آیا بیگانگان فضایی به جستجوی زمین آمده‌اند؟

 

فرادید؛ آوی لوب، ستاره‌شناس، باور دارد که شی فضایی‌ای که نام "اومواموا" (Oumuamua) برایش گذاشته، می‌تواند سفینۀ شناسایی‌ای باشد که بیگانگان فضایی آن را فرستاده‌اند. او می‌گوید با توجه به شواهدی که تا اینجا جمع‌آوری شده، رسیدن به چنین نتیجه‌ای امکانپذیر است.

به گزارش فرادید به نقل از اشپیگل، آوی لوب، 56 ساله، رییس گروه نجوم دانشگاه هاروارد است و بیش از 700 مقاله در زمینۀ پدیده‌های نجومی به چاپ رسانده است. حوضه‌های مورد علاقۀ او سیاهچاله‌ها و تولد اولین ستارگان کیهان است. او اخیراً بر احتمال وجود حیات هوشمند فرازمینی متمرکز شده است و در حال حاضر مشغول نوشتن کتابی در این زمینه است.

لوب: راستش را بخواهید، شخصاً داستان‌های علمی تخیلی را دوست ندارم. با اینکه اتفاقی که در فیلم می‌افتد با قوانین فیزیک جور درنیاید مشکل دارم. این اتفاق که می‌افتد، نمی‌توانم از دیدن فیلم از لحاظ زیبایی‌شناسی لذت ببرم.

چون یکی از سوالات واقعاً بزرگ است. من همیشه، حتی از کودکی، به فکر کردن در مورد تصویر بزرگتر علاقه داشتم؛ و اساسی‌ترین سوال این است: آیا ما تنها هستیم؟

اگر زمانی با موجودات هوشمند دیگری مواجه شویم، دیدمان نسبت به اهمیت خودمان در تصویر کلی مسائل به شدت تغییر خواهد کرد. به علاوه، هوش‌های فرازمینی می‌توانند دانش ما را به شدت افزایش دهند. یاد گرفتن از آن‌ها می‌تواند شناخت ما از جهان را تقویت کند. می‌تواند یک میانبر باشد- مثل اینکه کسی از قرون وسطا، شمه‌ای از دنیای ما در قرن 21 را ببیند.

ما در زمان خاصی زندگی می‌کنیم. اولاً که تازه چند سال است فهمیده‌ایم که حیات تا چه حد ممکن است در کهکشان ما گسترده باشد. ماهوارۀ کپلر به ما آموخت که از هر چهار ستاره، یکی سیاره‌ای شبیه به زمین دارد که دمایش برای ظهور حیات مناسب است؛ و ثانیاً، امروز ما فناوری لازم برای پاسخ به این پرسش که آیا تنها هستیم را در اختیار داریم.

به نظرم این از همۀ آن‌ها بزرگتر خواهد بود. اگر به تاریخ بشر نگاه کنید، می‌بینید که نگاه ما همزمان با تکامل ما تغییر کرده است- از یک فرد به خانواده، قبیله، کشور و در نهایت دیگر قاره‌ها را یافتیم و دیدیم که آدم‌های دیگری در آن‌ها زندگی می‌کنند. اگر حالا موجودات دیگری را فراتر از سیارۀ زمین پیدا کنیم، این بزرگترین قدم ما تا به حال خواهد بود.

من نمی‌توانم به شما بگویم که آن لحظه چه شکلی است. اما شوکه‌کننده خواهد بود. به این خاطر که ما به خاطر تجربیاتمان طرز فکرمان جهت دار است. ما تصور می‌کنیم که دیگر موجودات شبیه ما باشند. اما شاید به شکل شدیدی متفاوت باشند. مثلاً، کاملاً محتمل است که ما با خود این اشکال حیاتی مواجه نشویم، بلکه با ساخته‌های آن‌ها مواجه شویم. در هر صورت، خود ما برای سفر‌های میان‌ستاره‌ای تکامل نیافته‌ایم. تنها دلیلی که فضانوردان در فضا زنده می‌مانند این است که میدان مغناطیسی زمین از آن‌ها محافظت می‌کند. ما حتی اگر بخواهیم به مریخ هم برویم، اشعه‌های کیهانی مشکل بسیار عمده‌ای خواهند بود.

 

چرا که نه؟ یا فرازمینی‌ها ممکن است، به جای اینکه خودشان سفر کنند، پرینتر‌های سه بعدی‌ای فرستاده باشند که بتواند سازه‌ها یا حتی اورگانیسم‌های زنده را با استفاده از موادی که در دیگر اجسام فضایی پیدا می‌کنند، پرینت کنند.

