زخم اثنی عشر یکی از انواع زخم معده است. اما بخش‌های دیگری از دستگاه گوارش (به‌غیر از معده) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. امکان اینکه فردی به‌طور هم‌زمان به زخم معده و اثنی عشر مبتلا شود هم وجود دارد. از دلایل عمده ابتلا به زخم‌های دستگاه گوارشی می‌توان به بالا بودن سطح اسید معده، عفونت میکروبی و مصرف برخی از داروها اشاره کرد. در این مقاله از زخم اثنی عشر، راه‌های تشخیص، دلایل وقوع، روش‌های درمان و علائم و خطرات آن گفته می‌شود.

حتما بخوانید:

• بیماری پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده؛ علائم و راه‌های درمان آن
• استرس و سوزش معده؛ آیا استرس باعث سوزش معده می‌شود؟
• کاهش اسید معده با 13 روش خانگی

زخم اثنی عشر چیست؟

زخم اثنی عشر از نمونه زخم‌های معده است. این زخم‌های باز در پوشش مجاری گوارشی به‌وجود می‌آیند. زخم‌های گاستریک یا معدوی در پوشش داخلی معده قرار دارند و زخم اثنی عشر در پوشش داخلی اثنی عشر به‌وجود می‌آید. اثنی عشر بخش بالایی رودهٔ کوچک است. بسیاری از افراد برای درمان زخم‌های معده و دستگاه گوارش به پزشک مراجعه می‌کنند. البته این زخم‌ها خودبه‌خود بهبود می‌یابند، ولی اگر درمان پزشکی انجام نشود، امکان بازگشت مجدد زخم بعید نیست.

علائم زخم اثنی عشر

به‌طور کلی، علائم زخم‌های معده و اثنی عشر مشابه است. رایج‌ترین نشانهٔ این دو مشکل، سوزش معده عنوان می‌شود. احتمال دارد که زخم اثنی عشر، چند ساعت بعد از خوردن غذا، دردهای شکمی ایجاد کند. این درد با مصرف داروها و غذاهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند، بهبود پیدا می‌کند، اما با قطع مصرف این مواد، درد و ناراحتی مجددا ظاهر می‌شود. دردهای شکمی ناشی از زخم اثنی عشر با خالی بودن معده، تشدید می‌شوند. مثلا در فاصله میان دو وعدهٔ غذایی، صبح زود یا شب‌ها، این درد بیشتر می‌شود. از علائم دیگر زخم‌های دستگاه گوارش (معده) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سوزش معده یا سوءهاضمه؛
• احساس سیری مداوم حتی زمانی که معده خالی است؛
• نفخ شکم؛
• تولید گاز؛
• حالت تهوع.

وجود زخم اثنی عشر و معده باعث می‌شود تا مبتلایان نتوانند برخی از مواد غذایی را مصرف کنند. این مواد غذایی می‌توانند در فرد حالت تهوع ایجاد کرده یا عوارضی را که عنوان شد، وخیم‌تر کنند.

علائم رایج‌تر و وخیم‌تر زخم اثنی عشر به این شرح است:

• احساس سرگیجه؛
• کاهش وزن؛
• وجود خون در مدفوع؛
• استفراغ؛
• استفراغ خونی؛
• مشکلات تنفسی.

بعضی از افراد مبتلا به زخم اثنی عشر، هیچ‌گونه علائمی احساس نمی‌کنند. پزشکان هم تنها در صورتی می‌توانند متوجه وجود چنین زخمی شوند که اختلالات هاضمه مختلف را در فرد، معاینه و بررسی کنند. هر کس که به زخم اثنی عشر یا انواع دیگر زخم‌های معده دچار است، باید به پزشک مراجعه کند. درصورتی‌که علائم شدید باشند، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.

دلایل ایجاد زخم اثنی عشر

تخریب و ساییده شدن دیواره داخلی مجاری گوارشی منجر به زخم اثنی عشر می‌شود. موارد زیر هم در وقوع این مشکل نقش دارند:

• وجود مقدار زیادی اسید در مجاری گوارشی و معده؛
• وجود مشکلاتی در پوشش معده که آن را نسبت به تخریب و مشکلات حساس‌تر می‌کند؛
• عدم وجود تعادل در فرایند هاضمه.

