به زوجی نابارور گفته می‌شود کـه پس از یکسال مقاربت بدون استفاده از هـرگونـه وسـیله جلوگیری از بارداری، نتوانند صاحب فرزند شوند. با توجه به سهم مـساوی مردان و زنان در ایجـاد ناباروری، مراجعه زوجین به پزشک برای تشخیص و پیگیری علـت ناباروری ضرورت دارد؛ حضور مرد و انجام تست آنالیز در زمان تعیین شـده مهم است زیرا می‌تواند در همان ابتدای بررسـی روش درمـانی را تغییر دهد. اگر سعی دارید شانس بارور شدن خود را افزایش دهید، لازم است از هر عاملی که می‌تواند تاثیر منقی بر قابلیت باروری شما داشته باشد، پرهیز کنید.
علل ناباروری
محمدهادی انصاری کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی اظهار کرد: اختلال در ساخت، تولید و انتقال اسپرم، سبب ناباروری مردانه می‌شود؛ اختلال در ساخت اسپرم یا کاهش کیفیت آن از عوامل موثر در ناباروری مردانه است، که به علت اختلال ترشح هورمون‌های مردانه، واریکوسل (واریسی شدن ورید‌های کیسه بیضه)، عوامل فیزیکی بویژه افزایش حرارت موضعی بیضه‌ها در اثـر مشاغلی مانند رانندگی، نانوایی و ریختـه‌گـری‌هـا، سـونا و جکوزی داغ رخ می‌دهد.
وی ادامه داد: عوامل شیمیایی ماننـد کار بـا رنگ‌هـا، گازهـای بیهوشـی، حشره‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، همچنین آلاینده‌های محیطی مانند افزایش میزان سرب در هوا که باعث ضعف و کندی حرکت اسپرم و در نتیجه ناباروری می‌شود؛ اختلال در انتقال اسپرم از دیگر عوامل موثر در ناباروری مردان است.
این کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی بیان کرد: انسداد در لوله‌های منی بر مجاری اپیدیدیم که وظیفه نگهـداری و تکامل اسپرم‌ها را به عهده دارند، موجب نقصان اسپرم در مایع منی خواهد شد، مثال‌های این موارد عبارتند از وازکتومی، انـسداد در نتیجه عفونت‌های مقاربتی، ضربه.
انصاری گفت: سایر علل ناباروری شامل مواد شیمیایی، مواد آرایشی نامرغوب حاوی فلزات سنگین و مـواد اکسیدان پاک‌کننده‌ها، آلاینده‌های هوای تنفسی (سرب)، حشره‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها، کار با گاز‌های بیهوشی، کار با جیوه و دارو‌های سیتوتوکسیک است.
وی افزود: عوامل فیزیکی شامل امواج تلفن همراه، رادیو، تلویزیون بر ناباروری موثر هستند؛ امواج الکترومغناطیس با شدت خاص می‌تواند بر تکثیر و فعالیت‌های سلولی تاثیرگذار باشد، افزایش ایـن ارتعاشات می‌تواند بر کیفیت اسپرم و تخمک موثر باشـد، چنانچه فرد در مقابل تابش مستقیم میدان‌های الکترومغناطیس قرار گیرد موجـب آسـیب در DNA سلول خواهد شد.
این کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی با تاکید بر اینکه امواج مایکروویو بر ناباروری موثر هستند، گفت: فرآیند پختن غذا با امواج مایکروویو در تولید رادیکال‌های آزاد نقش دارد و ارتباط بین رادیکال‌های آزاد و سرطان، رماتیسم مفصلی، پیری زودرس و بیمـاری‌های عروق کرونر قلب رابطه وجود دارد.
