خبرگزاری ایسنا: حمل‌ونقل دریایی کشور از جمله بخش‌هایی است که به دلایل عمده از جمله فضای رقابتی در حوزه توسعه بنادر طی سال‌های اخیر دستخوش تغییر و تحول شده است.
حمل و نقل دریایی نقشی غیرقابل جایگزین در تجارت خارجی به ویژه تجارت فراقاره‌ای کشور‌ها دارد و به عنوان ایمن‌ترین و به صرفه‌ترین شیوه حمل و نقل انبوه کالا نسبت به سایر شیوه‌های حمل و نقل، از جایگاهی کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی کشور‌ها برخوردار است و در حال حاضر بیش از 90 درصد حمل‌ونقل بین‌المللی کالا توسط حمل‌ونقل دریایی به انجام می‌رسد. بخش حمل و نقل دریایی ایران همواره با بهره‌گیری از مزیت‌های ناشی از 5800 کیلومتر مرز ساحلی در استان‌ها و جزایر جنوبی و شمال کشور و با اتکا به ظرفیت‌ها و توان عملیاتی بنادر بازرگانی و ناوگان حمل و نقل دریایی خود با جابجایی بیش از 90 درصد از کالا‌های مربوط به تجارت خارجی کشور، نقشی حیاتی، غالب، منحصربه فرد و غیرقابل جایگزینی را در صحنه اقتصاد ملی و منطقه‌ای و تجارت خارجی کشور ایفا کرده است.
در کشور ما، جابه‌جایی حجم انبوه کالا‌ها از بنادر و اسکله‌های بازرگانی (به عنوان دروازه‌های اصلی حمل و نقل دریایی ایران) بالغ بر 85 درصد از تناژ صادرات و واردات کشور طی سال 1395 را به خود اختصاص داده است. سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان متولی حمل و نقل دریایی کشور؛ مدیریت، توسعه و بهره‌برداری از زیرساخت‌های بندری و دریایی شامل اسکل‌های بازرگانی و تاسیسات بندری، سیاستگذاری و نظارت بر ناوگان تجاری و نفتی و سنتی را عهده‌دار بوده و در تعاملی سازنده و پویا، کارآمدی سیستم حمل و نقل دریایی کشور را به ارمغان آورده است.
مهمترین دستاورد‌های حمل‌ونقل پس از انقلاب
ظرفیت‌سازی در بنادر، سرمایه‌گذاری در بنادر، بومی‌سازی توانمندی علمی و تخصصی ظرفیت‌سازی در بنادر، ایجاد و توسعه بنادر بزرگ جدید، کارکرد و تعییر نسل بنادر (از مراکز تخلیه و بارگیری – به زنجیره لجستیک کالا) را می‌توان خلاصه مهمترین دستاورد‌های بخش حمل‌ونقل دریایی طی چهار دهه پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران بر شمرد که در ادامه به هر یک از آن‌ها اشاره خواهد شد.
چه میزان ظرفیت در بنادر ایجاد شده است؟
رویکرد سازمان بنادر و دریانوردی در زمینه ظرفیت‌سازی بنادر بازرگانی کشور رویکردی راهبردی و برنامه‌محور بوده که اجرای آن بر اساس طرح‌های جامعی مدنظر قرار گرفته و در زمینه توسعه ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بنادر به موقع مطالعه شده‌اند. در این بین افزایش 12 برابری ظرفیت نفتی و غیر نفتی بنادر بازرگانی کشور از 19 میلیون تن در سال 1357 به 233 میلیون تن در سال 1396، افزایش 94 برابری ظرفیت کانتینری بنادر از 75 هزار TEU در سال 1357 به بیش از 7 میلیون TEU در سال 1396، افزایش 48 برابری ظرفیت مسافری بنادر از 500 هزار نفر در سال 1357 به 24 میلیون نفر در سال 1396، افزایش 4 برابری طول اسکله‌های بنادرتجاری اصلی از 11 هزار متر در سال 1357 به 37 هزار متر در سال 1396، افزایش 6 برابری مساحت انبار‌های سر پوشیده بنادر از 26 هکتار در سال 1357 به 147 هکتار در سال 1396 و افزایش 7 برابری مساحت بارانداز‌ها و انبار‌های روباز بنادر از 164 هکتار در سال 1357 به 1197 هکتار در سال 1396 را می‌توان به عنوان ظرفیت ایجاد شده در بنادر بازرگانی کشور طی 40 سال اخیر دانست.
