یورش آمریکایی به بازار نفت

«گزارش بازار نفت آژانس بین‌المللی انرژی» به‌عنوان یکی از معتبرترین گزارش‌ها که داده‌ها و پیش‌بینی‌های آن مورد توجه فعالان جهانی بازار نفت است، جمعه گذشته با تمرکز بر شرایط عرضه و تقاضای طلای سیاه در سال 2020 منتشر شد. این نخستین گزارش آژانس از چشم‌انداز بازار نفت در سال آینده میلادی است که از هر دو سمت عرضه و تقاضا پیام‌های نگران‌کننده‌ای به همراه دارد.  در این گزارش علاوه بر تاکید بر کند شدن رشد تقاضا در سال جاری، افزایش عرضه از سوی کشورهای غیرعضو اوپک، به ویژه آمریکا، به‌عنوان معضل دیگر بازار نفت مورد اشاره قرار گرفته است. به این ترتیب اگر کشورهای حاضر در اوپک پلاس موفق به اتخاذ یک تصمیم درست در رابطه با آینده توافق کاهش تولید نشوند، رشد تولید افسار‌گسیخته آمریکا می‌تواند بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت را ممکن سازد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا انتظار دارد در سال جاری متوسط سالانه تولید نفت آمریکا با رشد 4/ 1 میلیون بشکه‌ای در روز همراه باشد. این دومین رکورد رشد تولید در تاریخ صنعت نفت آمریکا به شمار می‌رود. رکورد پیشین متوسط سالانه تولید آمریکا به رشد 6/ 1 میلیون بشکه‌ای در روز در سال 2018 مربوط می‌شود. انتظار می‌رود تولید روزانه نفت خام آمریکا تا پایان سال جاری به 13 میلیون بشکه در روز نزدیک شود. در شرایطی که کشورهای عضو و غیرعضو اوپک طبق توافق کاهش تولید با یک سقف مشخص برای تولیدات مواجهند، تولیدکنندگان نفت خام آمریکا که تماما به بخش خصوصی تعلق دارند، هیچ الزامی برای پایبندی به طرح‌های کاهش تولید ندارند و بدون محدودیت مشغول رشد تولید هستند.

 اما گزارش آژانس با اشاره به بازگشت نوسانات قیمتی به بازار نفت از اواخر ماه مه، آغاز شده است. با شروع این نوسانات بهای شاخص نفت خام برنت از محدوده 70 دلار بر بشکه به 60 دلار بر بشکه سقوط کرد. اما تا همین اواخر، به علت وجود نگرانی‌هایی از سمت کاهش تولید ایران، ونزوئلا، لیبی و همچنین جریان داشتن توافق کاهش تولید، تمرکز اصلی بازار جهانی نفت بر کاهش عرضه و مشکلات پیرامون آن بود. همین تمرکز نیز باعث رشد قیمت نفت تا بیش از 70 دلار بر بشکه در اواخر آوریل شد؛ روندی که تا ماه مه نیز ادامه داشت. این نگرانی‌ها اگرچه همچنان وجود دارند و حتی با مورد حمله قرار گرفتن دو نفتکش در دریای عمان که روز پنج‌شنبه اتفاق افتاد، به شکل مقطعی تشدید شد اما باعث عدم ابراز نگرانی IEA نسبت به کند شدن رشد تقاضا و همچنین افزایش بی‌سابقه تولید از سمت کشوری چون آمریکا نشده است.

