«رسانه ملی» چگونه برای «سینمای ایران» سنگ تمام گذاشت؟

سرویس فرهنگ و هنر مشرق- «سینما» در اصل واژه‌ای یونانی به معنای حرکت است، اما در اصطلاح، «سینما»، هنر و فنی است که به کمک تصاویر متحرک، پیامی را به مخاطب خود که همان تماشاگر است منتقل می‌کند. در عصر حاضر سینمای ایران به عنوان یکی از مهمترین کانون‌های هنری و نیز ابزار فرهنگی تاثیرگذار در عرصه داخلی و جهانی شناخته شده است که سهم قابل توجهی از نمایش هنر و فرهنگ ایرانی را برعهده دارد. در این راستا از فیلم‌های هالیوودی گرفته تا فیلم‌های بزرگ و ارزشمندی که در سینمای ایران پا به عرصه نمایش و اکران گذاشته‌اند همواره مورد توجه مخاطبان بوده و بر جذابیت این هنر افزوده‌ است. در این بین اما برخورد دو عنصر موثر تلویزیون و سینما همیشه با سروصدای زیادی همراه بوده است که حق هم همین است که برخورد دو قدرت با یکدیگر خواب اقیانوس را آشفته کند.

در فراگیر و پرمخاطب بودن مدیوم سینما شکی نیست، اما تاثیری که برنامه‌های تلویزیون بر مخاطب می‌گذارند نیز بسیار است. با همین رویکرد رسانه ملی با توجه به طیف مخاطبانی که در اختیار دارد به فکر راه انداختن برنامه‌ای با موضوع سینما افتاد که در زیر به تفکیک برنامه‌های سینمایی شبکه‌های مختلف سیما، می‌پردازیم تا مشخص شود که سکاندارن سازمان صداوسیما و مدیران گروه اجتماعی و برنامه‌سازان شبکه‌های مختلف سیما تا چه حدودی به سینما توجه و این هنر تا چه اندازه در رسانه ملی ما سهم داشته است.

جمشید گرگین؛ آغازگر نقد سینمایی در تلویزیون

جمشید گرگین در دهه شصت اولین جرقه ساخت برنامه‌های سینمایی را زد؛ این برنامه که «سینمای کمدی» نام داشت به نقد و بررسی سینمای کمدی می‌پرداخت. آن سال‌ها تلویزیون دو شبکه داشت و پخش چنین برنامه‌ای یکی از جذابیت‌های خاص تلویزیون برای مخاطبان به شمار می‌رفت. برنامه «سینمای کمدی» با اجرای جمشید گرگین در 26 قسمت روی آنتن رفت و تا حد زیادی توانست بین بیننده‌های آن موقع تلویزیون مورد استقبال قرار بگیرد.

از «جُنگ هنر» تا «سینمای اندیشه» علی معلم در دهه شصت

یکی از متفاوت ترین برنامه‌هایی که در اواخر دهه شصت روی آنتن رفت «جُنگ هنر» بود این برنامه از جمله نخستین برنامه‌‌هایی بود که به طور جدی به هنر سینما در تلویزیون می‌پرداخت. اجرای این برنامه را علی معلم برعهده داشت و در آن با کارگردانان و تهیه‌کنندگان سینمای ایران گفتگو می‌کرد اما پخش این برنامه پس از چند ماه پخش متوقف شد.علی معلم پس از توقیف برنامه «جنگ هنر»، در اواسط دهه 70 برنامه‌ای با عنوان «سینمای اندیشه» را با محوریت پرداختن به آثار روز سینمای جهان به روی آنتن برد و به آزمون و خطا در زمینه ساخت برنامه‌هایی از این دست ادامه داد. معلم خودش کارشناس و مجری «سینمای اندیشه» در 26 قسمت بود و به همراه چند منتقد و سینماگر آثار مختلف سینمایی را نقد و بررسی می‌کرد؛ با پایان رسیدن قسمت‌های تولیدی آن، دیگر مدیران تلویزیون تمایلی برای تولید سری جدید آن نشان دادند و «سینمای اندیشه» هم به خط پایان خود رسید.