حدس من این است که ما اول یک نخالۀ تکنولوژیک را شناسایی کنیم، نه اینکه همان اول حیات بیولوژیک پیدا کنیم.

 

دقیقاً. اکثر تمدن‌ها ممکن است بسیار حیات کوتاهی داشته باشند. به بیان دیگر: مثلاً به اندازۀ کافی از سیارۀ خود مراقبت نکنند و در نهایت خود را نابود کنند؛ مثلاً با جنگ‌های اتمی، یا به هم ریختن اقلیم، یا نابودی محیط زیست...

 

به همین خاطر نامش را "باستان‌شناسی فضایی" گذاشته‌ام.

بله. در 19 اکتبر 2017، تلسکوپ پان‌استارز در هاوایی یک شی غیرعادی را در آسمان تشخیص داد. آنقدر سریع حرکت می‌کرد، که منشاءش بایستی فراتر از منظومۀ شمسی ما می‌بود که یعنی اولین مهمان از فضای بیرونی بود که از آن خبردار شدیم. نامش را "اومواموا" گذاشتند.

در واقع، خیلی جذاب است. ده سال پیش، قبل از اینکه پان‌استارز شروع به کار کند، من با دو همکارم محاسبه کردیم که آیا این دستگاه خواهد توانست شی‌ای از فضای بیرونی را شناسایی کند. با فرض اینکه چنین اشیایی از منظومه‌های شمسی‌ای نظیر ما نشئت گرفته باشند، به این نتیجه می‌رسیم که احتمال چیزی بین 1 در 100 و 1 در 100 میلیون است.

 

درست است. علاوه بر این، از لحاظ دیگر هم این شی رازآلود است. میزان روشنی آن به صورت شدید تغییر می‌کند که از این موضوع می‌شود برداشت کرد که شکلی بسیار عجیبی دارد. یک کره، همیشه مقدار مشابهی از نور خورشید را برمی‌گرداند. فقط یک دیسک یا جسم سیگار شکل است که بعضی وقت‌ها به لبه‌اش می‌چرخد و بعضی وقت‌ها بخش پهن خود را نشانمان می‌دهد که باعث می‌زند هنگام گردش چشمک زن باشد.

بله همینطور است. اما هر چه بیشتر راجع به این شی فهمیدیم، عجیبتر شد. در ماه ژوئن، مقاله‌اای در نشریۀ نیچر به چاپ رسید که مدار اومواموا را توصیف کرده بود. این مدار با مداری که فقط میدان جاذبۀ خورشید به آن شکل دهد، تفاوت چشمگیری دارد.

اینکه یک نیروی اضافی بر اومواموا تاثیر می‌گذارد. مثلاً، اگر ستاره دنباله‌دار بود، ممکن بود هنگام گذشتن از مقابل خورشید از خود گاز‌هایی منتشر کند. این امر می‌تواند مثل یک راکت نیروی محرکه‌ای به شی بدهد. با این حال، بخش قابل توجهی از جرم آن بخار می‌شود- حدود 10 درصد.

نه لزوماً. اما باید این گاز‌ها را می‌دیدیم. با وجود بررسی زیاد، دم دنباله‌داری در مورد اومواموا دیده نشد؛ و یک چیز دیگر هم هست که خیلی عجیب است. گردش اومواموا در طول انتشار گاز باید تغییر می‌کرد، اما چنین تاثیری هم مشاهده نشد.

من به این فکر افتادم که شاید نیروی دیگری باشد که روی اومواموا تاثیر می‌گذارد؛ و تنها نیرویی که به ذهنم می‌رسد، فشار نور خورشید است.

نکتۀ مهم همین است. قدرت تشعشع خورشیدی نسبتاً ضعیف است. تنها در صورتی می‌تواند تاثیر قابل مشاهده داشته باشد که اومواموا یک شعی خیلی نازک باشد.

کمتر از 1 میلمتر ضخامت.

من هم نمی‌توانم چنین چیزی را تصور کنم. خوشحال می‌شوم کسی بیاید و پیشنهادی بدهد. اما تا زمانی که یک توضیح طبیعی نداشته باشیم، احتمال اینکه با یک سازۀ مصنوعی مواجه باشیم وجود دارد. یک بادبان سبک که موجودات هوشمند آن را ساخته‌اند.

