احکام سفر و گردشگری

امروزه با پیشرفت علم و صنعت بحث مسافرت و گردشگری آسان تر از گذشته به نظر می رسد و بسیاری از موانع قبلی پیش روی این موضوع به چشم نمی خورد، از اینرو سفر و گردشگری یکی از مسائل پر طرفدار و حتی اقتصادی برای ملل مختلف شده است.

در دین اسلام هم گردشگری و سفر، مورد تأیید و حتی تأکید قرار گرفته است. خداوند متعال در چهارده آیه از قرآن کریم به سفر و گردشگری به مناطق مختلف تشویق کرده است، و در اکثر موارد نتیجه آن را عبرت اندوزی و بالا رفتن سطح آگاهی دانسته است. که در اینجا به یک نمونه از آن اشاره می کنیم:

«اولم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبة الذین من قبلهم و کانوا أشد منهم قوة؛ آیا در زمین گردش نمی کنند تا بنگرند به چگونگی سرانجام کسانی که پیش از ایشان زندگی می کردند و از ایشان نیرومندتر بودند».[1]

چنانچه مسافرت و گردشگری با رعایت موازینش صورت بگیرد ارزشهای مادی و معنوی بسیاری را به همراه می آورد، مانند؛ انجام زیارت، دیدو بازدید، ارتقاء سلامت و ...

در خصوص فواید سفر و مسافرت از ائمه اطهار و نبی اکرم (ص) احادیث و روایتی ذکر شده است. که در اینجا به نمونه ای از آن اشاره می کنیم.

در روایاتی، مسافرت مورد تشویق قرار گرفته و فواید معنوی و مادی آن یادآوری شده است. از جمله در حدیث نبوی آمده است:

«مسافرت کنید تا سلامتی و عافیت یابید. مسافرت کنید تا بهره مند شوید».[2]

به طور یقین هنگام سفر به مسائلی بر می خوریم که لازم است آن احکامی را مطلع باشیم، در اینجا به بخشی از آنها اشاره می کنیم:

مسافرت و مسافت شرعی

سوال:

مسافرى قصد رفتن به سه فرسخى را دارد، ولى از ابتدا در نظر دارد که در بین راه از راه فرعى براى انجام کار معیّنى به یک فرسخى برود و سپس به مسیر اصلى برگشته و به سفر خود ادامه دهد، نماز و روزه این مسافر چه حکمى دارد؟

جواب:

حکم مسافر را ندارد و ضمیمه کردن مقدار راهى که با خروج از مسیر اصلى و بازگشت به آن پیموده، براى تکمیل مسافت شرعى کافى نیست.

مسافت شرعی در برگشت از سفر

سوال:

با توجه به فتواى امام خمینى(قدّس سرّه) مبنى بر وجوب قصر نماز و افطار هنگام سفر به هشت فرسخى، اگر مقدار رفتن کمتر از چهار فرسخ باشد، ولى در بازگشت، به علت مشکلات راه و نبودن ماشین، مجبور به پیمودن مسافتى بیش از شش فرسخ شود، آیا باید نماز را شکسته خواند و روزه را افطار کرد؟

جواب:

اگر رفتن کمتر از چهار فرسخ باشد و مسیر بازگشت هم به مقدار مسافت شرعى نباشد، نماز تمام و روزه صحیح است.

ملاک مسافت شرعی در محاسبه راه

سوال:

شخصی از وطن به مقصد شهری مسافرت می کند که تا اول آن شهر مسافت شرعی نیست لکن تا نقطه ای که مقصود اوست (مثلاً منزل دوستش) مسافت شرعی می باشد، آیا برای محاسبه مسافت شرعی اول شهر ملاک است یا نقطه ای که در آن شهر مقصود فرد می باشد؟

جواب:

اگر برای نقطه خاصی سفر نکرده بلکه مقصود او خود شهر است، اول شهر ملاک است اما اگر نقطۀ خاصی مد نظر است مثلاً دوستی او را به منزل یا باغی که در داخل همان شهر است دعوت کرده، در محاسبه مسافت، همان نقطه باید در نظر گرفته شود.

سفر هفتگی به زیارات و حکم نماز

سوال:

من هر هفته براى زیارت حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) و انجام اعمال مسجد جمکران به شهر قم مسافرت مى‏کنم، آیا در این سفر نمازم را تمام بخوانم یا شکسته؟

جواب:

در این سفر حکم سایر مسافرین را دارید و نماز شما قصر است.

