اجرای طرح احیای تالاب انزلی به روش بایوجمی، مدتی است با اعتراض جوامع محلی، گروه‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی و نماینده مردم شهرستان انزلی در مجلس متوقف شده است.
به گزارش به نقل از روزنامه همشهری ،اعتراض آنها به‌وجود ماده دی‌اکسید تیتانیوم در روش مورد استفاده بود. به اعتقاد آنها، این ماده سرطان‌زا‌ست و معلوم نیست در دهه‌های آینده چه تغییراتی در اکوسیستم منطقه ایجاد کند.
صدای مخالفان کشوری این طرح باعث شد دادستان استان گیلان پای به میدان بگذارد و دستور توقف طرح را صادر کند. ناظر پروژه بایوجمی انزلی اما اعلام می‌کند، میزان دی‌اکسید تیتانیوم استفاده‌شده در این طرح برای حیات زیستی تالاب انزلی زیانبار نیست.
مجریان این طرح، دانشکده محیط‌زیستدانشگاه تهران را به‌عنوان ناظر انتخاب کردند تا تأثیر دی‌اکسید تیتانیوم در حیات‌زیستی تالاب انزلی را بررسی کند.
عبدالرضا کرباسی، ناظر پروژه احیای تالاب انزلی در نشست با خبرنگاران حوزه محیط‌زیست، گزارشی از نتایج تحقیقات انجام‌شده درخصوص استفاده از دی‌اکسید تیتانیوم در احیای تالاب انزلی ارائه و اعلام کرد: براساس آزمایشات انجام‌شده تا نسل سوم ماهی‌های استخرهای پایلوت مورد مطالعه قرار گرفتند که همگی آنها سالم و فربه بودند.
به گفته او، در مورد تأثیر استفاده از دی‌اکسید تیتانیوم بر حیات زیستی تالاب انزلی حتی به آزمایشات معمول اکتفا نشد و نمونه‌ها برای انجام آزمایش DNA نیز استخراج شدند که نتیجه این آزمایشات به‌زودی اعلام می‌شود.
پیشنهادی نداشتیم
اگرچه زیست پالایی طبیعی در تالاب انزلی خود‌به‌خود انجام می‌شود، اما عدم‌لایروبی آبراهه‌های منتهی به این تالاب، ورود فاضلاب شهری، صنعتی و کشاورزی شهر‌های رشت، انزلی و صومعه‌سرا به تالاب انزلی و... منجر به تأخیر در این فرایند شده است. در نتیجه همین بی‌توجهی‌ها، تالاب بین‌المللی انزلی به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین تالاب ثبت‌شده ایران در کنوانسیون رامسر رو به نابودی گذاشت تا آنکه طرح احیای تالاب انزلی با مشارکت یک شرکت دانش‌بنیان در اصفهان با سازمان حفاظت محیط‌زیست به اجرا گذاشته شد.
در طرح «احیای تالاب انزلی به روش زیست‌پالایی تسریع‌یافته و افزایش حجم آبگیری تالاب انزلی» از دی‌اکسید تیتانیوم برای پالایش این تالاب مهم بین‌المللی استفاده شده است؛ ماده‌ای که بسیاری از نهاد‌های مدنی و اساتید تراز اول محیط‌زیست ایران استفاده از آن را سرطان‌زا و در دراز‌مدت تخریب‌کننده تالاب انزلی اعلام می‌کنند.
قربانعلی محمدپور، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان گیلان اما می‌گوید: در تالاب انزلی سرعت، حجم و تداوم چندین‌ساله ورود رسوبات و آلاینده‌ها باعث شد که توان خودپالایی طبیعی تالاب قادر به حل مشکل نباشد و تجمع رسوبات و آلاینده‌های بیوشیمیایی روزبه‌روز بیشتر شود.
به‌طوری که هم‌اکنون در برخی مناطق تالاب، عمق رسوبات به بیش از 5متر می‌رسد. به‌گفته او، آلودگی آب نیز بالا رفته و اکسیژن درون آب در تالاب انزلی به‌شدت کاهش یافته و همین موضوع نیز کاهش جمعیت آبزیان و تضعیف تنوع زیستی تالاب انزلی را تشدید کرد.