شما دارید به یک نکتۀ مهم اشاره می‌کنید. ما این را محاسبه کرده‌ایم: اگر اومواموا یک شی سرگردان تصادفی باشد، هر منظومۀ شمسی‌ای بایستی میلیون‌ها میلیارد از این اشیا تولید کند. مگر اینکه تصادفی نباشد. ممکن است یک ماموریت هدفمند باشد.

من فقط می‌گویم که این یکی از احتمالات است. من منطق کارآگاهی را دنبال می‌کنم و شرلوک هلمز می‌گوید: "اگر غیرممکن را کنار بگذارید، آنچه باقی می‌ماند، هر قدر هم که بعید به نظر برسد، حقیقت است. "

 

اغلب آن‌ها هم‌نظرند که اومواموا خیلی عجیب است. اما همچنان، در مورد ابراز این نظر که شاید شی‌ای ساختگی باشد، تردید دارند.

به هیچ وجه. فکر کردن دربارۀ تمدن‌های دور دست، اصلاً گمانه‌زنی نیست. ما می‌دانیم که خودمان وجود داریم، پس حداقل یک شکل حیات هست که توانسته تکنولوژی پیشرفته را بسازد؛ و ما می‌دانیم که شرایط مشابهی که در زمین داریم، در یک چهارم منظومه‌های سیاراتی که اطراف دیگر ستارگان هستند، پیدا می‌شود. پس چرا نباید حیات هوشمند در جای دیگری وجود داشته باشد؟ من اصل فروتنی کیهانی را به کار می‌بریم. ما انسان‌ها خودمان چیز ویژه‌ای می‌دانیم، اما تاریخ بار‌ها و بار‌ها نشان داده که این یک توهم است. ما فکر می‌کردیم که زمین مرکز کیهان است، اما در واقع دور خورشید می‌چرخد، که خودش به دور مرکز کهکشان ما می‌چرخد که تنها یکی از میلیارد‌ها کهکشان کیهان است. اصل فروتنی کیهانی ما را به پذیرش این موضوع وامی‌دارد که از لحاظ بیولوژیک (زیستی) نیز هیچ چیز منحصر بفردی در رابطه با ما وجود ندارد. اگر موجودات هوشمند دیگری در کیهان باشد، احتمالش هست که از نظر فناوری از ما بسیار بسیار پیشرفته‌تر باشند.

 

 

این حرف مزخرف است. من حتی مقالۀمان را خبری هم نکردم. اگر من به دنبال جلب توجه بودم، این چنین می‌کردم. اما مسئله این نبود. انگیزۀ من فکر کردن پیرامون جهان است. برایم مهم نیست که مردم چه فکری می‌کنند.

 

من این را انکار نمی‌کنم که تخیلم در محدودۀ دانسته‌هایم است. مسلماً نظریات من تحت تاثیر چیزی است که رویش کار می‌کنم، اما این موضوع در مورد همه صدق می‌کند.

این پروژه زمانی شروع شد که یوری میلنر که کارآفرینی در سیلیکون، ولی است، در می 2015 به دفتر من آمد و از من پرسید که آیا حاضرم رهبری پروژه‌ای را برای فرستان کاوشگری به نزدیکترین ستاره برعهده بگیرم، به شرط اینکه در طول حیات ما به مقصد برسد.

من به یوری گفتم که باید راجعش فکر کنم. پروکسیما کنتائوری چهار سال نوری از زمین فاصله دارد. برای آنکه 20 ساله به آن برسیم، کاوشگر باید با سرعت یک پنجم سرعت نور حرکت کند. بعد از شش ماه، تصویر روشنی از ایدۀ مفهوم داشتم؛ و آن چیست؟

یک چیز روشن بود: من باید از هر نوع پیشرانه‌ای که سوختش روی کاوشگر باشد صرف نظر می‌کردم. حتی با پلوتونیم، شدت انرژی برای رسیدن به چنین سرعت‌هایی بسیار کم است. به همین خاطر است که یک بادبان نوری، که با استفاده از یک لیزر قدرتمند از زمین شتاب می‌گیرد، به نظر تنها راه منطقی است. ایدۀ من این است که با استفاده از پرتوی 100 گیگاواتی به مدت چند دقیقه به کاوشگر شتاب دهیم. وقتی که به فاصلۀ پنج برابر دورتر از ماه رسید، سرعتش به یک پنجم سرعت نور رسیده است.

بله. برنامۀ باری در حدود یک گرم است. کاوشگر به یک دوربین و همچنین یک دستگاه ناوبری و ارتباطی نیاز دارد. کوچک شدن ابزار‌های الکترونیک به ما اجازه می‌دهد که همۀ این‌ها را جا دهیم.