انصاری با اشاره به اینکه فشار‌های روانی در ناباروری تاثیرگذار است، گفت: استرس درمدت زمان طولانی می‌تواند عوارضی همچون ناباروری، زایمان زودرس و سقط جنین ایجاد کند؛ استرس عام مداخله گر در عملکرد هورمون‌های محرک تولید اسـپرم اسـت، تعداد اسپرم‌ها زمانی که فرد تمرین‌هـای سـخت و بیش از اندازه دارد و در مواقعی که فرد درگیر فشار‌های روانی دراز مـدت اسـت تحت تأثیر قرار می‌گیـرد، از طرفی مشکلات ناباروری، باعث استرس بیشتری می‌شود.
تاثیر محیط آرام و بدون استرس در باروری
وی تشریح کرد: ایجاد محیطی آرام و دور از استرس قبل از تصمیم به بارداری می‌تواند از ایجاد عوارض نامبرده پیشگیری کند؛ بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های تیروئید، ایدز، سندرم کوشینگ، آنمی، حملات قلبی و اختلالات کبد و کلیه با ناباروری مرتبط هستند، سرطان و روش‌های درمان آن شامل رادیوتراپی و شیمی درمانی باعث اختلال در تولید اسپرم می‌شود، سـوابق خـانوادگی نازایی هم می‌تواند در ناباروری نقش داشته باشد.
انصاری با تاکید بر اینکه شیوه زندگی در ناباروری بسیار موثر است، گفت: چاقی، لاغری، کمبود مواد غذایی مورد نیاز و مصرف مواد غذائی مضر، تغذیه درمانی و تغییر شـیوه زندگی بـر زوج‌هـای نابـاروری کـه پزشکان علت ناباروری آنها را غیر قابل توضیح و نامـشخص بیـان کرده‌اند، مؤثر است.
شایع‌ترین علل ناباروری در زنان
این کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی با اشاره به اینکه یکی از علل شایع در ناباروری زنان، زندگی ماشینی، تحرک کم و افزایش غیرطبیعی وزن است، گفت: کنترل وزن یکی از روش‌هایی است که در پیشگیری از ابتلای مردان و زنـان به ناباروری مـؤثر است و کاهش وزن می‌تواند باعث بارور شدن افراد شود، به طوری که آمار‌ها نشان می‌دهد زنانی با شاخص توده بدنی بـین ۲۵ تـا ۳۹ دو برابر بیش از سایرین در معرض ابتلا به ناباروری قرار دارند.
انصاری تصریح کرد: احتمال ابتلا به ناباروری در زنان با شاخص توده بدنی کمتـر از ۱۹ در دوره پیش از بارداری ۲۵ درصد بیشتر می‌شـود، زنان بـا اختلالات غذایی مثل بی‌اشتهایی عـصبی و رژیم‌هـای غذایی بـا کالری پایین و گیـاه‌خـواری در معـرض خطر بیشتری هـستند، چنین زنانی به دلیل کمبود مواد غذایی مهمـی چـون ویتـامین B۱۲، روی، آهن و اسیدفولیک ناباروری را تجربه خواهند کرد.
رویا حسین‌خانی متخصص زنان و نازایی اظهار کرد: عقیمی در مردان و زنان با کمبود ویتامین E رابطـه دارد؛ بـا کمبود این ویتامین بافت‌های تولید مثلی تخریب می‌شوند، ویتامین‌های A ، B۲، B۶ (تولید هورمون‌های مردانه) که باروری بسیار موثر هستند.
این متخصص زنان و نازایی ادامه داد: تعدادی از سیستم‌های آنزیمی مربـوط بـه بـاروری در زن و مرد است، برای مثال رشد و نمو دیواره رحم بـستگی بـه روی دارد، این ماده معدنی برای تولید اسپرم در مردان نیز مـورد نیـاز است، تغذیه در تولید اسپرم نقش مهمی ایفا می‌کند و اگر انرژی کافی از طریق مواد انرژی‌زا توسط مایع در گردش خون به اسپرم نرسد می‌تواند به آسیب دیدگی آن منجر شود.