جریان نقد سینما با اکبر عالمی/ آغاز جریان سازی نقد سینما از دهه هفتاد

به زعم بسیاری از مخاطبان جدی تلویزیون، جریان اصلی ساخت و پخش برنامه‌ سینمایی در تلویزیون در دهه 70 با «هنر هفتم» با اجرای اکبر عالمی زده شد. «هنر هفتم» که پنجشبه شب‌ها از شبکه یک روی آنتن می‌رفت، به نقد و بررسی فیلم‌های مهم تاریخ سینما می‌پرداخت. «هنر هفتم» برای مخاطبانی که تا پیش از آن فقط به تماشای فیلم‌های سینمایی از تلویزیون عادت داشتند یک برنامه جذاب به حساب می‌آمد و استقبال از ساختار و محتوای این برنامه چند برنامه‌ساز دیگر را برای تولید آثاری از این دست ترغیب کرد؛ بسیاری هم هنوز این برنامه را یکی از تاثیرگذارترین آثاری که در رابطه با سینما ساخته شده می‌دانند که به استانداردهای یک برنامه خوب در این حوزه نزدیک بود.

تداوم نقد سینما در تلویزیون
جای خالی تولید و پخش برنامه‌ای با موضوع سینما، در شبکه اول سیما بعنوان شبکه سراسری بیش از پیش احساس می‌شد تا اینکه این شبکه بعدازظهر جمعه را به برنامه «سینما یک» اختصاص داد. برنامه‌ای که در ابتدا فیلمی که در جدول پخش آن روز قرار داشت معرفی می شد و پس از پایان نمایش، فیلم از سوی کارشناس مورد نقد و بررسی قرار می گرفت. این برنامه به تهیه کنندگی محمد حمیدی‌مقدم بود که بین سالهای 1382 تا 1384 از شبکه اول سیما پخش می‌شد. این برنامه به پخش فیلمهای مطرح جهان می‌پرداخت و سپس با بهره گیری از کارشناسان سینما، فیلمها را نقد و تحلیل می‌کردند. این برنامه سپس به تهیه کنندگی مهدی رحیمیان و با اجرای شاهرخ دولکو روی آنتن رفت. مدتی پس از اتمام سری دوم، سومین سری این مجموعه با نام «سینما یک» به تهیه‌کنندگی مهدی فرودگاهی تولید و پخش شد اما پخش این برنامه نیز بدون اطلاع قبلی متوقف شده است. بعد از گذشت حدود 2 سال در نوروز 1392 این مجموعه به تهیه‌کنندگی علیرضا بختیان و اجراء کوروش سلیمانی تولید و مجدداً پخش آن آغاز شد.

جامعه‌شناسی سینما در رسانه ملی

یکی از برنامه‌های سینمایی که به نقد فیلم‌های روی پرده سینما پرداخت و توانست با دعوت از کارگردانان و تهیه‌کنندگان جناح‌های مختلف به سرعت مخاطبان سینمایی خود را جلب کند، برنامه «سینما دو» بود که همزمان با آغاز ماه ربیع‌الاول از روز پنج ‌شنبه 11 آذر ماه سال 95 از شبکه دو سیما روی آنتن رفت. این برنامه که با رویکرد «بررسی سینمای اجتماعی ایران با نگاهی جامعه‌شناسانه» از شبکه دو سیما پخش خود را شروع کرده بود به تهیه‌کنندگی عباس یداللهی و کارگردانی حمیدرضا معدنچی تولید شد و سعی کرد تا هر هفته تازه‌های سینمای ایران را مورد بررسی قرار ‌دهد. در این برنامه سینمایی محمد خزایی که دبیری جشنواره فیلم فجر و تهیه‌کنندگی چند فیلم سینمایی را در کارنامه خود دارد به عنوان مجری – کارشناس در کنار جواد طوسی به عنوان منتقد و کارشناس برنامه قرار داشت.

فراز و فرودهای «هفت»؛ از جیرانی تا افخمی

اما در میان شبکه‌های مختلف سیما، اولین شبکه‌ای که برنامه چالشی نقد سینمای ایران را بصورت "زنده" تولید و پخش کرد، شبکه سه سیما و برنامه سینمایی «هفت» بود که از طرفی با انتخاب رویکردهای درست ژورنالیستی موفق‌تر، پربیننده‌تر و همچنین پربازخوردتر بود و از طرف دیگر با انتخاب منتقدی چالشی یعنی مسعود فراستی، توانست با انتقادهای بی‌حد و اندازه، سروصداهای بسیاری را در بین رسانه ها و سینماگران ایجاد و اولین برنامه زنده سینمایی تلویزیون را به اوج هیجان برای مخاطبان خود تبدیل کند.

