دریاچه ارومیه، نگین آبی شمالغرب ایران که در دو دهه اخیر به‌دلیل سیاست‌های غلط دولتمردان در سراشیبی مرگ قرار گرفته بود، حالا با سیلاب‌های بهاری دوباره زنده شده است.
به گزارش به نقل از روزنامه صبح نو ،این در حالی است که در دوره فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم اقداماتی برای احیای این دریاچه صورت گرفته و بودجه‌های میلیاردی در نظر گرفته‌شده اما واقعیت این است که کارشناسان می‌گویند این کارها نتوانسته دردی از دریاچه دوا کند.
«یکی از افتخارات بسیار بزرگ دولت یازدهم و دوازدهم احیای دریاچه ارومیه است. احیای دریاچه ارومیه به معنای نجات زندگی 15 میلیون جمعیت کشور است که یکی از کارهای بزرگ دولت یازدهم و دوازدهم است. اگر دریاچه ارومیه خشک شده بود، تمام منطقه شمالغرب ما تحت تاثیر گردوغبار نمکی قرار می‌گرفت و همه محصولات و زندگی مردم از بین می‌رفت.»
اینها اظهارات آقای حسن روحانی، رییس‌جمهوری در جلسه هیات دولت است که در آخرین روزهای فروردین از رسانه‌ها منتشر شد؛ اظهاراتی که به نظر می‌رسد در فرصت طبیعی به‌دست‌آمده مطرح شده است چراکه دریاچه ارومیه به موجب حجم عظیم آبی که بعد از سیلاب‌ها وارد دریاچه شد، حالا توانسته کمی نفس بکشد.
مصلحت خدا یا کار دولت؟
«افزایش 40 سانتی‌متری تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته مصلحت خداست، نه حاصل اقدامات دولت.» این جمله بخشی از اظهارات آقای دکتر پرویز کردوانی، پدر کویرشناسی ایران است. وی در گفت‌وگو با «خانه ملت» گفته: آشکار است که دلیل افزایش تراز آب دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته، بارندگی‌های اخیر است، نه اقدامات دولت! این بارندگی‌ها سبب شده کلیه تالاب‌های کشور پرآب شوند؛ حتی تالاب هامون هم آنقدر پرآب شده که احتمال سرریز آب آن به گود زره افغانستان وجود دارد.
این در حالی است که چند روز قبل نیز آقای عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به افزایش تراز آب دریاچه ارومیه اشاره کرده و گفته بود: این دریاچه با تراز 14 میلیارد مترمکعب تا سال 1407 به‌طور کامل احیا خواهد شد. وی همچنین تاکید کرده بود که اگر دولت روحانی نبود، دریاچه ارومیه خشک می‌شد.
کردوانی در بخش دیگری از سخنان خود گفته است: آنچه بارها تاکید کرده‌ام اما ظاهرا آقایان تمایل ندارند بشنوند این است که متاسفانه دریاچه ارومیه غیرقابل احیاست. این دریاچه به دلیل حفر تعداد زیادی چاه عمیق در اطرافش، مریض شده و کارکرد اکولوژیکی خود را از دست داده. دریاچه ارومیه نمی‌تواند آب را در خودش نگه دارد. هرقدر آب به دریاچه وارد شود، تدریجا وارد چاه‌ها خواهد شد. تنها تاثیری که می‌توانیم بر سرنوشت این دریاچه ارومیه بگذاریم، کند کردن روند خشک‌شدن و مرگ آن است.
به گفته این کارشناس محیط‌زیست، حفر تعداد زیادی چاه در اطراف دریاچه سبب شده طبق قانون ظروف مرتبط، جریان هیدرولیکی آب دریاچه معکوس شود؛ یعنی به‌جای اینکه آب از سفره‌های زیرزمینی به سمت دریاچه حرکت کند، آب دریاچه برای پر کردن چاه‌های عمیق اطرافش به سمت چاه‌ها در حرکت است.
نتیجه هم این است که آب چاه‌های اطراف دریاچه ارومیه شور شده: این گواهی است بر بازگشت آب شور دریاچه به چاه‌ها.آقای مسعود باقرزاده‌کریمی، مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز با اعلام اینکه لایروبی منتهی به نهرهای دریاچه ارومیه و رهاسازی آب سدها به سمت دریاچه مؤثر بوده است، گفته: این اقدامات گرچه مؤثر است اما برای احیای دریاچه و رسیدن به نقطه مطلوب کفایت نمی‌کند و تنها راه چاره احیای دریاچه، اجرای راهکارهای مصوب است. به گفته این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست، حجم آب فعلی در دریاچه ارومیه حدود 4میلیارد مترمکعب است.