عفونت‌های میکروبی و مصرف برخی از داروهای خاص هم می‌تواند باعث ایجاد زخم اثنی عشر شود. رشد بیش از حد هِلیکوباکتر پیلوری در مجاری گوارشی هم می‌تواند موجب بروز زخم در نواحی گوارشی شود. وجود این نوع از باکتری در بدن بسیار رایج است. هر چند که وجود هلیکوباکتر در بدنِ بیشتر افراد باعث بروز مشکل نمی‌شود اما گاهی‌اوقات، پوشش داخلی مجرای گوارش را آزار می‌دهد و باعث بروز زخم در آن می‌شود.

مصرف برخی از انواع مشخص داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی در بلندمدت هم امکان تخریب یا آزرده شدن پوشش داخلی دستگاه گوارشی و ایجاد زخم را افزایش می‌دهد. از جمله داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی می‌توان به ایبوپروفن (اَدویل)، ناپروکسن (آلِو) و آسپرین اشاره کرد.

عوامل مؤثر در ابتلا به زخم اثنی عشر

ژنتیک و سبک زندگی هر فرد هم در ابتلا به زخم‌های دستگاه گوارشی نقش دارند. اگر اعضای نزدیک خانواده به این زخم‌ها دچار باشند، احتمال وقوع این مشکل برای شما هم وجود خواهد داشت. مصرف دخانیات حاوی تنباکو هم امکان ابتلا به زخم اثنی عشر را افزایش می‌دهد. از عوامل دیگر افزایش احتمال خطر ابتلا به زخم اثنی عشر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سن بالای 70 سال؛
• سابقه قبلی وجود زخم معده و اثنی عشر؛
• تجربهٔ اخیر شوک یا ضربه‌ای جسمی.

علاوه بر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، مصرف داروهای دیگری هم منجر به ایجاد زخم اثنی عشر می‌شود:

• داروهای ضدانعقاد؛
• داروهای استروئیدی؛

• بازدارنده‌های بازجذب سروتونین( SSRIs).

پزشکان دیگر اعتقادی به اثرگذاری مصرف الکل، غذاهای تند یا غذاهای مقوی (سبزیجات، دانه‌ها، لبنیات و…) در ابتلا به زخم اثنی عشر ندارند. اما همچنان معتقدند که شاید مصرف این مواد، موجب کُند شدن روند درمان یا وخیم‌تر شدن علائم وجود زخم شود.

نقش استرس در ابتلا به زخم اثنی عشر هم چندان مشخص نیست. بعضی از پزشکان، استرس را عاملی در ابتلا به زخم‌های دستگاه گوارشی می‌دانند و برخی دیگر خیر. بعضی از تحقیقات نشان از وجود ارتباط میان زخم‌های گوارشی و استرس داده‌اند، اما موضوع این است که احتمال دارد این اثرگذاری به‌شکل غیرمستقیم باشد. زیرا وقتی، شخصی دچار استرس است، از داروهای مسکن ضدالتهاب غیراستروئیدی استفاده می‌کند یا سیگار می‌کشد و همین باعث می‌شود تا احتمال ابتلا به زخم در دستگاه گوارشش افزایش پیدا کند.

تشخیص زخم اثنی عشر

علائم زخم اثنی‌ عشر یا زخم‌های دیگر دستگاه گوارش با مشکلاتی مانند سنگ کیسه صفرا یا بازگشت اسید به مری(GERD) مشابهت دارد. به همین خاطر تشخیص برای درمان این زخم‌ها بسیار مهم است. پزشکان معمولا تشخیص مشکل را با پرسش درباره سوابق پزشکی بیمار شروع می‌کنند و از داروهایی می‌پرسند که او اخیرا مصرف کرده است. علاوه‌براین، پزشکان درباره علائم و مکان درد هم سؤال می‌کنند. آزمایش‌های متنوعی برای تشخیص زخم اثنی عشر انجام می‌شود. مثلا آزمایش خون، مدفوع یا بررسی تنفس برای تشخیص عفونت میکروبی هلیکوباکتر از جمله اقداماتی است که در روند تشخیص مفید است.

برای بررسی وجود زخم اثنی عشر از آندوسکوپی هم استفاده می‌شود. در این روش، لوله‌ای باریک و مجهز به یک دوربین کوچک از طریق دهان و گلو وارد معده و قسمت بالایی روده کوچک می‌شود. در بعضی از موارد هم از بلعیدن باریوم آزمایشی برای تشخیص زخم اثنی عشر است. در آزمایش باریوم، فرد مایعی حاوی باریوم را می بلعد تا پزشک بتواند مجاری روده‌ در شکم را از طریق اشعه ایکس، بهتر ببیند.

