جوز؛ سفیر سلامت از هندوستان!

هاشم یاوری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی، در تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران

ادویه‌ای همه فن حریف

جوز هندی (Nutmeg) با نام علمی Myristica Fragrans درختی شبیه نارنج است که در مناطقی همچون شرق هند و شرق اندونزی می‌روید.

به میوه‌ این درخت نیز نام "جوزهندی" اطلاق می‌شود که مصرف آن به صورت خشک شده، در مناطق گرمسیری رواج بسیاری دارد.

هر دانه را از خارج، پوسته‌ سختی به رنگ قهوه‌ای متمایل به خاکستری در برمی‌گیرد و شیارهای عمیقی دارد که با جدا کردن این پوسته، دانه‌ آن ظاهر می‌شود.

دانه، سطحی چین‌خورده دارد و رنگ آن متمایل به خاکستری است. به طور کلی، جوزهندی در طولی حدود 2/5 سانتی‌متر و قطری حدود 1/5 سانتی‌متر شکلی شبیه به تخم‌مرغ دارد.

آنچه جوزهندی را به یکی از طعم‌دهنده‌ها و ادویه‌های پرمصرف در غذا، به خصوص در مناطق گرمسیری، تبدیل کرده است، عطر و بوی تند و مطبوع آن است.

عصاره آبی- اتانولی دانه‌های جوز هندی دارای ترکیبات آلکالوئیدی، ترکیبات نیتروژنی هتروسیکل و روغن‌های فراری چون ترپنوئید ها، مشتقات فنیل پروپان و فنول می‌باشد.

امروزه از این دانه استفاده بسیار زیادی می‌شود و آنرا در بسیاری از کشورها در انواع نوشیدنی‌ها، کیک‌ها، شیرینی‌جات و انواع سوپ‌ها می‌ریزند، حتی اسانس آن در صنایع عطرسازی و آرایشی بهداشتی نیز کاربرد دارد.

در ایران از جوز هندی بعنوان ادویه طعم دهنده به سوسیس و بعضی دیگر از غذاها استفاده می‌شود.

در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق العاده این دانه با ارزش اشاره خواهیم نمود:

جوز هندی و سرطان 

دانه جوز هندی حاوی مواد شیمیایی است که با رشد سرطان مقابله می‌کنند.

در مطالعه‌ای که نتایج آن در Journal of the Medical Association of Thailand منتشر گردیده، نشان داده شده است، ترکیبات مختلف موجود در جوز هندی قادرند با رشد سلول‌های لوکمی (نوعی سرطان خون) در مطالعات آزمایشگاهی، مقابله کنند.

در مطالعه آزمایشگاهی دیگری نیز مشخص شد جوز هندی مرگ سلول‌های سرطانی مغز را افزایش می‌دهد.

جوز هندی و عملکرد مغز

جوز هندی، در حفظ قدرت مغز بسیار مفید است. در روم باستان و تمدن‌های یونانی از جوز هندی به عنوان نوعی داروی تقویت کننده‌ مغز استفاده می‌شده است.

میریستیسین موجود در جوز هندی با تحریک اعصاب مغز، حافظه را تقویت کرده و قدرت تمرکز را بالا می‌برد.

بعلاوه در مطالعات علمی گوناگون به اثبات رسیده، جوز هندی آنزیم‌هایی که عامل ابتلا به آلزایمر هستند را مهار می‌کند.

جوز هندی، اضطراب و افسردگی

ترکیباتی نظیر میریستیسین و المیسین موجود در جوز هندی، تا حدودی آرامش بخش و ضد اضطراب هستند، چرا که باعث ترشخ سروتونین (نوعی انتقال‌دهنده ‌عصبی که نزد افکار عمومی به عنوان جاری‌کننده «احساس خوب» شناخته می‌شود) و دوپامین (انتقال‌دهنده ‌عصبی که مهم‌ترین نقش را در ایجاد لذت، شادی و پایداری آنها ایفا می‌کند) در مغز می‌شوند که به بدن در مبارزه با استرس کمک می‌کند.

