سناتورهای آمریکایی با ارائه طرحی در کنگره این کشور به دنبال تحریم رمز ارز ملی ایران هستند. این خبر کوتاهی است که از ساعات گذشته در حال شندین آن هستیم. اما آیا اساساً ما امروز مقوله‌ای به نام رمز ارز ملی داریم؟ آیا اساساً رمز ارزهای ایرانی به دنبال دور زدن تحریم‌ها و فعالیت بین‌المللی هستند؟
یک مبحث، سه رویکرد
در حال حاضر چند نهاد، سازمان و شرکت در ایران به شکل موازی در حال پیش‌بردن پروژه‌ای در خصوص ارز رمزنگاری شده ایرانی هستند. «پست بانک» که از زیرمجموعه وزارت ارتباطات است، در ماه‌های پایانی سال 96 با انتشار یک فراخوان، رسماً اعلام کرد که به دنبال «اجرای ارز دیجیتال» است و از کارشناسان نیز دعوت کرد تا با نهاد دولتی همکاری کنند. هنوز رسماً هیچ خبری از این پروژه در دست نیست.
از سوی دیگر «نیما امیرشکاری»، مدیر گروه بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی نیز مرداد ماه در گفتگویی با ایبنا، از مدل آزمایشگاهی ارز رمز پایه ملی که در پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی تولید شده خبر داد. امیر شکاری در همین رابطه گفته بود: «برخی کاربری‌های اصلی ارز رمز پایه ملی طبق مطالعات انجام‌شده می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی، پول دیجیتال برای کسب‌وکارهای فضای مجازی، احراز هویت شهروندی و ابزاری برای کنترل ارزش پول ملی باشد.»
گزینه دیگری که به جز چند مصاحبه کوتاه، جزییات دقیقی از آن منتشر نشده، رمز ارزی است که از سوی «شرکت خدمات انفورماتیک» در حال توسعه است. در آبان ماه، «ابوطالب نجفی»، مدیرعامل این شرکت خبر داده بود که این رمز ارز ملی با پشتوانه ریال عرضه خواهد شد.
در میان این سه گزینه، بیشترین خبرها مرتبط به گزینه آخر یعنی رمز ارز ملی شرکت خدمات انفورماتیک بوده است که به نظر می‌رسد مهم‌ترین پروژه در این حوزه و نزدیک‌ترین به واقعیت است. اما بر اساس آنچه مشاور شرکت خدمات انفورماتیک به دیجیاتو می‌گوید، این رمز ارز اصلاً قرار نیست کاربرد خارجی داشته باشد.
رمز ارز ملی فقط برای ایران
در کنار این سه مورد که البته هنوز اطلاعات دقیقی از هیچ‌کدام منتشر نشده، نمایندگان مجلس، دولتی‌ها و سیاسیون هر کدام به نحوی در مصاحبه‌های خود از پتانسیل‌های ارزهای رمزنگاری شده می‌گویند. «سعید خوشبخت»، کارشناس و فعال حوزه بلاکچین در گفتگو با دیجیاتو، با اشاره به همین مسئله می‌گوید:
«امروز چندین مفهوم داریم که همه به آنها رمزارز ملی یا ایرانی می‌گویند. از نظر من آمریکا اشتباهی که کرده این است که چند پروژه‌ی ایران در زمینه توسعه رمز ارز را یکی ترجمه کرده است. سیگنال‌ها زمانی ارسال شده‌اند که نمایندگان مجلس از یک سو از فواید رمز ارز ملی [برای دور زدن تحریم‌ها] می‌گویند و شرکت خدمات انفورماتیک هم از طرف دیگر اعلام کرده است که قصد توسعه چنین چیزی را دارد. در حالی که طرف آمریکایی اصلاً دقت نکرده است که در ایران چندین پروژه روی این مبحث فعالیت می‌کنند. وضعیت فعلی مثل این است که آمریکا بگوید من شتاب یا شاپرک را تحریم کردم؛ این جمله بی‌معنی است.»
خوشبخت که مشاور شرکت خدمات انفورماتیک و مرکز ملی فضای مجازی است در پاسخ به این سوال که رمز ارز ملی شرکت خدمات انفورماتیک دقیقاً چه هدفی را دنبال می‌کند، اطلاعات مهمی را در اختیار دیجیاتو قرار می‌دهد و می‌گوید:
«پروژه رمز ارز ملی شرکت خدمات انفورماتیک نه این هدف را دارد که جایگزین بین‌کوین در کشور شود، نه قصد رقابت با ارز رمزها در حوزه بین‌المللی را دارد و نه می‌خواهد تحریم‌ها را دور بزند. هدف این پروژه، صرفاً بررسی و ارزیابی است تا در صورتی که امکان داشته باشد، راهکاری را توسعه دهد تا پرداخت ریالی، مبتنی بر بلاکچین انجام شود. در واقع، اگر پروژه انفورماتیک اجرا شود، کاربر نهایی هیچ تغییری احساس نخواهد کرد. پروژه انفورماتیک می‌گوید ما ممکن است بتوانیم با پرداخت از طریق بلاکچین، هزینه‌های پرداخت و مسائل امنیتی را بهتر مدیریت کنیم. همین. مهم‌ترین مشکل فعلی پروژه خدمات انفورماتیک این است که کلمه رمز ارز در آن استفاده شده است. در نهایت هم اگر مفروض ما این باشد که پروژه مورد بحث، شفافیت را زیاد کند و باعث کاهش هزینه‌ها شود، انجام دادن آن توجیه دارد. در غیر این صورت توجیه ندارد.»
