چای کوهی یا چای چوپان، گیاهی پایا از سردهٔ سنبله‌ای و بوته‌ای است. چای کوهی در ارتفاعات و درون صخره‌ها می‌روید. نام علمی آن، سیدریتیتس (Sideritis) و یونانی و به معنای آهن است. در زمان‌های قدیم از این گیاه برای درمان جراحت‌های ناشی از اسلحه‌های فلزی «سرد» و آهنین در میادین جنگ استفاده می‌کردند و به همین دلیل نام آن را آهن گذاشتند. در ادامه با این گیاه و خواص آن بیشتر آشنا می‌شوید.

حتما بخوانید:

• چای اولانگ چیست؛ 10 خاصیت درمانی و عوارض چای اولانگ
• چای ماچا چیست؛ 6 خاصیت درمانی یکی از غنی‌ترین منابع آنتی اکسیدان
• طرز تهیه‌ چای زنجبیل با 6 روش سریع و آسان

خواص چای کوهی

برگ‌، ساقه و گل‌های گیاه چای کوهی را در آب جوش قرار داده و آن را دم کرده و چای داغی از آن درست می‌کنند. این چای، برای درمان برخی از بیماری‌ها و همچنین از سر تفنن، نوشیده می‌شود. اعتقاد بر این است که چای کوهی، سیستم ایمنی بدن را افزایش می‌دهد و به درمان سرماخوردگی کمک می‌کند. این چای خلط‌آور بوده و در درمان برونشیت و آسم مؤثر است. همچنین چای کوهی سوزش معده و زخم معده را بهبود می‌بخشد، از اضطراب کاسته و موجب خواب راحت و عمیق می‌شود. با وجود اینکه این چای عاری از کافئین است، انرژی بدن را افزایش می‌دهد.

چای کوهی طعم خوبی دارد و برای بیشتر ذائقه‌ها خوشایند است. طعم آن تقریبا شبیه ترکیبی از بابونه، نعناع و لیمو است. بوی این چای، مانند گیاه لیموترش دلچسب است. البته چای کوهی، مانند بسیاری از داروهای گیاهی، به اندازه کافی مورد بررسی‌های بالینی قرار نگرفته و فواید آن به شکل علمی اثبات نشده است. بنابراین از این گیاه به‌منظور تشخیص، درمان و معالجه یا پیشگیری از بیماری استفاده نمی‌شود.

با این‌حال در درمان‌های سنتی از این چای به‌دلیل فواید آن استفاده‌های متعددی می‌شود. در ادامه فواید چای کوهی برای سلامت شرح داده شده است:

1. ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی مانند چای سبز

البته ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی یک فنجان دم‌کردهٔ چای کوهی به‌اندازه یک فنجان چای سبز نیست، اما به‌دلیل ویژگی زیست‌فراهمی آن، با چای سبز قابل مقایسه است. در بررسی‌های علمی مشخص شده، چای کوهی می‌تواند از میتوکندری‌های بدن در برابر صدمات اکسایشی محافظت کند. همچنین بنابر بررسی‌های آزمایشگاهی، اسانس چای کوهی می‌تواند از نظر آنتی‌اکسیدانی تا حدی مؤثر باشد. محققان در سال 2011 نیز در بررسی‌های خود متوجه شدند که این چای خواص ضدمیکروبی و ضدتشنج دارد.

2. کاهش اضطراب و افزایش خواب راحت

چای کوهی به‌دلیل ویژگی‌های آرام‌بخشی و تسکین‌دهندگی از دیرباز مورد توجه افراد قرار گرفته است. مشخص شده است که این گیاه متابولیت‌های پینن (pinene ) به نام‌های میرتنول (myrtenol ) و وربنول (verbenol) دارد و ویژگی‌های آرام‌بخشی‌اش به‌دلیل وجود این مواد شیمیایی است.

