به بهانه تولد فیسبوک؛ نگاهی به کارنامه ۱۵ ساله این شبکه اجتماعی

در سال 2004 و درست زمانی که مارک زاکربرگ 19 سال داشت و در دانشگاه هاروارد تحصیل می کرد با تعدادی از همکلاسی های خود وبسایتی به نام TheFacebook.com را راه اندازی کرد تا دانشجوهای تازه وارد را با هم آشنا کند. 15 سال از آن زمان می گذرد و فیسبوک در سطحی به مراتب بالاتر از انتظارات همه ظاهر شده.

این شبکه اجتماعی حالا نزدیک به دو میلیارد و سیصد میلیون کاربر در سرتاسر دنیا دارد. جالب آنکه خود زاکربرگ هم حتی تصور نمی کرد جمعیتی با این عظمت به استفاده از فیسبوک روی بیاورند و برآوردش این بود که صرفا تعدادی از دانشجویان هاروارد در آن عضو شوند.

حالا این پلتفرم جدای از آشنا کردن مردم با هم به بستری برای جمع آوری کمک های مردمی، درآمدزایی (خصوصا برای شرکت های تبلیغاتی)، عرض اندام احزاب سیاسی، نقل و انتقال پول و در ساده ترین شکلش اشتراک گذاری عکس بدل شده. گرچه در ایران خودمان فیسبوک دیگر در صدر علاقمندی کاربران قرار ندارد و خیلی از ایرانی ها بعد از فیلتر شدن آن و ظهور پیام رسان ها دیگر سراغی از اکانت فیسبوک خود نگرفتند اما بر آن شدیم تا در ادامه این مطلب نگاهی داشته باشیم به کارنامه فعالیت 15 ساله فیسبوک.

1- شکایت برادران دو قلوی وینک لووس

چندماهی از راه اندازی فیسبوک می گذشت که برادران وینک لووس (از دانشجویان هاروارد و همکلاسی های مارک زاکربرگ) که شرکتی به نام ConnectU را راه اندازی کرده بودند از او به خاطر سرقت ایده شان شکایت کردند. این دو برادر مدعی بودند که زاکربرگ قول و قرارهایی برای راه اندازی شبکه اجتماعی مخصوص به دانشجویان هاروارد با آنها گذاشته اما خودش به تنهایی ایده را عملیاتی کرده. در ادامه فیسبوک به توافقی با این دو برادر دست پیدا کرد و تنها مانع موجود برای رسیدن به موفقیت را از سر راه برداشت.

2- راه اندازی فید خبری

در ابتدا فیسبوک امکانات زیادی نداشت و صرفا میشد با سر زدن به پروفایل دوستان، عکس هایی که روی وال خود پست کرده بودند را مشاهده کرد اما در سال 2006 میلادی فیسبوک قابلیت نیوز فید را ارائه کرد که جریانی متمرکز از صفحات هوم کاربران بود و در آنجا می شد آخرین آپدیت های مربوط به آنها را دید. البته راه اندازی این قابلیت صدای خیلی ها را درآورد و بسیاری معترض شدند که حریم خصوصی شان نقض شده. در پاسخ به این اعتراضات فیسبوک اعلام کرد که مکانیزم های کنترلی تازه ای را برای نمایش محتوا در فید خبری کاربران در نظر گرفته است.

3- راه اندازی پلتفرم فیسبوک

فیسبوک همواره تاکید داشت که اطلاعات کاربرانش را نمی فروشد اما طولی نکشید که با راه اندازی پلتفرمی تحت همین نام اشتراک گذاری این اطلاعات با شرکت های ثالث را آغاز کرد. این پلتفرم در واقع به توسعه دهندگان امکان می داد که بازی ها و دیگر اپلیکیشن های خود را با فیسبوک یکپارچه سازی کنند. یکسال بعد (یعنی سال 2008) فیسبوک کانکت عرضه شد که لاگین کردن به وبسایت های دیگر از طریق نام کاربری و کلمه عبور فیسبوک را میسر می کرد. با گذشت زمان یعنی در سال 2010 پلتفرم و کانکت با هم ترکیب شدند و Graph API را ساختند که به لطف شان حجم عظیمی از دیتای کاربران فیسبوک (از جمله اطلاعات دوستانشان) در اختیار توسعه دهندگان قرار می گرفت و همین مساله جنجال خبری عظیمی را به پا کرد.

4- اضافه شدن دکمه لایک

در سال 2009 و با اضافه شدن دکمه لایک به فیسبوک، این شبکه اجتماعی به ابزاری برای رقابت بر سر جذب محبوبیت تبدیل شد. لایک همچنین نقش نوعی ابزار رای گیری برای سیاستمداران را ایفا می کرد و به پربیننده شدن پست ها در فیسبوک کمک می نمود. از همین دکمه لایک یک حرفه جدید هم زاده شد و آن افرادی بودند که به خاطر لایک های بالای پست هایشان از شرکت های دیگر تبلیغ می گرفتند. در هر صورت هرچه تعداد لایک های یک پست بیشتر می شد، فرد اشتراک گذارنده نیز بیشتر ترغیب می گردید تا پست های بیشتری را در صفحه خود منتشر کند.