برای جلوگیری از این اتفاق، ما نیاز به ماده‌ای داریم که تقریباً تمام نور لیزری که به آن می‌رسد را منعکس کند. باید آینۀ بی‌نقصی باشد که کمتر از یک صد هزارم نور را جذب کند. چنین موادی وجود دارند.

بله ممکن است. بنا بر مفهومی که ما در ذهن داریم، لیزر‌های مادون قرمز کوچک بسیاری در مساحتی یک کیلومتر مربعی نسب شوند. این ما امکان می‌دهد تا تا فاصلۀ حدود پنج برابر فاصلۀ ماه از زمین، پرتوی خود را متمرکز کنیم. این یک محدودیت مهم است. اگر می‌توانستیم پرتو را تا فاصلۀ دورتری متمرکز کنیم، می‌توانستیم از لیزر‌های کم‌‎قدرت‌تری استفاده کنیم، چرا که می‌توانستیم کاوشگر را به مدت طولانی‌تری شتاب دهیم.

وقتی که به چنین فاصله‌ای سفر شود، پرتوی سیگنال رادیویی به گستره‌ای بیش از اندازۀ مدار زمین به دور خورشید پخش می‌شود. بنابراین، کاوشگر فقط کافیست خورشید را هدف بگیرد و زمین در محدودۀ اثرانگشت سیگنال‌دهی قرار خواهد گرفت. با این حال، نیاز است که یک گیرندۀ بزرگ در زمین داشته باشیم.

اولاً، وقتی که سیستم پرتاب ساخته شود، امکان فرستادن کاوشگر‌های زیادی به فضا فراهم می‌شود، چرا که بخش گرانقیمتش، زیرساخت پرتوی لیزر است. کاوشگر‌ها خودشان به نسبت ارزان هستند. علاوه بر این، پروژۀ استارشات، فقط محدود به عکس نیست. این نشان می‌دهد که ما می‌توانیم از منظومۀ شمسی خارج شویم. این امر دری را به یک عرصۀ کاملاً تازه در اکتشافات فضایی خواهد گشود.‌

بله، ممکن است. اومواموا سریعتر از آن است که با راکت بتوان به آن رسید، اما یک بادبان نوری با نیروی محرکۀ لیزر، می‌تواند حتی با یک دهم درصد سرعت نور به آن برسد.

صد در صد. در عرض چند سال، تلسکوپ لارج سینوپتیک سوروی (Large Synoptic Survey Telescope) عملیاتی خواهد شد و جایگزین پان‌استارس (PanStarrs) می‌شود. اگر اشایی نظیر اومواموا به صورت تصادفی در فضا پراکنده باشند، این ابزار باید بتواند هزاران شی نظیر آن را ببیند و ما آنوقت می‌توانیم آن‌ها را با دقت بسیار بیشتری مطالعه کنیم. میدان جاذبه‌ای خورشید و ژوپیتر مثل یک تور ماهیگیری عمل می‌کنند که می‌توانند اجسامی را که از فضای بیرونی می‌آیند را به دام بیاندازند.

 

بله، من این را یک راه کاملاً جدید برای مطالعۀ نظام‌های سیاره‌ای دور بدون اینکه زحمت سفر به آن‌ها را متحمل شویم، می‌دانم. این مثل یک مهمانی شام است که برخی از مهمانهایش از یک کشور دوردست می‌آیند. فقط با صحبت کردن با مهمان می‌توانید چیز‌های زیادی راجع به این کشور بفهمید، بدون اینکه نیاز باشد کرایۀ هواپیما بدهید و به آنجا بروید. در مورد اومواموا، تازه وقتی فهمیدیم که مهمان رفته بود و در را پشت سرش بسته بود. نوبت مهمان بعدی که برسد، زودتر مطالعه روی او را شروع خواهیم کرد و دقیقتر خواهیم بود.

اگر این تمدن به لحاظ فنی به اندازۀ ما پیشرفته باشد، آن‌ها باید قادر باشند که سیگنال‌های رادیویی ما را از فاصلۀ ده‌ها سال نوری تشخیص دهند.

این بستگی دارد که چقدر نسبت به مقاصد آن‌ها خوش‌بین باشید. اگر این موجودات صلح‌طلب باشند، چیز‌های زیادی می‌توانیم از آن‌ها یاد بگیریم.

موافقم. بنابراین، بهترین کار این است که ابتدا گوش کنیم. وقتی که سیگنالی را شناسایی کردیم، تصمیم می‌گیریم که چه کار کنیم.