قصد ده روز در سفر به مشهد

سوال:

اگر فردى براى زیارت حرم امام رضا(ع) مسافرت نماید و با آن‌که مى‏داند کمتر از ده روز در آن‌جا خواهد ماند ولى براى این‌که نمازش تمام باشد، قصد اقامت ده روز مى‏کند، این کار او چه حکمى دارد؟

جواب:

اگر مى‏داند که در آن‌جا ده روز نمى‏ماند، قصد اقامت ده روز معنا و اثرى ندارد و باید در آن‌جا نمازش را شکسته بخواند.

وظیفه شرعی شخص مردد در طول سفر

سوال:

کسى که به جایى مسافرت کرده و نمى‏داند چه مقدار در آن‌جا خواهد ماند، ده روز یا کمتر، چگونه باید نماز بخواند؟

جواب:

وظیفه شخص مردد تا سى روز قصر است و از آن به بعد باید نمازش را تمام بخواند، هرچند در همان روز بخواهد برگردد.

معیار حدترخص نسبت به طرف خروجی شهر

سوال:

آیا معیار حدّ ترخّص شنیدن صداى اذان از خانه‏هاى طرفى است که مسافر از آن طرف شهر خارج یا داخل آن مى‏شود، یا این‌که معیار اذان وسط شهر است؟

جواب:

معیار، شنیدن اذان آخر شهر از طرفى است که مسافر از آن خارج و یا داخل آن مى‏شود.

سفر حرام و گناه

سوال:

اگر انسان بداند در سفرى که مى‏خواهد برود، مرتکب معاصى و محرمات خواهد شد، آیا نمازش شکسته است یا تمام؟

جواب:

مادامى که سفر او به‌خاطر ترک واجب یا فعل حرامى نباشد، نماز او مانند سایر مسافران شکسته است.

معصیت و گناه در طول سفر

سوال:

کسى که بدون قصد معصیت مسافرت کند، ولى در بین راه براى ادامه و تکمیل سفر قصد ارتکاب معصیت نماید، آیا نمازش را باید تمام بخواند یا شکسته؟ آیا نمازهاى شکسته‏اى که در طول راه خوانده، صحیح است یا خیر؟

جواب:

واجب است از زمانى که قصد استمرار سفر به‌خاطر معصیت کرده، نمازش را تمام بخواند و نمازهایى را که پس از تصمیم به ادامه سفر به قصد ارتکاب گناه، شکسته خوانده است، باید اعاده کند و تمام بخواند.

سفر تفریحی و ترک واجبات

سوال:

سفر براى تفریح یا خرید مایحتاج زندگى با فرض فراهم نبودن مکانى براى نماز و مقدمات آن در مسافرت، چه حکمى دارد؟

جواب:

اگر بداند که در مسافرت مبتلا به ترک بعضى از واجبات نماز مى‏شود، احوط این است که به آن سفر نرود، مگر آن‌که ترک آن براى او ضرر یا مشقت داشته باشد. در هر صورت جایز نیست نماز را در هیچ حالى ترک نماید.[3]

باقی ماندن وقت نماز برای مسافری که نمازش را شکسته خوانده

سؤال:

کسی که در مسافرت است و نماز خود را شکسته می خواند اگر قبل از فوت وقت (یعنی زمان کافی برای ادای نماز کامل را دارد) آیا باید دوباره نماز بخواند یا همان نماز شکسته خوانده شده کفایت می کند؟

پاسخ:

همان نماز کفایت می کند و نیازی به اعاده نیست.

احکام بلاد کبیره

سؤال:

مقصود از بلاد کبیره چیست؟ در ایران چند شهر کبیره داریم و در بلاد کبیره مسافت را از آخر شهر باید حساب کرد یا آخر محلّه؟

پاسخ:

تفاوتى میان شهرهاى بزرگ و کوچک نیست وبلاد کبیره و صغیره در احکام مسافر یکسان است مگر این که شهرى به قدرى بزرگ شود که هر محلّه از آن یک شهر مستقل محسوب شود مثل شمیران و شهر رى که در عین اتصال به تهران شهرهاى مستقلّى محسوب مى شوند ولى محلاّت مختلف تهران جزء تهران محسوب مى شوند و در مواردى که هر محلّه اى شهر مستقلى است اگر بین آنها فاصله نماز قصر باشد نماز شکسته مى باشد و در غیر این صورت تمام است و معیار در مسافت، آخرین خانه هاى شهر است.