برنامه سینمایی «هفت» که فراز و نشیب‌های زیادی را به خود دید، از اواخر سال 88 با پیشنهاد حمید پنداشته مطرح و پس از ارزیابی‌های بسیار درباره چگونگی اجرا، نوع محتوا و انتخاب مجری، که آن هم پروسه‌ای چند ماهه نیز طی کرد بالاخره از 10 اردیبهشت 89 و با اجرای خود فریدون جیرانی روی آنتن تلویزیون رفت و جیرانی تهیه‌کنندگی و کاگردانی این برنامه را نیز خود بر عهده داشت. اما «هفت» جیرانی پس از 2 سال فعالیت و بعد از جشن دوسالگی این برنامه، در تاریخ 22 اردیبهشت 91 به پایان رسید و از سوی مدیران صدا سیما معلق و فریدون جیرانی از رأس کار کنار گذاشته شد. فضل‌الله شریعت‌پناهی، مدیر گروه اجتماعی وقت شبکه سه، افزایش انتقاد رسانه‌ها از اظهارات جیرانی در برنامه‌های منتهی به آن تاریخ و تذکر چند باره مدیران صدا و سیما و شخص عزت‌الله ضرغامی که در آن دوران سکانداری رسانه ملی را بر عهده داشته و همچنین رسانه های تندرو به جیرانی در خصوص گفته‌هایش در این برنامه را از عوامل مؤثر در تغییر مجری دانست.

یکه‌تازی فراستی در نقد سینما

این اتفاق پایان کار برنامه «هفت» نبود و این برنامه به تعطیلی نرفت، بلکه مدیران سیما برای جلوگیری از به حاشیه رفتن یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های خود، به تغییر مجری آن فکر ‌کردند و پس از بررسی‌های بسیار، دوره جدید این برنامه به سردبیری و با اجرای محمود گبرلو روی آنتن رفت. «هفت» گبرلو جنجال‌های سری اول را نداشت و فضایی آرام‌تر را تجربه کرد اما حضور سینماگران از طیف‌های مختلف و بررسی فیلم‌های متفاوت هم از نقاط قوت این برنامه بود. گبرلو از 9 تیر 1391 تا خرداد 1394اجرای برنامه «هفت» را برعهده داشت. این برنامه بعد از کش و قوس‌های فراوان بار دیگر دستخوش تغییرات شد و تیم «هفت» بهروز افخمی سکان هدایت این برنامه را برعهده گرفت. فضای «هفت» جدید تغییرات زیادی از نوع دکور و ساخت و اجرا داشت. بهروز افخمی هم از 10 مهر کار خود را شروع کرد و همچنان ادامه دارد.

شروع خوب و تداوم استاندارد سازی

در بین شبکه‌های سیما، شبکه چهار سیما بارها برنامه‌های تولیدی خود را دستخوش آزمون و خطا قرار داد و سابقه بیشتری در تولید برنامه‌های نقد سینمایی داشته است. «دو قدم مانده به صبح» نام برنامه‌ ای بود که در سال 1386 با اجرای محمد صالح‌علاء پخش شد و در این برنامه شخصیت‌های فرهنگی و هنری و علمی مانند: فریدون جیرانی یا رشید کاکاوند و عیسی جلالی در رشته‌ای تخصصی خود به نحوی مجری کارشناس برنامه بودند. این برنامه که تهیه کننده و کارگردان آن را سعید بشیری بر عهده داشت و هر شب به جز پنجشنبه و جمعه پخش می‌شد در تابستان 1389 خاتمه یافت.

«دور میز شب» شبکه چهار

با پایان کار برنامه «دو قدم مانده به صبح» سعید بشیری، به دنبال برنامه دیگری رفت و برنامه‌ای را با نام «دور میز شب» با رویکردی انتقادی و آسیب شناسانه با موضوعات مختلف در حوزه‌های فرهنگی را تولید کرد. از جمله موضوعات متنوعی که در بخش‌های مختلف «دور میز شب» به آنها پرداخته ‌شده می‌توان به موضوعات و رویدادهای خبری و فرهنگی اشاره کرد. این برنامه که با اجرای رامین حیدری‌فاروقی و رشید کاکاوند پخش می‌شد از 17 آبان 1389 روی آنتن رفت و تا ماه رمضان سال 90 ادامه داشت.

مدیر شبکه چهار هم دست به «نقد فیلم» شد

یکی از تحولات اساسی در شبکه چهار سیما، در دوران مدیریت غلامرضا غلامی بود که با حمایت‌های محمد سرافراز که در آن زمان هدایت رسانه ملی را برعهده داشت، تولید برنامه «نقد4» را کلید زد. غلامی در تولید این برنامه به سراغ موضوعات مختلف فرهنگی رفت؛ از جمله این برنامه‌ها «نقد فیلم» بود که هر هفته پنجشنبه ها ساعت 23 با هدف نقد و بررسی آثار روی پرده سینمای ایران با حضور کارگردان اثر و یک نفر منتقد سینما روی آنتن می رفت. این برنامه از نیمه مهر ماه 94 با تهیه کنندگی علی سلیمانی شروع شد و تا 21 اسفند ماه ادامه داشت. اجرای این برنامه قرار بود که در ابتدا با اکبر عالمی باشد اما با امیر شهاب رضویان آغاز و سپس با علیرضا شجاع نوی ادامه پیدا کرد. در سری دوم برنامه که با تهیه‌کنندگی رضا حامدی‌خواه آغاز شد اجرای «نقد فیلم» بار دیگر برعهده علیرضا شجاع نوری و دکتر امیر حسن ندایی قرار گرفت.

