفت خود به این معافیت‌ها اکتفا نکرده است و راهکارهایی را که برای صادرات پنهانی نفت خود ماه‌ها پیش از شروع تحریم‌ها به‌کار گرفته بود، همچنان ادامه می‌دهد. اکونومیست، میزان صادرات نفت ایران را در حال‌حاضر بیش از 2 میلیون بشکه در روز برآورد و اعلام می‌کند: «متوسط صادرات نفت ایران در ماه اکتبر و نوامبر نسبت به مه و ژوئن تنها 25درصد کاهش یافته است. این مقدار بسیار کمتر از برآوردهای رسمی از میزان صادرات نفت ایران است.» متوسط صادرات نفت ایران در فاصله ماه‌های مه و ژوئن بیش از 6/ 2 میلیون بشکه در روز بوده است و بر اساس آمار اکونومیست با افت 25درصدی در اکتبر-نوامبر به حدود 2میلیون بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که بسیاری از منابع آماری دیگر میزان صادرات نفت ایران در ماه نوامبر را بسیار کمتر از این مقادیر اعلام می‌کردند. به‌طور مثال رویترز در گزارشی از کاهش چندصد هزار بشکه‌ای صادرات نفت ایران در نوامبر نسبت به اکتبر خبر داده بود. در این گزارش بر اساس اظهارات دانیل گربر، مدیر اجرایی شرکت

Petro-Logistics اعلام شده بود که در اوایل نوامبر میزان خرید نفت از ایران به‌شدت کاهش یافته چراکه هیچ‌کدام از خریداران نفت ایران نمی‌خواستند زمانی‌که هنوز تکلیف اعطای معافیت‌های واشنگتن مشخص نشده با خرید نفت از ایران خود را در معرض خشم ترامپ قرار دهند. پترولجستیک خبر کاهش چند صدهزار بشکه‌ای صادرات نفت ایران در نوامبر را در حالی اعلام می‌کرد که این شرکت میزان فروش نفت ایران در ماه اکتبر را بین 5/ 1 تا 8/ 1 میلیون بشکه در روز برآورد کرده بود. بنابراین رویترز اعلام کرد که صادرات نفت ایران در ماه نوامبر حدود یک میلیون بشکه در روز است. بنابراین برآورد اکونومیست از میزان صادرات نفت ایران نسبت به برآورد رویترز حدود 100 درصد بیشتر است. بر‌اساس این گزارش، برخی برآوردهای صنعتی نیز میزان صادرات نفت ایران در ماه نوامبر را بین یک تا 5/ 1 میلیون بشکه در روز، موسسه کپلر کمتر از یک میلیون و ریفاینیتو ایکون حدود یک میلیون بشکه پیش‌بینی کرده بودند. همچنین میزان صادرات نفت ایران یک ماه پیش از آن یعنی در اکتبر حدود 5/ 1 میلیون بشکه در روز اعلام شده بود.

راهکارهای ایران

علاوه بر اکونومیست، منابع اطلاعاتی دیگری ماه‌ها پیش، از سطح بالای صادرات نفت ایران خبر داده و آمار و اطلاعات منتشر شده از سوی منابع دیگر اطلاعاتی چون آژانس بین‌المللی انرژی، اداره اطلاعات انرژی آمریکا، رویترز و بلومبرگ را زیر سوال برده بودند. به‌طور مثال، موسسه اطلاعاتی تانکر ترکرز، میزان صادرات نفت ایران در ماه سپتامبر را حدود 2/ 2 میلیون بشکه در روز برآورد کرده بود، در حالی که در آن زمان منابع دیگر از صادرات روزانه 6/ 1 میلیون بشکه از نفت ایران خبر می‌دادند.

تانکر ترکرز خاموش کردن رادارها، جابه جا کردن محموله‌ها در وسط دریا و همچنین تعویض پرچم نفتکش‌ها توسط ایران را سه عامل گمراه شدن شرکت‌های رهگیری نفتکش‌ها اعلام کرده بود، اکونومیست نیز در گزارش اخیر خود به کار بردن این راهکارها را دلیل بالا ماندن سطح صادرات نفت ایران دانسته است. منابع صنعتی اعلام کرده بودند که نفتکش‌های حامل نفت ایران گاهی سیستم AIS (یک سیستم خودکار ردگیری در کشتی‌ها) خود را خاموش می‌کنند و آن را تنها زمانی روشن می‌کنند که در مرحله بعدی سفر خود قرار دارند. این موضوع شرکت‌های ردگیر نفتکش‌ها را برای تعیین زمان دقیقی که یک نفتکش بارگیری کرده است، با مشکل مواجه می‌کند. معامله‌گران نفتی و منابع کشتیرانی معتقد بودند در دور قبلی تحریم‌ها در سال 2012 نیز ایران با خاموش کردن سیستم‌های ردگیری نفتکش‌های خود مقاصد فروش و میزان صادرات نفت خود را پنهان می‌کرد.

روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز نیز پیش از این درخصوص چگونگی صادرات نفت ایران گزارشی منتشر کرده و نفتکش‌هایی که نفت ایران را حمل می‌کنند، «تانکرهای روح» نامید. در این گزارش علاوه بر تاکید بر استفاده از راهکارهایی چون خاموش کردن رادار نفتکش‌ها و جابه‌جایی نفت در دریا، ارسال نفت انبار شده ایران در نفتکش‌ها یکی دیگر از راهکارهای به خطا انداختن منابع آماری دانسته شده است. بر اساس این گزارش، بعد از تحریم‌ها در شرق جزیره خارک هر روزه چندین نفتکش ایرانی که مملو از نفت یا میعانات گازی هستند، لنگر می‌اندازند. اما منابع اطلاعاتی و شرکت‌های ردگیر نفتکش‌ها معمولا نفتی را که به مدت یک ماه در نفتکش ذخیره می‌شود، در آمار خود به‌عنوان «نفت انبارشده» ثبت می‌کنند. این در حالی است که ایران درست در آخرین روز ماه، برخی از این نفتکش‌ها را راهی بازار کرده و موجب به اشتباه افتادن موسسات و شرکت‌های ردیاب‌کننده نفتکش‌ها می‌شود.