تصور کنید یک گوشی از آنسوی مرزها به ایران آورده شده و به شما هدیه داده می‌شود. شما مسافر واقعی نبوده‌اید و نمی‌توانید موبایل را رجیستر کنید چون با اتصال سامانه گمرک به ناجا، از ابتدای خرداد ماه امسال صرفاً مسافرهای واقعی می‌توانند تنها یک موبایل را در سال رجیستر کنند. همین مسئله، بازار خرید و فروش پاسپورت و رجیستر کردن موبایل به شکل مسافری را داغ کرده است؛ مخصوصاً در فروشگاه‌های بزرگ و پاساژهایی که این روزها مشتری چندانی ندارند.
اگر سری به پاساژهای خرید و فروش موبایل بزنید پیدا کردن فروشگاهی که با دریافت هزینه‌ای بین 500 الی 700 هزار تومان یک گوشی مسافری را برای شما رجیستر کند کار خیلی سختی نیست؛ اتفاقی که اگر بیشتر پی آن را بگیرید به گروه‌های تلگرامی که کارشان مختص خرید و فروش پاسپورت‌های مسافرین است می‌رسید.
بعد از طرح رجیستری برای مدت کوتاهی موبایل قاچاق وارد کشور نشد اما با گذشت زمان و ایجاد مشکلات ارزی برای تامین نیاز بازار موبایل به شکل رسمی، نوع جدیدی از این قاچاق شکل گرفت که با اسم گوشی مسافرتی انجام می‌شد. اما اکنون و از ابتدای خرداد 98، فقط کسانی می‌توانند به عنوان مسافر یک موبایل را رجیستر کنند که مسافر واقعی بوده‌اند، چراکه حالا سامانه گمرک به ناجا متصل است و خروج و ورود افراد به کشور قابل تشخیص شده است.
با اتصال سامانه گمرک به ناجا، به نظر می‌رسید دور زدن سیستم و رجیستر کردن گوشی‌هایی که به صورت مسافرتی و قاچاق وارد کشور می‌شود دیگر میسر نیست؛ اما حالا با پدیده‌ای جالب توجه روبرو هستیم: خرید و فروش پاسپورت‌های مسافرین. هرچند این روش اساساً نمی‌تواند به شکل انبوه موبایل‌های مسافری را دوباره وارد بازار کند اما در هر صورت گروه‌هایی تلگرامی وجود دارد که بعضی فروشگاه‌ها در آن فعال هستند و خرید و فروش پاسپورت مسافر واقعی در آن انجام می‌شود.
این فروشندگان پاسپورت که دارند هیچ، کارت ملی هم برای پاسپورت‌ها درست می‌کنند و سیم کارت برایشان صادر می‌کنند که البته هزینه‌ای دو برابری هم بابت این خدمات دریافت می‌کنند.
با پیگیری‌های متعدد توانستیم وارد یکی از این گروه‌ها شویم و راه و چاه این حرکت که از نظر قانونی در هاله‌ای از ابهام است را ارزیابی کنیم. در این گروه پاسپورت‌های مسافرین امسال با قیمت‌هایی از 450 تا 700 هزار تومان به فروش می‌رسد؛ این پاسپورت‌ها یا دانسته از سوی مسافرین با قیمت پایین‌تری خریداری شده و حالا گران‌تر به فروش می‌رسد و یا از آن عجیب‌تر اینکه از سوی آژانس‌های هواپیمایی به صورت تعداد خریداری شده است.
برخی از فروشندگان کانال مخصوص خرید و فروش خودشان را تاسیس کردند و موجودی پاسپورت‌ها و گوشی‌های تعمیری‌شان را در آنجا می‌گذارند.
یکی از افرادی که در این گروه فعالیت دارد به خبرنگار دیجیاتو می‌گوید: «جدا از پاسپورت در چند روز اخیر کد فراگیر هم خرید و فروش می‌شود. این کد برای اتباع غیر ایرانی بوده و می‌توان با آن یک گوشی در سال رجیستر کرد. تفاوت کد فراگیر با پاسپورت این است که رجیستری گوشی توسط این کدها چند روزی طول می‌کشد و به همین دلیل ارزان‌تر خرید و فروش می‌شود. کدهای فراگیر یا از اتباع خریداری می‌شوند و یا بدون آنکه خودشان بدانند مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
به گفته او گوشی‌ها با پاسپورت دیگران رجیستر شده و فورا انتقال مالکیت در آن صورت می‌گیرد تا مشکلاتی در آینده پیش نیاید: «سالی سه میلیون نفر به کربلا می‌روند که از این تعداد صد هزار نفر هم گوشی نمی‌خرند. در حقیقت 2 میلیون و 900 هزار پاسپورت بالقوه در بازار وجود دارد و پیدا کردن آنها کار چندان سختی نیست.»