سرمایه‌گذاری در بنادر
افزایش 592 برابری میزان سرمایه‌گذاری سالیانه سازمان در توسعه زیرساختها (به قیمتهای جاری) از 3.17 به 10236 میلیارد ریال، افزایش 90 هزار برابری سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی (تجمعی) از رقم صفر به رقم 90818 میلیارد ریال در بنادر، افزایش ظرفیت پذیرش کشتی‌ها در بنادر از عمق 10 متر و کشتی‌های با ظرفیت 20 هزار تنی با ایجاد امکان پذیرش کشتی‌های خیلی بزرگ بالاتر از 100 هزارتنی به بنادر با تامین عمق‌های لازم به ویژه عمق بیش از 17 متر در کانال‌ها و حوضچه‌های بنادر نیز حجم سرمایه‌گذاری صورت گرفته در بنادر کشور است.
کارکرد و تعییر نسل بنادر؛ از مراکز تخلیه و بارگیری به زنجیره لجستیک کالا
ماهیت بنادر پس از انقلاب، از بنادر نسل اول (مراکز که صرفا برای تخلیه و بارگیری کالا بود به سمت بنادر نسل دوم و سوم یعنی مراکزی به منظور تولید و پردازش کالا تغییر کرده است و هم اکنون در بنادر شهیدرجایی، شهیدبهشتی چابهار، امام‌خمینی (ره) و امیرآباد، زیرساختها و اراضی پشتیبانی لازم جهت فعالیت فراهم شده است.
طرح توسعه مجتمع بندری شهیدرجایی
طرح توسعه مجتمع بندری شهیدرجایی در سه فاز افزایش ظرفیت کانتینری بندر به 3 میلیون TEU، افزایش ظرفیت کانتینری بندر از 3 به 6 میلیون TEU و افزایش ظرفیت کانتینری بندر از 6 به 8 میلیون TEU مدنظر قرار گرفته است که فاز 1 در سال 1362 شروع و در سال 1364 به بهره برداری رسید. مرحله اول فاز دوم نیز از سال 1384 شروع و در سال 1386 به بهره برداری رسید. مرحله دوم این فاز نیز از سال 1394 شروع و در سال 1396 به بهره برداری رسید و در حال تکمیل تجهیزات است. در خصوص فاز سوم نیز باید اعلام کرد که مرحله اول این فاز در سال 1396 به بهره برداری رسید و مرحله دوم آن نیز از اردیبهشت 1397 شروع و در حال اجرا است.
طرح توسعه بندر شهیدبهشتی چابهار
فاز اول این پروژه افزایش ظرفیت اسمی بندر از 2.5 به 8.5 میلیون تن (معادل 6 میلیون تن) است که در سال 1386 شروع و در سال 1396 به بهره برداری رسید و توسط دکتر روحانی؛ رئیس جمهوری افتتاح شد و شامل 450 هزار TEU کانتینری و 1650 هزار تن کالای فله است.
ساخت موج‌شکن‌های کوچک چند منظوره
موضوع ساخت و واگذاری موج‌شکن‌های کوچک چند منظوره با هدف بهره‌مندی مردم کشور در سواحل جنوبی در دستور کار این سازمان قرار گرفت و با تلاش صورت گرفته به تعداد 49 موج‌شکن ساخته شد که از این تعداد، 30 مورد به سازمان شیلات و سه مورد به نیروی دریایی سپاه و 2 مورد به نیروی دریایی ارتش واگذار شده است و تعداد 14 مورد نیز در اختیار سازمان بنادر و دریانوردی قرار دارد.