مدیرکل اداره حفاظت محیط‌زیست استان گیلان با دفاع از طرح اجرا‌شده برای احیای تالاب انزلی، گفت: طرح بایوجمی به‌صورت آزمایشی در 4نقطه از تالاب بین‌المللی انزلی اجرا شد و نتایج خوبی به همراه داشت. تا جایی که 30سانتی‌متر از عمق رسوبات تالاب را کاهش داد. به گفته او، بخشی از مشکلات تالاب انزلی مربوط به رسوبات آلی ناشی از فاضلاب‌های انسانی، کشاورزی و معدنی است.
ژ آنطور که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان گیلان گفت: تا به امروز برای برداشت رسوبات معدنی علی‌الخصوص آن دسته که برای کار عمرانی با ارزش است، پیشنهادات خوبی داده شده است، ولی برای جابه‌جایی بیش از 7هزار هکتار از رسوبات آلی که به عمق 8تا 12متر در تالاب انزلی وجود دارد هیچ پیشنهاد و راهکاری از سوی دانشگاه‌ها داده نشده است.
مشارکت جایکا، شرط اجرای پروژه
فرشید سهیلی نجف‌آبادی، مدیر و مجری پروژه احیای تالاب انزلی نیز معتقد است: در روش بیولوژیکی تسریع‌یافته قرار است لجن‌های تالاب حذف شوند. به همین دلیل از کارگروه احیای انزلی مصوبه‌ای گرفتیم که 25هکتار از تالاب را احیا کنیم، شرط آنها نیز این بود که حتما متخصصان ژاپنی طرح را بررسی کنند.
یکی از 5بند پیشنهاد ژاپنی‌ها نیز این بود که طرح در استخرهای تیمار و شاهد در حاشیه تالاب شروع شود که با بودجه 115میلیون تومان در 3 استخر به اجرا درآمد. نتیجه اجرای پروژه در 12هکتار استخرها نیز نشان داد که می‌توان 30سانتی‌متر از لجن داخل استخرها را حذف کرد. وی افزود: هر آلودگی زیستی که وارد تالاب می‌شود یا باید به سمت تبدیل زیستی و مصرف شدن برود یا اینکه ته‌نشین شود.
در فرایند احیای تالاب انزلی برای کاهش ارتفاع لجن، افزایش عمق نفوذ نور و افزایش زیست‌پالایی نیاز به اکسیژن‌رسانی به کف تالاب داریم. برای این‌کار از 3 ماده «پلی‌ساکارید الکترولیت، الکترود‌های فتوکاتالیست (که حساسیت‌های زیادی در مورد آن ایجاد شد) و نوعی کمپوست» استفاده شد. با اجرای این پروژه تا 19برابر غذایی زنده در استخر افزایش یافت. لایه لجن خارج شد که نتیجه تکثیر پلانگتونی است.
عبدالرضا کرباسی، عضو هیأت علمی دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران و نماینده نهاد ناظر در این پروژه توضیحات خود را با توزیع بسته‌های آدامس و خمیردندان در بین خبرنگاران آغاز کرد و گفت: به وضوح در ترکیبات این کالا‌ها موادی وجود دارد که به تأیید سازمان غذا و دارو رسیده است. بنابراین اگر دی‌اکسید تیتانیوم سرطان‌زا بود قطعا در این کالا‌ها استفاده نمی‌شد.
او ادامه داد: هدف ناظر پروژه این است که اگر تفاوت جدی در لایه‌های رسوبی، ماهی‌ها، آب، گیاهان و بنتوز (گروهی از موجودات زنده که در روی یا کف بدنه آبی زندگی می‌کنند) استخرها دیده نشد، در منطقه محصور تالاب به‌صورت محدود اجرا شود. البته به مباحث اقتصادی و اجتماعی آن هم پرداخته شده است.
کاهش 3متری عمق انزلی در30 سال
عضو ناظر پروژه احیای تالاب انزلی گفت: نرخ رسوب‌گذاری در تالاب انزلی در بخش‌های مختلف به‌طور میانگین حدود یک میلی‌متر در سال باید باشد اما براساس طرحی که در سال95 توسط دانشگاه تهران اجرا شد مشخص شد که در 30سال گذشته 3متر از عمق تالاب کاسته شده و این عللی غیر از عوامل طبیعی دارد.