سیم کارت برای افراد سن بالا راحت‌تر زده می‌شود چرا که به گفته فروشندگان، افراد سالخورده کمتر این موضوعات را پیگیری می‌کنند.
برای رجیستر کردن گوشی با پاسپورت، نیاز است که یک سیم‌کارت به نام دارنده پاسپورت نیز وجود داشته باشد تا گوشی رجیستر شود. سودجویان اما فکر اینجا را هم کردند. فروشندگان پاسپورت این گروه‌ها یا پاسپورت به علاوه سیم‌کارت به نام فرد را می‌فروشند و یا فقط پاسپورت را به همراه تصویر فتوکپی کارت ملی به فروش می‌رسانند. با تصویر کپی از کارت ملی، دریافت یک سیم کارت به نام آن شخص کار چندان سختی به نظر نمی‌رسد. البته در این گروه‌ها اصرار بر این است که به محض دریافت سیم کارت، رجیستری انجام شود چراکه پیامک صدور یک سیم‌کارت جدید برای شخصی که سیم‌کارت به نامش صادر شده، می‌رود.
از سوی دیگر در این گروه با آگهی‌های گوشی‌های تعمیری هم برخورد خواهید کرد. سامانه همتا از روزهای اول برای گوشی‌هایی که یا از سوی گارانتی کننده (معمولا خارجی) تعویض می‌شوند و یا بورد آنها تغییر می‌کند که این مسئله باعث تغییر IMEI می‌شود، بخشی را اختصاص داده بود. در این بخش می‌توانید IMEI جدید دستگاه تعمیر یا تعویض شده را وارد کنید. به نظر می‌رسد که فروش گوشی‌های تعمیری هم به همین منظور انجام می‌شود.
در مورد گوشی‌های چینی موجود در بازار یکی دیگر از فعالین این گروه به خبرنگار دیجیاتو می‌گوید: «کد IMEI گوشی‌های چینی به راحتی تغییر پیدا می‌کند و هنگام فروش این کد مخصوص به خریداران داده می‌شود. خریدار با زدن این کد در هر سی روز وارد یک دوره خاکستری یا همان دوره مهلت رجیستری می‌شود و می‌تواند تا سالها با تکرار این روند با گوشی کار کند.»
البته گفته‌های سخنگوی طرح رجیستری چنین موردی را درباره تغییر IMEI و استفاده‌ی همیشگی از گوشی‌ها با این روش تایید نمی‌کند. پیش از این «حمیدرضا دهقانی‌نیا»، سخنگوی طرح رجیستری در گفتگو با دیجیاتو تاکید کرده بود که اگرچه شناسه IMEI همیشه قابل جعل بوده اما کسی نمی‌تواند به این شکل سیستم رجیستری را دور بزند: «با اجرای طرح رجیستری، زیرساخت‌ها و الگوریتم‌های کشف تخلف سامانه همتا، برای پایش شبکه اپراتوری مستقر شد و هرچقدر جلوتر رفتیم، غنی‌تر و از نظر فنی کارآمدتر شد. به همین دلیل است که تمام دستگاه‌های سیم‌کارت‌خور که دارای شناسه IMEI جعل شده باشند، به صورت کاملاً سیستماتیک، بدون دخالت انسان، حداکثر پس از 3 روز تشخیص داده می‌شوند و مسدود خواهند شد تا امکان دریافت خدمات اپراتوری از آنها سلب شود.»
شوک‌های مختلفی که به بازار موبایل وارد شده باعث ایجاد رویه‌های مختلف و بعضاً غیرقانونی شده که شامل سوءاستفاده از اطلاعات مسافرین واقعی نیز می‌شود. اگرچه حال بازار موبایل با شروع مجدد فعالیت واردکنندگان رسمی دارد بهتر می‌شود اما واقعیت بازار موبایل این است که هنوز هم عده‌ای به شکل‌های مختلف به دنبال سودجویی و سوءاستفاده از اطلاعات مسافران واقعی برای رجیستر کردن موبایل‌های مسافری هستند.
آنطور که سخنگوی طرح رجیستری در مصاحبه اخیرش با دیجیاتو خبر داده سهم واردات رسمی موبایل بیشتر از 275 درصد در چند ماه اخیر افزایش داشته و نیاز بازار با فعالیت 68 شرکت در حال تامین شدن است. در آینده نزدیک و فعالیت بیشتر واردکنندگان رسمی، به احتمال زیاد فروش پاسپورت و اقدامات اینچنینی برای داشتن موبایلی صرفاً چند درصد زیر قیمت یک موبایل رسمی، جذابیت‌های خود را برای فروشندگان و خریداران نیز از دست خواهد داد.