در بررسی محققان آلمانی مشخص شد که این مواد شیمیایی با گیرنده‌های GABA در مغز، در تعامل هستند. (گیرنده‌های گاما آمینوبوتیریک اسید، نوعی میانجی عصبی مهم در سیستم مرکزی بدن است که عموما نقش مهاری دارد؛ یعنی تحریک‌های عصبی یا تضعیف آنها را مهار می‌کند). به همین دلیل است که چای کوهی برای درمان بی‌خوابی و داشتن خوابی راحت مناسب است و ویژگی‌های ضداضطرابی دارد. این گیاه در هوشیاری افرد نیز مؤثر است.

3. بازدارندهٔ پلاک آمیلوئید (علامت آلزایمر)

البته باید گفت که وجود پلاک آمیلوئید در مغز، ریشه اصلی ابتلا به آلزایمر نیست (و دلیل این بیماری هنوز کاملا مشخص نشده است)، اما وجود این پلاک در مغز، معمولا نشان‌دهندهٔ وجود بیماری آلزایمر است. هرچه آلزایمر پیشرفت کند، مقدار این پلاک در مغز بیشتر خواهد شد. محققان در بررسی‌های این چای روی نمونه‌های حیوانی، متوجه شدند که عصارهٔ چای کوهی می‌تواند از تشکیل آمیلوئید در سر حیوانات پیشگیری کند. این بررسی در سال 2018 منتشر شد.

4. افزایش حافظه و بهبود یادگیری

دانشمندان نروژ و آلمان، با بررسی ‌موش‌های آزمایشگاهی که سن‌ آنها بالا بود و علائم بیماری آلزایمر داشتند، فهمیدند که چای کوهی، نه‌تنها از مقدار پلاک آمیلوئید در مغز کم می‌کند، بلکه به عملکرد و بقای سیستم عصبی این حیوانات نیز کمک می‌کند. این گیاه توانست حافظه این موش‌های آزمایشگاهی را بهبود بخشد و ظرفیت یادگیری را در آنها افزایش دهد.

5. کاهش رشد سلول‌های بدخیم سرطان دهانهٔ رحم

محققان مجارستان در سال 2017، چای کوهی را در سه خط سلولی سرطان دهانه رحم انسان بررسی کردند. مقدار 30 میکرومتر (0,03 میلی‌متر) از عصارهٔ چای کوهی، می‌تواند جلوی رشد این سلول‌های سرطانی را تا 50 درصد بگیرد. البته این بررسی در آزمایشگاه انجام است. این محققان 6 ترکیب مختلف چای کوهی را آزمایش کردند و متوجه شدند که دو ترکیب پامی‌فرین ایی (pomiferin E) و متوکسی‌ساکورانتین-6 (6-methoxysakuranetin)، بیش از ترکیبات دیگر در درمان این بیماری مؤثرند.

6. پیشگیری از سرطان ملانوما، سینه و رودهٔ بزرگ در آزمایشگاه

محققان ایتالیایی، اسانس چای کوهی را روی سرطان سینه، رودهٔ بزرگ و ملانومای انسان در آزمایشگاه بررسی کردند و این گیاه توانست تا حد زیادی جلوی تکثیر سلول‌های سرطانی را بگیرد. این محققان می‌گویند، عملکرد چای کوهی در برابر سیس‌پلاتین (دارویی که در درمان‌های سرطان پرکاربرد است) بهتر است.

7. ضداضطراب

این گیاه حاوی فلاونوئیدهاست که اثرات بازدارندگی روی مونوآمین اکسیداز دارند (این آنزیم‌ها در مغز، میانجی‌های عصبی مونوآمین را تخریب می‌کنند). بازدارنده‌های مونوآمین اکسیداز نوعی دارو هستند که برای درمان افسردگی، اختلال ترس و وحشت و ترس اجتماعی به‌کار می‌رود. اگرچه مطالعات انسانی هنوز انجام نشده است، اما بررسی محققان ترکیه نشان می‌دهد که چای کوهی می‌تواند اثرات ضدافسردگی داشته باشد.