 چشم‌انداز تیره تقاضا

آن‌طور که در تازه‌ترین گزارش آژانس تاکید شده، در حال حاضر و همزمان با انتظارهایی که برای ضعف اقتصاد جهانی وجود دارد، تمرکز اصلی در بازار نفت بر روند رشد تقاضای نفت خام قرار دارد. در ماه مه کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه چشم‌اندازی برای رشد تولید ناخالص داخلی جهانی برای 2019 منتشر کردند که 2/ 3 درصد کمتر از پیش‌بینی قبلی آژانس بین‌المللی انرژی در این زمینه بوده است. بر این اساس سرعت رشد تجارت جهانی در حال حاضر به کندترین سطح از بحران جهانی اقتصاد که 10 سال قبل از این رخ داد، رسیده است.   عواقب این شرایط برای تقاضای نفت خام به مرور در حال ظهور است و نخستین نشانه‌های آن در فصل اول سال جاری میلادی خود را نشان داد. در سه ماه نخست 2019، رشد تقاضای نفت خام تنها 300 هزار بشکه در روز بوده است که نه‌تنها با تقاضای بسیار قوی در همین بازه زمانی در 2018 قابل مقایسه نیست بلکه کمترین رشد تقاضا در تمام فصول از سه ماه چهارم 2011 به این سو به شمار می‌رود. اصلی‌ترین دلیل این ضعف، به کاهش تقاضای چشمگیر از سوی کشورهای OECD بازمی‌گردد. در این بازه زمانی، در تمام مناطقی که کشورهای توسعه‌یافته را شامل می‌شود، تقاضای نفت خام 600 هزار بشکه در روز کاهش داشته است.

 فاکتورهای مختلفی در این میزان کاهش تقاضا اثر داشته است. نخستین عامل به زمستانی نه‌چندان سرد در ژاپن بازمی‌گردد. دلیل دیگر را می‌توان در کاهش سرعت فعالیت مجتمع‌های پتروشیمی در اروپا جست‌وجو کرد. تقاضای ضعیف برای بنزین و گازوئیل در آمریکا نیز از دیگر دلایلی است که به آن اشاره شد. اما در کنار تمام این موارد، بدتر شدن چشم‌انداز تجاری در میان کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی عاملی است که اثر خود را بر کند شدن رشد تقاضای نفت خام در این منطقه گذاشته است. در مقابل، کشورهایی که عضو OECD نیستند، در بازه زمانی یاد شده رشد تقاضای 900 هزار بشکه‌ای در روز داشته‌اند. اما نگاهی به داده‌های اخیر از واردات چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین‌ مصرف‌کنندگان نفت خام دنیا، نشان می‌دهد که رشد تقاضای نفت خام این کشور در ماه آوریل (چهارمین ماه میلادی) چندان چشمگیر نبوده و حول و حوش 200 هزار بشکه‌ در روز چرخیده است. از همین رو آژانس بین‌المللی انرژی، رشد تقاضای جهانی در سه ماه دوم 2019 را 100 هزار بشکه کمتر از پیش‌بینی ماه قبل خود، برآورد کرده و به 2/ 1 میلیون بشکه در روز کاهش داده است. برآورد آژانس بین‌المللی انرژی برای دومین ماه متوالی است که روند کاهشی به خود می‌بیند. با این حال در گزارش آژانس تاکید شده که نسبت به آینده خوش‌بینی وجود دارد. این سازمان انتظار دارد روند رشد تقاضا در نیمه دوم 2019 بهبود پیدا کند و به 6/ 1 میلیون بشکه در روز برسد.

 در این بخش از گزارش به چشم‌انداز کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه از رشد جهانی تولید ناخالص داخلی (GDP) اشاره شده که در سال 2020 به 4/ 3 درصد افزایش پیدا کرده است. این چشم‌انداز با امید به حل و فصل اختلافات تجاری و بازگشت اعتماد بین بازی‌سازان بزرگ اقتصادی مطرح شده و انتظار دارد رشد جهانی تقاضای نفت خام از 2/ 1 میلیون بشکه در روز در سال جاری میلادی به 4/ 1 میلیون بشکه در روز در 2020 برسد. این پیش‌بینی با انتظار حمایت محکم کشورهای در حال توسعه از تقاضا و توسعه صنعت پتروشیمی مطرح شده است. در عین حال تغییر قوانین کشتیرانی از سوی سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) که به تغییرات عمده‌ در نوع سوخت کشتی‌ها منجر می‌شود، در افزایش تقاضای نفت خام بسیار اثرگذار خواهد بود. سازمان بین‌المللی دریانوردی، مجموعه‌ای جامع از دستورالعمل‌ها و راهکارها را برای حمایت از اجرای یکپارچه الزامات محدودسازی میزان گوگرد موجود در سوخت کشتی‌ها تایید و تصویب کرده است که از ابتدای ژانویه سال 2020 لازم‌الاجرا خواهد شد. به این ترتیب میزان گوگرد موجود در سوخت کشتی‌ها باید کمتر از نیم درصد باشد. به این ترتیب تقاضای گازوئیل به‌عنوان سوخت جایگزین در کشتی‌ها افزایش خواهد یافت که طبعا به افزایش تقاضای نفت خام منجر می‌شود.