ورود دوباره محمد صالح‌علاء با «چشم شب روشن»

محمد صالح‌علاء بار دیگر پا به عرصه اجرا برنامه‌های نقد سینما گذاشت و اولین بخش سینمایی برنامه «چشم شب روشن» محمد صالح علا،‌ با حضور اکبر نبوی در مقام منتقد قدیمی سینما، از 17 آذر ماه 95 از شبکه چهار به روی آنتن شبکه چهار سیما رفت و ضمن گفتگو با عوامل فیلم‌ها، به نقد و تحلیل سینمای ایران می‌پردازد.

«سینما اکران»؛ جریان آرام در آگاهی بخشی مخاطبان

شبکه تهران هم برای اینکه از غافله تولید و پخش برنامه‌ سینمایی عقب نماند برنامه «سینما اکران» ا به تهیه‌کنندگی فرشید نوابی روی آنتن برد و تلاش کرد تا ضمن گفت‌وگو با اهالی سینما با یکدیگر، فارغ از هر جناح و گروهی، به بررسی فیلم‌های روز اکران شده سینماهای کشور بپردازد. علی معلم و جواد طوسی کارشناسان دائمی این برنامه بودند و آیتم‌هایی مانند بررسی تاریخ سینما، تحلیل مسائل روز سینما، اخبار جشنواره‌ها، ارتباط مخاطب با سینما و... در برنامه وجود داشت. اما می توان گفت به دلیل اینکه «سینما اکران» همزمان با پخش «هفت» روی آنتن می‌رفت خبری از جنجال‌ و بحث‌های چالشی در آن شاهد نبودیم. برنامه «سینما اکران» در 52 قسمت 60 دقیقه ای به صورت زنده از شبکه تهران پخش شد و سعی داشت تا نگاه نو و متفاوتی به حوزه سینما برای تشویق و جذب به سینما داشته باشد. اجرای «سینما اکران» که از 12 دی ماه 1392 آغاز شد و تا 24 اسفند ماه 1393 ادامه داشت بر عهده محمدحسین لطیفی در 22 قسمت بود اما به دلیل ساخت فیلم سینمایی از تیم تولید جدا و صبا راد در 12 قسمت جای لطیفی را گرفت و گفت‌وگو با کارگردانان و هنرمندان زن سینمای ایران را برعهده گرفت و پس از آن نیز علیرضا غفاری در 18 قسمت اجرای این برنامه را در دست گرفت.

سینماگران پرفروغ در «کافه فیلم» محمد صادقی

شبکه «آی‌فیلم» هم که بعنوان یکی از شبکه‌های پربیننده سیما مطرح است از این فضا دور نماند و از آغاز هفته دفاع مقدس، با برنامه «کافه فیلم» به بررسی فیلمهای سینمایی مطرح ایران پرداخت. این شبکه بین المللی برای گرامی‌داشت هفته دفاع مقدس، با پخش هفت فیلم شاخص سینمای دفاع مقدس، هر فیلم را با حضور کارگردان آن مورد نقد و بررسی قرار ‌داد. «کافه فیلم» که به تهیه‌کنندگی محمد تنکابنی و وحید رونقی و با اجرای محمد صاقی پس از هفته دفاع مقدس نیز پنجشنبه شب‌ها روی آنتن رفت از ساعت 21 با پخش فیلم سینمایی برنامه خود را آغاز و از ساعت 22:30 دقیقه با گفتگو، نقد و تحلیل فیلم با کارگردانان اثر ادامه پیدا کرد؛ با برنامه‌ریزی انجام شده پخش «کافه فیلم» تا عید نوروز سال جاری هم ادامه دارد. در این برنامه شخصیتهای هنری از جمله ابراهیم حاتمی‌کیا، احمدرضا درویش، نرگس آبیار، محمدحسین لطیفى، منوچهر محمدى، بهروز افخمى، پوران درخشنده، محمد مهدی عسگرپور، بهروز شعیبى، هادى مقدم دوست و .... حضور داشته‌اند.