8. کاهش فشار خون

دانشمندان صربستان، ترکیباتی در چای کوهی یافتند که ویژگی‌های رگ‌گشایی دارد و می‌تواند فشار خون را پایین بیاورد. البته این محققان، این آزمایش را روی خرگوش‌ها و در آزمایشگاه انجام دادند. این چای مانند چای ترش برای درمان فشار خون بالا عالی است.

9. ویژگی‌های ضدالتهابی

کاراگینان، نوعی ماده شیمیایی است که در چای کوهی، مانند شیر بادام یافت می‌شود و این ترکیب، در آزمایش‌های روی حیوانات، ویژگی ضدالتهابی از خود نشان داده است. دانشمندان کمی از کراگینان را روی پوست قرار دادند و این گیاه ویژگی‌های ضدالتهابی بروز داد.

مقدار 100 و 200 میلی‌گرم در هر کیلوگرم از وزن بدن از ترکیبات فنولی که از چای کوهی گرفته می‌شود، می‌تواند به اندازه داروی دومتاسین (domethacine)، ویژگی‌ ضدالتهابی داشته باشد.

10. افزایش تراکم و استحکام استخوان

البته این اثر چای کوهی هنوز روی انسان آزمایش نشده، اما محققان می‌گویند چای کوهی می‌تواند استخوان‌ها را سالم نگه دارد.

دانشمندان به‌مدت 6 ماه، به موش‌های آزمایشگاهی، عصارهٔ چای کوهی دادند. تفاوت تراکم استخوان در این موش‌ها در قسمت‌های درشت‌نی و استخوان ران، نسبت به موش‌های دیگر که بدون درمان باقی مانده بودند، چشمگیر بود.

11. بهبود دستگاه گوارش

محققان در بررسی‌های سال 2012 خود، به این نتیجه رسیدند که چای کوهی می‌تواند روی سلامت معدی و روده‌ای و اختلال‌های مربوط به آن، اثر مثبتی بگذارد. در واقع، به‌دلیل وجود آنتی اکسیدان و فنول‌های طبیعی در این گیاه، چای کوهی می‌تواند از التهاب موجود در مجرای معدی و روده‌ای، بکاهد. این چای با کاهش سمیت و التهاب در دستگاه‌ گوارش بدن، در درازمدت اثرات محافظتی روی آن دارد.

عوارض جانبی چای کوهی

در بررسی روی جوندگان، مقدار مصرف چای کوهی حتی در اندازه‌های 2000 میلی‌گرم در هر کیلو وزن بدن، که 14 روز پیاپی به موش‌ها داده شد، در آنها هیچ نوع سمیتی به وجود نیاورد. در نتیجه، هیچ نوع سمیت و جهش ژنتیکی در استفاده از این چای مشاهده نشده است. همچنین هیچ نوع حساسیتی به چای کوهی نیز گزارش نشده است.

روش درست کردن دمنوش چای کوهی

برای دم کردن چای کوهی، می‌توانید از برگ‌ها، ساقه و گل‌های آن استفاده کنید. حدود چند سانتی‌متر از برگ یا ساقه‌های تازهٔ این گیاه را به‌مدت 5 تا 10 دقیقه در آب جوش قرار دهید و بگذارید دم بکشد. البته اگر برگ‌های این گیاه به‌شکل خشک‌شده بود، حدود 2 قاشق غذاخوری از آن را در 1,5 فنجان آب جوش بریزید و در ظرف را ببندید و بگذارید به‌مدت 5 تا 10 دقیقه دم بکشد. سپس چای را از صافی رد کنید و آن را بنوشید. می‌توانید این چای را همراه با عسل، شیر یا لیموترش مصرف کنید.

می‌توانید این چای را صبح‌ها هنگام صبحانه یا شب‌ها همراه با زیتون، پنیر فتا یا نان بنوشید.

خرید چای کوهی

این نوع چای معمولا در خواروبارفروشی، داروخانه‌های گیاهی و عطاری‌ها به فروش می‌رسد. همچنین می‌توانید چای کوهی را خودتان بچینید و در خانه خشک کرده و نگهداری کنید.