خار مریم گیاهی با خواص درمانی است که با نام‌های دیگری مانند خار شیری یا خار اسکاتلندی هم شناخته می‌شود. خار مریم، گیاهی خاردار با گلبرگ‌های بنفشی است که رگه‌های سفید دارند. مواد فعال در خار مریم، گروهی از ترکیبات گیاهی موسوم به سیلیمارین هستند. از عصاره خار مریم برای درمان‌ خانگی مشکلات مختلفی استفاده می‌شود. در این عصاره حدود 65 تا 80 درصد سیلیمارین وجود دارد. این ماده دارای خواص ضدالتهابی، ضدویروسی و آنتی اکسیدانی است. به طور سنتی هم از خواص خار مریم برای درمان اختلالات کیسه صفرا و کبد، افزایش شیر مادر، جلوگیری و درمان سرطان و مراقبت از کبد در مقابل زهر نیش مار، الکل و سموم محیطی دیگر استفاده می‌شده است.

خواص گیاه خار مریم

1. خواص خار مریم برای محافظت از کبد

یکی از دلایل شهرت گیاه خار مریم، محافظت آن از کبد است. از این گیاه به عنوان درمان مکمل بیماری‌هایی مانند کبد چرب الکلی، کبد چرب غیرالکلی، هپاتیت و حتی سرطان کبد استفاده می‌شود. خار مریم از کبد در برابر سمومی مانند آماتوکسین یعنی ماده‌ای که از قارچ سمی وارد بدن می‌شود هم حفاظت می‌کند. اگر سم این قارچ در معده هضم شود، خطر مرگ به وجود خواهد آمد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد، مصرف مکمل‌های خار مریم برای بیمارانی که مشکلات و اختلالات کبدی داشته‌اند، موجب بهبود شده است. مصرف این گیاه از تخریب کبد و التهاب آن می‌کاهد.

هنوز باید تحقیقات بیشتری درباره شیوه اثرگذاری مثبت خار مریم بر کبد انجام شود اما به نظر می‌رسد که این گیاه باعث کاهش تخریب کبد می‌شود. زمانی که کبد به سوخت‌وساز مواد سمی می‌پردازد، رادیکال‌های آزادی در بدن تولید می‌شوند که کبد را تخریب می‌کنند. نتیجه پژوهشی هم حاکی از آن است که خواص خار مریم به افزایش امید به زندگی در افرادی می‌انجامد که بر اثر ابتلا به کبد چرب الکلی به سیروز کبدی دچار شده‌اند.

البته به تحقیقات بیشتری درباره خواص خار مریم نیاز است. چون فعلا نتایج پژوهش‌ها درباره میزان اثرگذاری بر کبد متفاوت است و هنوز نمی‌توان به آنها اعتماد کامل داشت. در واقع با تحقیقات بیشتر باید از میزان و مدت مناسب مصرف خار مریم مطلع شد. با وجود مصرف گسترده خار مریم به عنوان درمانی تکمیلی در رفع مشکلات کبدی، همچنان نمی‌توان آن را به طور قطع در کاهش علائم و بیماری‌های کبد مؤثر دانست. این اثرگذاری زمانی که فرد سبک زندگی سالمی نداشته باشد هم کمتر خود را نشان خواهد داد.

2. جلوگیری از مشکلات مغزی وابسته به کهولت سن

بالغ بر دوهزار سال است که از خواص خار مریم برای درمان بیماری‌های مرتبط با مغز مانند آلزایمر و پارکینسون استفاده می‌شود. وجود آنتی‌اکسیدان و مواد ضدالتهاب موجود در خار مریم به عنوان یک محافظ عصبی می‌تواند از اُفت عملکرد مغزی با افزایش سن، جلوگیری کند. در تحقیقاتی که در آزمایشگاه‌ها و روی حیوانات انجام می‌شود، سیلیمارین موجود در خار مریم توانسته از تخریب سلول‌های مغزی به خاطر استرس اکسیداتیو کم کند. ممانعت از تخریب سلول‌ها باعث مبارزه با کاهش توانمندی مغزی می‌شود.