حسین‌خانی با تاکید بر اینکه نوشیدن قهوه و مواد غذایی حاوی کافئین در افزایش احتمال ناباروری در زنان نقش دارد، گفت: نوشیدن پنج فنجان قهوه در روز یا بیشتر خطر ابتلا به ناباروری را تـا ۲ برابـر افزایش می‌دهد، بطور کلی مصرف بیش از ۵۰۰ میلی گرم قهـوه در روز در ناباروری زنان مؤثر است، استفاده زیاد از غذا‌های آمـاده که حاوی نگهدارنده‌ها و سموم هستند نیز به کاهش توان باروری منجر می‌شود.
رابطه مستقیم مصرف سـیگار و نازائی
وی با بیان اینکه سیگار یکی دیگر از عـواملی اسـت کـه شـانس باروری را به میزان قابـل تـوجهی کـاهش مـی‌دهد، اظهار کرد: سیگار کشیدن در حـاملگی تـأثیر سـوء دارد و قدرت باروری را هم در زن و هم در مرد کاهش می‌دهـد، خطـرات مـصرف دخانیات بـا افزایش سن بیشتر می‌شود، بـین تعـداد سـیگار مصرفی و نازائی رابطه مستقیم وجود دارد.
این متخصص زنان و نازایی بیان کرد: یکی از اصول قابل توجه در پیشگیری و درمان ناباروری زنان ورزش اســت، اصــولاً تحرک کافی و ورزش، نقش ویژ‌ه‌ای در کلیه مراحل مربوط به بارداری، تغییرات خاص، سن بلوغ و عوارض مربوط به دوران بارداری دارد.
حسین‌خانی گفت: زنانی که تحرک کافی دارند، هنگام اقدام به بارداری، با مشکلات کمتری روبرو می‌شـوند و بـه علـت وزن مناسب از عوارضی مانند افزایش فشار خون خاص بـارداری، اختلالات گوارشی و نیز چاقی بیش از حد در امان می‌مانند.
تمرینات ورزشی سنگین از عوامل ناباروری
وی ادامه داد: یکی از عمده‌ترین دلایل نازایی در زنان، خصوصاً در افراد چاق مربوط به عارضه تخمدان پلی کیستیک و سـندرم متابولیـک اسـت کـه می‌توان با انجام حرکات ورزشی متعادل و زیـر نظـر پزشـک ایـن عارضه را درمان و از پیشرفت آن جلوگیری کرد، باید توجـه داشت که دوندگان ماراتون و زنانی کـه تمرینـات ورزشـی سـنگین دارند، مستعد اختلالات قاعدگی و ناباروری هستند.
ایا ناباروری قابل درمان است؟
این متخصص زنان و نازایی درباره راه‌های درمان ناباروری، گفت: درمان در اکثر موارد با روش‌های ساده ولی گاه گران امکان پذیر است، مثلا در خانم‌های دچار اخـتلال در کارکرد تخمدان با دارو‌های خاص در عمده موارد مشکل حـل می‌شود؛ در صـورت گرفتگی و انسداد لوله رحم معمولا ابتدا با کمک جراحی (بـاز و یا استفاده از لاپاراسکوپی) اقدام به باز کردن لوله‌ها می‌شود ولی درمان‌های فوق در ۱۵تا۲۰ درصد از زوج‌های نابارور موفق نیست و استفاده از روش‌های آزمایشگاهی برای درمان نابـاروری ضـرورت پیدا می‌کند.
وی یادآوری کرد: در مردان هـم در مـوارد مـشکلات جزئی از دارو یـا جراحـی اسـتفاده می‌شود و در صـورت عـدم حـصول نتیجـه با برداشـت سلول‌های جنسی (اسپرم) از بافت بیضه و تلقیح داخل تخمک در آزمایشگاه (ICSI) استفاده خواهد شد؛ در صورتیکه بـا اسـتفاده از روش‌های فوق، نتیجه مطلوب حاصل نشود، سایر روش‌ها شـامل تخمک اهدائی، جنـین اهدائی و رحـم جـایگزین و یـا فرزنـد خواندگی به زوج پیشنهاد می‌شود.
