اقتصاد آنلاین - هاشم آردم: در هفته‌های اخیر موضوع لزوم تعلیق عرضه قیر صادراتی در بورس کالای ایران تبدیل به یکی از داغ‌ترین سوژه‌های رسانه‌ها شده است. مدافعان خروج قیر صادراتی از بورس کالا با شانتاژهای رسانه‌ای و اعمال نفوذ در بالاترین مراجع تصمیم‌گیری تلاش کرده‌اند تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را بهانه قرار داده و معاملات بازار قیر (که از قضا بازار آن کارنامه سیاهی از نظر فساد اقتصادی دارد) را هر چه بیشتر غیرشفاف کنند.
داستان از نامه‌نگاری‌های مدیرعامل شرکت نفت پاسارگاد با محمد شریعتمداری، وزیر فعلی تعاون، کار و رفاه اجتماعی آغاز شد. پس از آن محمد شریعتمداری در نامه‌ای خطاب به بیژن نامدار زنگنه (وزیر نفت) خواستار تعلیق الزام عرضه محصولات قیر در بورس کالا شد تا شرایط برای صادرات مستقیم شرکت‌ها فراهم شود. گفتنی است که پیش از این و زمانی که شریعتمداری در سمت وزارت صنعت، معدن و تجارت حضور داشت نیز تلاش‌های فراوانی توسط وی برای خروج محصولات فولادی از بورس کالا شده بود.
پس از آن نیز خبری درباره تأیید تعلیق الزام عرضه قیر صادراتی در بورس کالا، به نقل از مدیرعامل نفت پاسارگاد در رسانه‌ها منتشر شد. این در حالی است که پیگیری‌های اقتصاد آنلاین نشان می‌دهد این موضوع هنوز نهایی نشده است.
بررسی دلایلی که در نامه‌نگاری‌های مدیرعامل شرکت نفت پاسارگاد و وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان بهانه برای غیرشفاف کردن معاملات قیر عنوان شده است، نشان می‌دهد پشت انگیزه تسهیل صادرات قیر که دلیل تعلیق الزام عرضه آن در رینگ صادراتی بورس کالا عنوان شده است، ممکن است انگیزه‌های دیگری پنهان شده باشد.
ادعای اول؛ کاهش حضور خریداران خارجی در بورس کالا
در نامه محمد شریعتمداری به وزیر نفت آمده است: «به دلیل مشکلات ناشی از تحریم هیچکدام از شرکت‌ها و تجار خارجی تمایلی برای حضور در بورس کالای ایران و ثبت مشخصات خود و انجام معامله رسمی ندارند.»
همچنین مدیرعامل شرکت نفت پاسارگاد در مصاحبه خود با ایرنا می‌گوید: «در زمان تحریم، مشتریان خارجی برای خرید قیر از طریق بورس کالا اقدام نمی کنند به طوری که امسال روند مراجعه مشتریان خارجی قیر به بورس کالا به ویژه از آبان ماه تقریبا به صفر نزدیک شده است.»
در نگاه اول این موضوع کاملا منطقی به نظر می‌رسد. در شرایطی که آمریکا تمام توان خود را برای تحریم علیه ایران به کار برده است، معلوم است که خریداران خارجی تن به معامله شفاف در بستر بورس کالا نمی دهند تا تبعات معامله با ایران، دامن آنها را نگیرد. اما بررسی معاملات قیر صادراتی نشان می‌دهد که پیش از این هم خریداران خارجی اقدام به خرید از طریق بورس کالا نمی‌کرده‌اند. عمده عرضه‌های قیر صادراتی در بورس کالا، توسط تجار و بازرگانان ایرانی خریداری می‌شد و این شرکت‌های ایرانی بودند که اقدام به خرید از بورس کالا و پس از آن صادرات محصولات می‌کردند. بر این اساس کل هیاهوی ایجاد شده درباره مشکلات خریداران خارجی صرفا بازی با کلمات بوده است. در شرایط غیرتحریمی‌ها خارجیان به طور مستقیم اقدام به خرید از بورس کالا نمی‌کردند.