درمان زخم اثنی عشر

برای بسیاری از افراد، مصرف قرص‌هایی که اسید معده را کاهش می‌دهند، برای درمان زخم معده و درمان زخم اثنی عشر مفید است. این داروها در طبقه‌بندی‌های زیر ارائه می‌شوند:

• مهارکننده‌های پروتون پمپ (PPIs) شامل:‌ اِمپرازول، پانتوپرازول و لانسوپرازول؛
• آنتاگونیست‌های گیرنده H2 مانند: رانیتیدین، فاموتیدین و سایمیتیدین؛
• داروهایی با خاصیت ایجاد پوشش محافظتی مانند: سوکرالفیت؛
• آنتی‌اسیدهایی مانند: کلسیم‌کربنات و سدیم بی‌کربنات.

درصورتی‌که علت زخم اثنی عشر، عفونت هلیکوباکتر تشخیص داده شود، پزشکان برای از بین بردن میکروب، آنتی‌بیوتیک تجویز خواهند کرد. ضمن اینکه تجویز داروهایی برای کاهش اسید معده (مثلا مهارکننده‌های پروتون پمپ) هم می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد. اگر داروهای دیگر مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی موجب زخم اثنی عشر بشوند، پزشک مهارکننده‌های پروتون پمپ تجویز خواهد کرد یا نیاز به دارودرمانی را مجددا بررسی می‌کند. بعضی از پزشکان هم مدیریت استرس را راهی برای درمان این مشکل می‌دانند.

خطرات ابتلا به زخم اثنی عشر

عدم رسیدگی و درمان زخم اثنی عشر موجب بروز خطراتی خواهد شد. البته زخم در این ناحیه از بدن به‌ندرت موجب سوراخ شدن و ایجاد حفره در دیواره معده و روده می‌شود. وجود حفره و سوراخ در این نواحی، احتمال ابتلا به عفونت شکمی در حفره‌ها را افزایش می‌دهد. چنین عفونتی در پزشکی، التهاب صفاق نامیده می‌شود. اگر شخص مبتلا به زخم اثنی‌ عشر دچار دردهای ناگهانی در ناحیه شکم شود که مدام شدیدتر می‌شود، باید فورا به پزشک مراجعه کند. التهاب زخم هم می‌تواند بخشی از مجاری گوارشی را مسدود کند و باعث شود تا بیمار:

• بعد از خوردن اندکی غذا یا حتی بدون غذا خوردن، احساس سیری کند؛
• مدام استفراغ کند؛
• دچار کاهش وزن یا سوءتغذیه شود.

علاوه بر اینها، زخم اثنی عشر می‌تواند باعث خون‌ریزی داخلی هم بشود. چنانچه، خون‌ریزی به‌آهستگی و تدریجی رخ بدهد، امکان بروز کم‌خونی به‌وجود می‌آید. خستگی، تنگی نفس و رنگ‌پریدگی از علائم کم‌خونی هستند. اگر خون‌ریزی داخلی شدید باشد، بیمار در مدفوع و استفراغش، خون خواهد دید. در صورت خون‌ریزی شدید باید سریعا به پزشک مراجعه کرد.

پیشگیری از زخم اثنی عشر

امکان جلوگیری از وقوع زخم اثنی عشر وجود ندارد، اما ترک مصرف تنباکو یا داشتن رژیم غذایی مناسب به کاهش احتمال وقوع این مشکل کمک می‌کند. افرادی که از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی یا داروهای دیگر مشابه استفاده می‌کنند باید با پزشک درباره مدیریت مصرف برای پیشگیری از ابتلا به زخم اثنی عشر صحبت کنند. پزشکان هم می‌توانند برای مدیریت مصرف این داروها، پیشنهادات زیر را مطرح کنند:

• مصرف داروها با غذا؛
• مصرف دوزهای کمتری از دارو؛
• استفاده از داروهای جایگزین؛
• استفاده از داروهای کاهنده اسید معده.

چشم‌انداز این مشکل

زخم‌‌های دستگاه گوارش با درد و مشکلاتی در مجاری گوارشی همراه هستند. برای درمان باید عامل بروز مشکل شناسایی شده و داروهای مناسبی (مانند داروهای کاهنده اسید معده) مصرف شوند. درصورتی‌که مشکل زخم معده و… رفع و درمان نشود، عوارض خطرناکی، سلامتی فرد را تهدید خواهند کرد.