شیر عرضه نفت خام باز است

 موضوع دیگری که در گزارش اخیر IEA مورد تاکید قرار گرفته، به رشد عرضه نفت خام مربوط می‌شود. این سازمان عقیده دارد نگرانی از کند شدن رشد تقاضا تنها مشکل پیش روی بازار نفت نیست زیرا عرضه فراوان نفت خام به خصوص از سوی کشورهای غیرعضو اوپک، بازار را تحت تاثیر قرار خواهد داد. آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک، 90 درصد از رشد عرضه 9/ 1 میلیون بشکه‌ای سال جاری را پوشش می‌دهد. در 2020 روند رشد عرضه نفت خام از سوی کشورهای غیرعضو اوپک سرعت بیشتری گرفته به بیش از 3/ 2 میلیون بشکه در روز خواهد رسید که از سوی آمریکا، برزیل، کانادا و نروژ حمایت خواهد شد.

در چنین شرایطی به نظر می‌رسد نشست وزرای نفت کشورهای عضو اوپک پلاس که اگر طبق برنامه برگزار شود، اواخر ماه جاری میلادی در وین رقم خواهد خورد، نشستی پر چالش خواهد بود. عدم اطمینان‌های کوتاه‌مدت فراوان از سمت تقاضای نفت خام و همچنین رشد عرضه چشمگیر از سوی رقبای کشورهای حاضر در توافق کاهش تولید، از جمله مسائلی هستند که وزرای عضو اوپک پلاس در نشست وین با آن مواجه خواهند بود. این نشست طبق برنامه باید در تاریخ‌های 25 و 26 ژوئن در وین برگزار شود اما وزیر نفت روسیه اصرار دارد این تاریخ به دوم تا چهارم جولای منتقل شود.

 به این ترتیب یک پیام واضح نخستین چشم‌انداز بازار نفت 2020 از سوی آژانس بین‌المللی انرژی این است که میزان قابل توجهی عرضه از سمت کشورهای غیر عضو اوپک در راه بازار است که می‌تواند هر سطحی از تقاضای احتمالی را پاسخ دهد. در عین حال کشورهای عضو اوپک نیز ظرفیت مازاد تولیدی برابر با 2/ 3 میلیون بشکه در روز دارند که می‌تواند خبر خوبی برای مصرف‌کنندگان نفت خام به شمار می‌رود، زیرا این ظرفیت اضافه می‌تواند فشار قابل توجهی روی تمایل احتمالی نفت به رشد قیمت داشته باشد. به گزارش آژانس، عرضه اوپک در ماه مه به دلیل فشار تحریم‌های آمریکا بر تولیدات ایران، به کمترین سطح از 2014 به این سو رسید. کاهش تولید عربستان و نیجریه نیز در ثبت این رکورد بی‌اثر نبوده است. آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارد تقاضا برای نفت اوپک در سال 2020 حدود 650 هزار بشکه در روز نسبت به سطح ماه مه کاهش داشته باشد. به این ترتیب اگر اوپک بخواهد در سال آینده بازار نفت را متعادل کند، مسیر دشواری پیش‌رو خواهد داشت؛ زیرا از نیمه‌دوم سال‌جاری به بعد، شاهد ورود موجی از تولیدات کشورهای غیرعضو این سازمان خواهیم بود که تولیدکنندگان شیل آمریکا پرچم‌دار آن خواهند بود.