عملیات و بهره‌برداری از بنادر
در خصوص میزان عملیات و بهره‌برداری از بنادر نیز باید خاطرنشان کرد که افزایش 10 برابری عملیات تخلیه و بارگیری کالای نفتی و غیر نفتی از 5.15 میلیون تن در سال 1357 به بیش از 156 میلیون تن در سال 1396، افزایش هفت برابری تخلیه و بارگیری کالای غیر نفتی از 5.15 میلیون تن در سال 1357 به بیش از 108 میلیون تن در سال 1396، افزایش 53 برابری تخلیه و بارگیری کانتینری از 58 هزار TEU در سال 1357 به بیش از سه میلیون TEU در سال 1396 و افزایش 70 برابری عملکرد مسافری بنادر از 300 هزار نفردر سال 1357 به 21 میلیون نفر در سال 1396 طی این سال‌ها مدنظر قرار گرفته است.
توسعه ناوگان دریایی
افزایش 12 برابری ظرفیت ناوگان دریایی تجاری از 525 هزارتن به 6250 هزارتن، افزایش 14 برابری ظرفیت ناوگان نفتی از یک میلیون تن به 14 میلیون تن و افزایش 8500 برابری ظرفیت ناوگان مسافری استاندارد از رقم صفر صندلی به رقم 8500 صندلی را می‌توان از عمده موارد توسعه در بخش ناوگان دریایی قلمداد کرد.
تحول، توسعه و رونق حمل و نقل مسافری
در خصوص تحول، توسعه و رونق حمل و نقل مسافری در بخش بندر و پایانه مسافری؛ ساماندهی، بازسازی، توسعه و افزایش ظرفیت در پایانه‌های 17 بندر مسافری شامل بنادر شهید ذاکری، شهید حقانی، کیش، لنگه، لافت، شهید باهنر، پهل، هرمز و بهمن در استان هرمزگان، خرمشهر و آبادان در استان خوزستان، خارک، گناوه و بوشهر در استان بوشهر و ترکمن و گز در استان گلستان و چابهار و نیز توسعه و نوسازی ناوگان مسافربری دریایی از محل وجوه اداره شده با ارائه تسهیلات بانکی کم بهره و مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی با هدف بسط فعالیت‌های حمل و نقل و گردشگری دریایی که منجر به ایجاد ظرفیت بیش از 24 میلیون نفر مسافر دریایی مدنظر قرار گرفته است. در حوزه شناور‌های مسافربری نیز تصویب اعطا 1580 میلیارد ریال تسهیلات وجوه اداره شده به بخش غیر دولتی برای ساخت تعداد 39 فروند شامل مسافربری با ظرفیت 4941 صندلی صورت پذیرفته است.
جستجو و نجات دریایی
در بخش جستجو و نجات دریایی وجود 7 مرکز اصلی جستجو و نجات در بنادر چابهار، عباس، بوشهر، امام خمینی، انزلی، توشهر، امیرآباد، 12 مرکز فرعی جستجو و نجات دریایی، 19 فروند شناور جستجو و نجات دریایی (سار)، 4 فروند بالگرد اجاره‌ای جهت عملیات جستجو و نجات دریایی در بنادر چابهار، عباس، بوشهر، انزلی و امداد رسانی و نجات جان 492 نفر و ارایه 192 مورد خدمات پزشکی از مهمترین مسائل قابل اشاره است. همچنین باید تاکید کرد که تعداد مرگ و میر ناشی از سوانح دریایی در سال کمتر از 10 نفر است، تعداد 10 فروند شناور سار در مرحله عقد قرارداد هستند، تعداد 2 فروند شناور سار بزرگ در حال ساخت است و تعداد یک فروند شناور سار مادر با قابلیت فرود بالگرد در حال ساخت است. در خصوص خارج سازی شناور‌ها نیز باید اعلام کرد که در طول شش سال گذشته از مجموع 343 فروند مغروقه شناسایی شده در آب‌های مجاور استان خوزستان، بوشهر و هرمزگان، 216 فروند خارج سازی و یا در حال خارج سازی است.