سعید خوشبخت اشاره می‌کند که تحریم این پروژه داخلی، هیچ اثری بر آن نخواهد داشت و تنها مسئله، مربوط به کمک‌گیری در سطح بین‌المللی برای توسعه آن است: «تنها مشکل این است که همکاری عمومی بین‌المللی را سخت‌تر می‌کند. منظور از همکاری بین‌المللی، پذیرش نیست چون اصلاً این رمز ارز، چنین هدفی ندارد، منظور از نظر توسعه علمی و کاربردی است.»
او البته عقیده دارد که برخی سیاسیون به دنبال رمز ارزهایی هستند که هدف استفاده در خارج از ایران را نیز داشته باشند: «عده‌ای در خصوص رمز ارز ملی با مفهومی دیگری هم صحبت کرده‌اند. برای مثال کمیسیون اقتصادی مجلس یا مرکز ملی فضای مجازی. در واقع به دنبال رمز ارزهایی هستند که هدف استفاده در خارج از ایران هم داشته باشند. هدف‌شان این است که بازار منطقه‌ای یا کنسرسیومی داشته باشند. چنین پروژه‌هایی جدی گرفته نمی‌شوند. عقیده دارم که هر طرحی برای دور زدن تحریم‌ها مبتنی بر بلاکچین منجر به شکست می‌شود. اگر هدف ما این است که راهکارهایی برای پرداخت ساده‌تر [داخلی] داشته باشیم، باید به روح بلاکچین یعنی غیرمتمرکز شدن ایمان بیاوریم. نمی‌شود یک کوین مرکزی ایجاد کرد و سپس انتظار داشته باشیم بلاکچین معجزه کند.»
«خود تحریمی داریم»
از سوی دیگر، «مصطفی نقی‌پور»، موسس و رییس هیات مدیره آزمایشگاه نوآوری بلاکچین در گفتگو با دیجیاتو خبر می‌دهد که این تحریم، همان اتفاقی است که برای «پترو»، ارز رمز ملی ونزوئلا نیز افتاده است: «این تحریم برای ارز رمز ونزوئلا انجام شد و موفق هم بود. اکنون نوبت به رمز ارز ایرانی رسیده تا شاهد همین اتفاق باشد. هر چند به نظر من، این تحریم اثری ندارد چون امروز چیزی به نام رمز ارز ملی، مانند پترو، وجود ندارد که بخواهد تحریم شود.»
نقی‌پور هم عقیده دارد آنچه در ایران در حال توسعه است، یک پلتفرم پرداخت داخلی یا «پرایوت بلاکچین» است که تحریم کردنش معنایی ندارد: «رمز ارز ملی ما بر مبنای هایپر لجر است و پیشتوانه ریال دارد. پس احتمالاً عرضه عمومی نخواهد شد. ارز رمزنگاری شده پترو، به شکل جهانی ICO شده بود و عده‌ای آن را خریده بودند و علت تحریمش هم همین بود. اما تا جایی که اطلاع داریم، قرار نیست رمز ارز ملی ما، ICO شود و مشخص هم نیست اصلاً تحریم کردنش چه فایده‌ای دارد.»
موسس آزمایشگاه نوآوری بلاکچین همچنین عنوان می‌کند که در این حوزه نیازی نیست تا خارجی‌ها ما را تحریم کنند چون یک خود تحریمی داخلی وجود دارد: «هفته گذشته یک رویداد آموزشی در خصوص بلاکچین، ارزهای رمزنگاری شده، فرصت‌ها و تهدیدهای آن برای سرمایه‌گذارن حوزه استارت‌آپی داشتیم. هتل محل برگزاری موفق نشد مجوز برگزاری رویداد را از اماکن دریافت کند چون بانک مرکزی اعلام کرده که آموزش یا صحبت کردن در خصوص رمز ارز ممنوع است. در نتیجه اماکن به هیچ هتلی مجوز نداد تا رویداد برگزار شود. به نظر می‌رسد ما نیازی به تحریم‌های آمریکا نداریم. ما یک خودتحریمی جدی در زمینه رمزارز و بلاکچین داریم که باعث تاسف است.»