آقای کردوانی نیز درباره حداقل میزان آب موجود در این دریاچه را برای اینکه گفته شود این پهنه آبی احیا شده است، حداقل 30 میلیارد مترمکعب می‌داند. به گفته وی، البته حجم ایده‌آلی که دولت از آن سخن می‌گوید 14 میلیارد مترمکعب است که ابتدا گفته بودند تا سال 1402 تامین خواهد شد و حالا آقای کلانتری آن را به 1407 موکول کرده‌اند. در واقع آنچه بناست «احیا» نامیده شود، کمتر از نیمی از حجم دریاچه در سال‌های طلایی حیات خود است؛ دریاچه‌ای که در حال حاضر پس از این میزان بارندگی فقط 4 میلیارد مترمکعب آب دارد.
این استاد محیط‌زیست همچنین به نکات مهم دیگری اشاره کرده و گفته است: ضمنا در صورتی که این حجم از آب تامین شود و آب دریاچه به 14 میلیارد مترمکعب برسد از آنجا که میزان نمک نسبت به آب دریاچه در مقایسه با زمان حیات دریاچه دو برابر است، به دلیل شوری بیش از حد دریاچه، برخلاف آنچه ادعا می‌شود، شرایط بازگشت جانداران دریاچه از جمله آرتمیا فراهم نخواهد شد.
اصرار بر ندیدن واقعیت‌ها
کردوانی در ادامه تاکید کرده است: افزایش 40 سانتی‌متری تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته مصلحت خداست، نه حاصل اقدامات دولت. ضمنا همانطور که توضیح دادم این افزایش متاسفانه به‌معنای موفقیت در احیا نیست. سال 91 امکان احیای دریاچه ارومیه را بررسی کردم و در کمال تاسف متوجه شدم دریاچه ارزشمندی که به آن بسیار علاقه‌مند بودم و هر استاد خارجی‌ای که به ایران وارد می‌شد را برای دیدن آن به ارومیه دعوت می‌کردم در حال نابودی است.
پدر کویرشناسی ایران با انتقاد از وارد کردن فاضلاب و پساب به دریاچه ارومیه گفته: مدتی است شاهد استحصال و صادرات نمک از دریاچه ارومیه هستیم اما با ورود پساب و فاضلاب به دریاچه که حاصلی به جز پر شدن موقت آن ندارد، امکان استفاده از نمک دریاچه را هم از دست خواهیم داد.
این استاد محیط‌زیست تاکید کرده است: نهایتا از مسوولان درخواست دارم اگر به هر دلیل اصرار دارند واقعیت‌ها را نادیده بگیرند و بر طبل احیای دریاچه بکوبند، هر اقدامی که لازم می‌دانند از لایروبی رودها گرفته تا بازکردن آب سدها انجام دهند اما آب کشاورزان را قطع نکنند و برای آنکه دریاچه را در ظاهر پرآب جلوه دهند، کشاورزی را قربانی نکرده و کشاورزان را به سوی شهرها سوق ندهند.
نامطمئن به تداوم بارش‌ها
اگرچه بارش‌های گسترده اخیر موجب احیای بیشتر تالاب‌ها در شمال و جنوب کشور شده و موجی از خوشحالی را بین اهالی و همسایگان این تالاب‌ها ایجاد کرده است اما نکته مهم این است که بودجه احیای تالاب‌ها به‌دلیل صرفه‌جویی در هزینه‌های دولت، حذف یا کاهش شدید داشته است؛ اتفاقی که می‌تواند موجب تهدید دوباره زندگی تالاب‌ها شود.
آقای مسعود باقرزاده‌کریمی، مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره گفت: اخیرا در مجلس حذف اعتبارات مربوط به تالاب مطرح شده که درصورت اجرای این تفکر، احیای تالاب‌ها با معضل جدی مواجه خواهد شد زیرا تا رسیدن به تعادل در محیط، فاصله بسیاری داریم؛ بنابراین، چاره‌ای جز تداوم اجرای راهکارهای مصوب دریاچه و نیز برنامه‌های مربوط به احیای تالاب‌ها وجود ندارد.
وی در ادامه تاکید کرد: راهکارهای مصوب دریاچه باید طبق زمان‌بندی اجرا شود زیرا هم‌اکنون، تراز آب دریاچه ارومیه 1271.7متر از سطح آب‌های آزاد است و تا رسیدن به تراز مطلوب حداقل 2متر کمبود آب وجود دارد. این درحالی است که هیچ اطمینانی برای تداوم بارش‌ها وجود ندارد.