ادعای دوم؛ هراس خریداران خارجی از افشای هویت
حتی اگر فرض شود که خریداران خارجی به دلیل انجام معاملات رسمی حاضر نیستند قیر را از بورس کالای ایران خریداری کنند، این سوال ایجاد می‌شود که مگر هویت خریداران محصولات در بورس کالا افشا می شود که خریداران خارجی نگران معامله رسمی و اعلام اسامی خود هستند؟
براساس قانون نام خریداران محصولات در بورس کالا به صورت عمومی فاش نمی شود و تنها نهادهای نظارتی امکان بررسی نام خریداران را دارند؛ به این ترتیب اگر هم خریداران خارجی به بورس کالا می آمدند که نمی آیند، باز هم اسامی شرکت آنها محفوظ می ماند و هیچ مشکلی در این زمینه به وجود نمی آمد.
در این باره می‌توان به معاملات پر حاشیه نفت در بورس انرژی اشاره کرد. در شرایطی که دولت و مجلس از عرضه‌های نفت در بورس انرژی حمایت کرده‌اند، تاکنون هیچ مساله‌ای در خصوص افشای هویت خریداران مطرح نشده است.
بنابراین کاهش حضور خریداران خارجی در بورس کالا، افشای هویت آنها و به طوری کلی هر مشکلی که در این زمینه عنوان می‌شود محلی از اعراب ندارد.
ادعای سوم؛ صادرات قیر متوقف شده است!
موضوع دیگری که هم در مصاحبه مدیرعامل نفت پاسارگاد و هم در نامه شریعتمداری آمده است، ادعای کاهش قابل توجه حجم صادرات قیر و فقدان خریدار است.
بر اساس آمار معاملات تالار صادراتی بورس کالا، در تیر ماه امسال 262هزار تن قیر، مردادماه 278هزار تن، شهریور ماه 189هزار تن، مهر ماه 245هزار تن، آبان ماه 318هزار تن، آذر ماه 209 هزار تن و در دی ماه امسال نیز برخلاف گفته‌ها و نامه‌های ارسالی، بالاترین رقم معامله قیر صادراتی در بورس کالا با ثبت 339هزار تن درج شده است. همچنین در بهمن ماه جاری نیز تاکنون 65هزار تن قیر در تالار صادراتی بورس کالا دادوستد شده تا به کلی بحث های مطرح شده زیرسوال رود.
دلیل اصرار بر فرار از شفافیت چیست؟
همانطور که اشاره شد به نظر می‌رسد تمام ایرادهای مطرح شده، تنها بهانه‌هایی برای خروج معاملات قیر از شفافیت هستند. نباید فراموش کرد که ایده عرضه نفت خام در بورس انرژی نیز به دلیل عدم شفافیت‌های موجود مطرح شد. در واقع سیاست‌گذاران برای جلوگیری از ظهور «بابک زنجانی»های جدید در سپهر اقتصادی ایران، ایده فروش نفت در بورس انرژی را مطرح کردند. در این فضا مطرح شدن خروج قیر از بورس کالا سوال برانگیز نیست؟
بررسی همین ادعاها نه تنها می‌تواند دلیلی محکمی برای ادامه یافتن عرضه قیر در بورس کالا باشد، بلکه لزوم قدرتمندتر کردن این رکن بازار سرمایه را روشن‌تر می‌کند. مدافعان خروج قیر از بورس کالا از اساس صورت مسأله را وارونه جلوه می‌دهند و روشن است که مبنا قرار دادن این ادعاها منجر به ارائه راه‌حل‌های نادرست می‌شود.
شکی در این نیست که فشار اقتصادی غرب بر اقتصاد ایران وجود دارد. شکی در این نیست که کشور در جنگ تمام عیار اقتصادی گرفتار شده است. اما زمینه‌سازی برای ظهور مجدد فساد به بهانه تحریم‌ها نیز بدون شک، به مثابه خودکشی از هراس مرگ خواهد بود. تحریم‌های آمریکا درمان دارد، اما خود تحریمی، نه!