7- مهاجرت کاربران به پلتفرم موبایل

رشد فیسبوک مصادف شده بود با دوران شکوفایی تلفن های همراه و همین مساله چالشی تازه را پیش روی این شبکه اجتماعی گذاشته بود. از آنجا که فیسبوک قبل از این زمان با نمایش تبلیغات در نسخه تحت وب خود کسب درآمد می کرد باید هرچه سریع تر فکری به حال مهاجرت گسترده کاربران از پی سی به موبایل می کرد. بنابراین در سال 2012 زاکربرگ تصمیم به تغییر الگوی کاری شرکت خود گرفت. در نهایت پای تبلیغات اسپانسری به این شبکه اجتماعی باز شد. در سه ماهه پایانی سال 2018 بالغ بر 93 درصد از درآمدهای تبلیغاتی به واسطه کاربران موبایلی به سمت آن سرازیر شد.

8- خرید اینستاگرام توسط فیسبوک

تنها دو سال از عمر اینستاگرام می گذشت که فیسبوک با پرداخت رقم یک میلیارد دلار این اپلیکیشن اشتراک گذاری عکس را خرید. خرید اینستاگرام توسط فیسبوک دو مزیت داشت: یک تحت کنترل درآوردن رقیبی نوپا و دیگری ورود به جمع کاربران جوان تر و عشق عکس. امروز اینستاگرام بالغ بر یک میلیارد کاربر دارد و قابلیت استوری های آن 500 میلیون کاربر روزانه فعال دارد. فیسبوک همزمان با توسعه و بسط اینستاگرام در این سال ها برخی از قابلیت های اینستاگرام از جمله استوری و فیلترهای عکسی را به در اختیار کاربران خودش هم قرار داد. در سال گذشته نیز عاقبت موسسان اینستاگرام به خاطر دخالت های زاکربرگ در فرایندهای مدیریتی شان و کاهش اختیارات از سمت خود استعفا دادند.

9- راه اندازی Internet.org

در سال 2013 فیسبوک شرکتی به نام  Internet.org را راه اندازی کرد تا از طریق پهپاد های ارسال کننده سیگنال دسترسی ساکنان کشورهای در حال توسعه را به اینترنت ارزان قیمت و در نهایت فیسبوک فراهم کند. اما این اقدام آن از سوی برخی تعبیر به انحصار گرایی شد؛ آنها معتقد بودند که فیسبوک از این طریق میخواهد پلتفرم خود را تبلیغ کند. جالب آنکه این پیش بینی های منفی نگرانه درست از آب درآمدند و در کشورهایی مثل میانمار و فیلیپین که این طرح به صورت آزمایشی در آنها اجرا شد مردم فیسبوک را همان اینترنت می دانستند. در نتیجه همین حواشی پروژه ارائه اینترنت بیسیک به میانمار متوقف شد اما طبق اعلام خود فیسبوک در کشورهایی نظیر فیلیپین و اندونزی که همچنان از این اینترنت استفاده می کنند سهم بازار این شرکت بالاترین رشد را داشته.

10- خرید واتس اپ

یک سال بعد زاکربرگ جوان به اهمیت پیام رسان ها پی برد و واتس اپ را که پنج سالی از عمرش می گذشت و 450 میلیون کاربر داشت با عقد قراردادی به ارزش 19 میلیارد دلار خریداری کرد. حالا این پیام رسان بالغ بر یک و نیم میلیارد کاربر در سراسر دنیا دارد. البته اشاره کنیم که فیسبوک بعدها پیام رسان خود را راه اندازی کرد که از نظر سهم بازار تلفن های هوشمند جایگاه دوم را نسبت به واتس اپ در اختیار دارد.

11- تایید نقش بیگانه ها در انتخابات داخلی آمریکا به واسطه فیسبوک

در پاییز سال 2017 فیسبوک تایید کرد که ترول های روسی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 آمریکا 5000 تبلیغ به ارزش 150 هزار دلار را روی آن منتشر کردند. مشخص گردید که این ترول ها از طریق تبلیغات خود به 150 میلیون کاربر آمریکایی اینستاگرام و فیسبوک نزدیک شدند و به خاطر نشر محتواهای نژادپرستانه و تفرقه افکنانه خود آمریکایی ها را به جان هم انداختند. البته تنها این دو شبکه اجتماعی نبودند که با چنین مشکلی روبرو شدند و پلتفرم های دیگری نظیر توییتر و ردیت و پینترست هم درگیر این حواشی هستند و همه روزه شاهد حذف کردند اکانت های ساختگی در آنها هستیم.

12 رسوایی کمبریج آنالتیکا

در مارس سال 2018 جهان به نقش فیسبوک در یک مبادله اطلاعاتی پنهانی پی برد. کمبریج آنالتیکا (شرکت تحقیقاتی مشاور دونالد ترامپ در کمپین انتخاباتی اش) اطلاعات ده ها میلیون کاربر آمریکایی فیسبوک را به لطف سیاست های آسان گیر فیسبوک در مورد اشتراک گذاری داده ها با توسعه دهندگان بدون اطلاع آنها جمع آوری کرده بود. این شرکت بعد از تحلیل اطلاعات یاد شده و تشخیص جهت گیری های سیاسی کاربرانش با انتشار تبلیغات هدفمند برای آنها، به صورت غیرمستقیم پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا را رقم زد.

13- شهادت در مقابل کنگره آمریکا و غذرخواهی از اتحادیه اروپا

15 سال بعد از راه اندازی فیسبوک زاکربرگ به کنگره آمریکا احضا شد تا به خاطر رسوایی های این شبکه اجتماعی در زمینه حریم خصوصی به ادای توضیحات بپردازد. زاکربرگ همچنین مجبور شد به خاطر این رسوایی ها از نمایندگان اتحادیه اروپا نیز عذرخواهیم کند.