پژوهش‌های دیگر هم نشان داده‌اند که خواص خار مریم در کاهش شمار پلاک‌های آمیلوئیدی در مغز حیوانات مبتلا به آلزایمر مفید بوده است. پلاک‌های آمیلوئیدی، شاخه‌های چسبناکی از پروتئین آمیلو‌ئید است که با افزایش سن می‌توانند میان سلول‌های عصبی قرار بگیرند. تعداد پلاک‌های آمیلوئیدی در مغز افراد مبتلا به آلزایمر بسیار زیاد می‌شود. ظاهرا خار مریم می‌تواند روی کاهش این پلاک‌ها اثرگذار باشد.

البته ناگفته نماند که درباره اثرات خار مریم، روی انسان‌های مبتلا به پارکینسون، زوال عقل و آلزایمر هیچ پژوهش علمی صورت نگرفته است. مشخص نیست که خار شتر برای رفع موانع مغزی به‌درستی و کاملا در بدن جذب می‌شود یا خیر. ضمن اینکه هنوز کسی نمی‌داند، میزان دوز مناسب مصرف این ماده برای اثرگذاری مثبت چقدر است.

3. خواص خار مریم برای حفاظت از استخوان‌ها

پوکی استخوان نوعی بیماری است که در آن استخوان‌ها رو به زوال می‌روند. این مشکل معمولا در طول زمان و به‌تدریج ایجاد و باعث می‌شود تا استخوان‌ها، شکننده و ضعیف شده و حتی با کوچک‌ترین ضربات و فشارها به‌سادگی بشکنند. در تحقیقات آزمایشگاهی و پژوهش‌هایی که روی حیوانات صورت گرفته، مشخص شده که مصرف خار مریم به تحریک تولید مواد معدنی در استخوان‌ها کمک می‌کند و از استخوان‌های بدن در برابر ضعیف شدن و زوال، محافظت می‌کند. محققان معتقدند که احتمالا می‌توان از خواص خار مریم برای جلوگیری یا درمان پوکی استخوان در زنان یائسه بهره برد. البته این موضوع هم روی انسان‌ها آزمایش نشده و نیازمند بررسی و مطالعه بیشتری است.

4. ایجاد بهبود در روند درمان سرطان

گفته می‌شود که سیلیمارین موجود در خار مریم دارای خواص آنتی‌اکسیدانی است و به همین خاطر در درمان بیماران مبتلا به سرطان مفید واقع می‌شود. تحقیقاتی که روی حیوانات انجام شده، نشان می‌دهد که مصرف این گیاه می‌تواند از اثرات جانبی درمان‌های سرطان بکاهد. در بعضی موارد، مصرف خار مریم اثرات جانبی شیمی درمانی را در درمان بعضی از انواع سرطان کاهش می‌دهد و حتی باعث تخریب سلول‌های سرطان‌زا هم می‌شود.

البته مطالعات درباره اثرات مصرف خار مریم روی انسان‌ها محدود است و هنوز به بررسی‌های بیشتری درباره تأثیرات بالینی این ماده روی افراد مختلف نیاز است. شاید علت کمبود مشاهدات در این زمینه ناتوانی انسان‌ها در جذب کافی این ماده برای مشاهده اثرات پزشکی است. در هر حال، پژوهش‌های بیشتری در این زمینه لازم است.

5. افزایش تولید شیر مادر

یکی دیگر از خواص خار مریم در افزایش میزان شیر مادران شیرده است. به نظر می‌رسد که این گیاه می‌تواند موجب افزایش هورمون تولید شیر یعنی پرولاکتین شود. داده‌های چندانی در این‌باره در دست نیست، اما پژوهشی نه‌چندان وسیع و تصادفی نشان داده که در دو گروه از مادران شیردهی که مورد مطالعه قرار گرفته بودند، میزان شیر مادرانی که روزانه 420 میلی‌گرم سیلیمارین مصرف کرده بودند، نسبت به مادرانی که دارونما استفاده کرده بودند، حدود 64 درصد افزایش داشته است. البته تنها پژوهش علمی درباره اثرات مثبت خار مریم در زمینه تولید شیر بیشتر همین مورد بوده و به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.