همچنین یافته‌های حاصل از پژوهش‌های علمی نشان می‌دهند فعالیت شبه ضدافسردگی جوز هندی ممکن است به دلیل تأثیر تعدیلگری آن بر مونوآمین‌های مرکزی باشد.

جوز هندی و سلامت پوست

طبیعت آنتی اکسیدانی جوز هندی به مبارزه با آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک می‌کند که برای داشتن پوستی به دور از جوش، آکنه و انواع لکه مهم است.

همچنین جوز هندی می‌تواند از التهاب و تحریک پذیری پوست که در اثر ترکیدن آکنه به وجود می‌آید کم کند و ضمناً باعث محوتر شدن اسکار به جا مانده از آکنه و جوش شود.

جوز هندی و سلامت کبد

سم زدایی از بدن برای حفظ سلامتی اهمیت ویژه‌ای دارد و جوز هندی از این جهت نیز مفید است، به این دلیل که با بهبود عملکرد کبد، به سم زدایی بدن کمک می‌کند.

جوز هندی می‌تواند کبد و کلیه‌ها را از سموم پاکسازی کرده و عملکردشان را تقویت کند. خاصیت آنتی اکسیدانی قوی جوز هندی به فعالسازی آنزیم‌های کبد که مسئول دفع ترکیبات سمی هستند کمک می‌کند.

همچنین منیزیم بالای موجود در جوز هندی، برای سم زدایی سلول‌ها مفید بوده و به دفع فلزات سمی از بدن کمک می‌نماید.

جوز هندی، درد و التهاب

بررسی‌های علمی ثابت کرده‌اند که C Malabaricone موجود در عصاره جوز هندی با مهار و یا کاهش تولید سایتوکاین‌های پیش التهابی (اینترلوکین 6 و فاکتور نکروز توموری آلفا)، پروستاگلاندین E2 (از مهمترین واسطه‌های شیمیایی که سبب ایجاد التهاب در بدن می‌شود)، آنزیم‌های نیتریک اکساید سنتتاز و سیکلواکسیژناز (از مهمترین آنزیم‌های ساختاری در تولید میانجی‌های التهابی بدن) دارای اثرات ضد التهابی است.

نتایج برخی از تحقیقات مؤید این است که جوز هندی و ترکیبات آن می‌توانند روی سیستم اعصاب مرکزی اثر گذاشته و باعث کاهش درد شوند. اوژنول موجود در دانه این گیاه دارای اثرات ضد دردی مرکزی است.

اوژنول سبب مهار ورود کلسیم به داخل سلول گشته و از این طریق باعث مهار رهاسازی انتقال دهنده‌های عصبی دخیل در انتقال پیام درد از پایانه فیبرهای آوران درد در شاخ خلفی نخاع می‌گردد.

موارد احتیاط

مصرف جوز هندی در مقادیر ادویه و مصارف خانگی بی خطر و عاری از عارضه جانبی است؛ اما در دوزهای بالا و مقادیر زیاد سبب بروز اختلالات روانی حاد در مصرف کننده شده و توهم بالایی در فرد ایجاد می‌کند.

همچنین سبب بالا رفتن تپش قلب، تشنج، کوفتگی، حالت تهوع و استفراغ شدید و پائین آمدن سطح هوشیاری و آب بدن می‌شود.

علاوه بر مطالب گفته شده به بانوان باردار و شیرده توصیه می‌شود از مصرف جوز هندی بدون مشورت با پزشک متخصص خودداری کنند، زیرا ممکن است سبب سقط جنین در بانوان باردار و بروز عوارض جبران ناپذیری شود.

بیشتر بخوانید:

ادویه‌ها پادزهرهای رنگارنگ طبیعت

خواص برخی ادویه‌ها

خواص ادویه‌های پرمصرف