6. کمک به رفع آکنه پوستی

آکنه همان جوش‌های ناخوشایندی است که به خاطر نوعی التهاب پوستی مزمن ایجاد می‌شود. آکنه می‌تواند روی زیبایی ظاهری اثرات منفی بگذارد و درد و نگرانی برای فرد ایجاد کند. گفته می‌شود که تخریب اکسیداتیو، عامل ایجاد آکنه در بدن است و خار مریم با وجود داشتن خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خود می‌تواند مکملی مناسب برای مبتلایان به آکنه باشد. پژوهشی در این‌ باره نشان می‌دهد، مصرف روزانه 210 میلی‌گرم سیملارین به مدت هشت هفته، 53 درصد از زخم‌های ناشی از آکنه را کاهش می‌دهد. برای تأیید این خاصیت خار مریم هم نیاز به پژوهش‌های بیشتری وجود دارد. به طور کلی، ویژگی ضدالتهابی خار مریم در مشکلات التهابی، مفید واقع می‌شود. مثلا درمان آسم با این گیاه هم به نظر منطقی می‌رسد.

7. کاهش سطح قند مبتلایان به دیابت

مصرف مکمل‌های خار مریم به عنوان درمان جانبی و تکمیلی در کنار روش‌های درمانی دیابت نوع دوم هم مفید است. به نظر می‌رسد، یکی از ترکیبات موجود در خار مریم مشابه داروهایی عمل می‌کند که برای درمان دیابت نوع دوم به کار می‌روند. این ماده موجب بهبود حساسیت انسولینی می‌شود و کلسترول و قند خون را پایین می‌آورد. پژوهشی که اخیرا در این زمینه انجام شده، نشان می‌دهد، افرادی که به طور منظم سیلیمارین مصرف می‌کنند، شاهد کاهش HbA1c و سطح قند خون ناشتای خود هستند. HbA1c هم معیاری برای کنترل قند خون است. علاوه بر اینها، خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خار مریم باعث کاهش خطرات و عوارض جانبی دیابت مانند ابتلا به بیماری‌های کلیوی می‌شود. البته باز هم لازم به ذکر است که تحقیقات انجام‌شده کیفیت مطلوبی ندارند و نیاز به بررسی‌های بیشتر در زمینه تعیین اثرات مفید خواص خار مریم وجود دارد.

8. کمک به کاهش وزن

در سال 2016، تحقیقی روی موش‌ها انجام شد. در این پژوهش مشخص شد، مصرف سیلیمارین برای موش‌هایی که تحت رژیم چاق‌کننده قرار داشتند باعث کاهش وزن بوده است. به همین خاطر به نظر می‌رسد که مصرف خار مریم می‌تواند موجب کاهش وزن شود. البته این ادعا نیاز به تحقیق و بررسی‌های بیشتری دارد.

عوارض خار مریم

اگر خار مریم را به شکل خوراکی مصرف کنید، مشکلی به وجود نمی‌آید. در پژوهش‌هایی که افراد در طولانی‌مدت، دوز بالایی از این گیاه را مصرف کرده بودند، هیچ‌گونه عوارض جانبی خاصی به وجود نیامده بود. اگر هم مصرف خار مریم عوارضی داشته باشد، بیشتر در ناحیه روده‌ها و به صورت اسهال، حالت تهوع یا نفخ شکم خود را نشان می‌دهد.

در هر حال بعضی از افراد با شرایط خاص باید در مصرف خار مریم احتیاط کنند:

• زنان باردار: اطلاعاتی درباره اثرات مصرف خار مریم برای زنان باردار وجود ندارد؛ پس احتیاط در مصرف آن شرط عقل است.
• افراد دچار حساسیت گیاهی: مصرف خار مریم می‌تواند برای کسانی که به گیاهان خانواده کاسنی حساسیت‌ دارند، مشکلاتی ایجاد کند.
• افراد مبتلا به دیابت: خاصیت کاهش قند خون خار مریم می‌تواند موجب افت قند خون شدید افراد مبتلا به دیابت شود.
• افراد با شرایط خاص: خار مریم دارای خواص استروژنی است؛ پس امکان دارد وضعیت بیماری‌های حساس به هورمون مانند سرطان سینه را وخیم‌تر کند.

در آخر

خواص خار مریم طوری است که می‌توان از آن به عنوان مکملی برای درمانی جانبی استفاده کرد. مثلا می‌توان از آن برای درمان بیماری‌های کبدی، سرطان و دیابت استفاده کرد. البته پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه محدود بوده و به تحقیقات جدی‌تر و گسترده‌تری نیاز است.