وی با اشاره به اینکه نمونه‌های رسوب، ماهی‌ها، بنتوز و... به 3آزمایشگاه مختلف ارسال شده است گفت: برخی از نمونه‌ها برای کسب اطمینان ما تکراری بود. 1920نمونه آنالیز شد. نتایج نشان داد استفاده از این ماده نه‌تنها خطرناک نیست،بلکه ایمنی ماهی را بالا می‌برد. عناصر آزادشده از ماده آلی که با این روش آزاد می‌شود از استاندارد سازمان جهانی بهداشت برای آب آشامیدنی تجاوز نمی‌کند.
عنصر آزاد شده ظرف 48ساعت به‌دلیل اکسیداسیون جذب رسوبات و گیاهی به نام سراتوفیل می‌شود. بخشی از ماهی‌های تالاب گیاه‌خوارند ولی بین گیاهان لویی و عدسک و جلبک‌های شناور این گیاه را نمی‌خورند.
عبدالرضا کرباسی، متخصص ژئوشیمی محیط‌های آبی با اشاره به بهبود شرایط میکروبنتوز‌ها در محیط پایلوت گفت: پارامتر‌های حیاتی در این محیط بسیار بهبود پیدا کرده است.
اضافه کردن تیتانیوم محیط را ضدعفونی می‌کند و در نتیجه ریسک اکولوژیک به‌مراتب بیشتر از استخرهای شاهد خواهد بود. وی در پاسخ به این سؤال که آیا مصرف طولانی مدت مواد شیمیایی تأثیر منفی در حیات تالاب ندارد گفت: این پروژه در تصفیه خانه‌هایی در ایران که برای شرب در خانه‌ها استفاده می‌شود و بسیار حساس‌تر از اکوسیستم‌های تالابی است و همچنین در چند رودخانه در ویتنام انجام شده. تیتانیومی که در معادن وجود دارد و در تالاب استفاده می‌شود در تالاب انزلی نیز وجود دارد.
جایکا (سازمان مستقل بین‌المللی ژاپنی که در زمینه توسعه به کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند) برای استحصال تیتانیوم موجود در رسوبات که در کرم‌های ضد‌آفتاب و آرایشی کاربرد دارد، می‌خواست این تالاب را برای ما لایروبی کند.
تیتانیوم اضافه شده قرار است فقط یک‌بار مورد استفاده قرار گیرد. ما برای اطمینان بیشتر نمونه‌های پوست، گوشت، کبد و خون را تا 3 نسل بعد از نخستین ماهی‌هایی که در استخرهای پایلوت بودند آزمایش کردیم. حتی به این هم اکتفا نکردیم و چند نمونه از ناخن و موی مردم منطقه نیز برای استخراج تیتانیوم به آزمایشگاه ارسال شده است.
او در پاسخ به این سؤال همشهری که چرا از همان تیتانیوم موجود در تالاب برای این پروژه استفاده نشده است گفت: به‌عنوان یک ژئوشیمیست چند سال است که روی این روش کار می‌کنم تا به جای استفاده از ماده شیمیایی از الکترود استفاده کنم، اما سرعت کار به‌جای 100روز، 5سال طول می‌کشد.
قدر مسلم هرگونه تغییر در شرایط نامساعد تالاب انزلی بدون حذف مشکلات قدیمی و جدید تالاب ازجمله فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماندها و نخاله‌ها، گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی، تصرف اراضی و ساخت‌وساز در حریم تالاب، آتش زدن نیزارها با هدف تصرف، ورود رسوبات از رودخانه‌ها و انتقال آلودگی از دریا و کاهش میزان آب موجود در تالاب نمی‌توان به احیای آن دل خوش کرد.
این نکته‌‌ای است که مسئولان محیط‌زیست استان گیلان هم از آن مطلعند و معتقدند استانداری در فعال کردن نهاد‌های مؤثر در آلودگی تالاب مسئول است. حال باید دید در برابر اظهارات ناظری که معتقد است حرفهای او با حرفهای عیسی کلانتری، رئـیـس سازمان محیط‌زیست فرقی نمی‌کند، متخصصان مستقل دیگر چه نظری دارند.
تأثیر دی‌اکسید تیتانیوم در 1800نمونه بررسی شد
مسعود باقرزاده‌کریمی، مدیر اکوسیستم‌های تالابی سازمان محیط‌زیست، ضمن مثبت ارزیابی کردن نتایج اجرای این طرح گفت: شیوه‌ای که محققان ارائه کرده‌اند این است که اگر لجن حذف شود، نه‌تنها بخشی از عمق تالاب را احیا میکنیم، بلکه مواد معدنی منفصل را آزاد میکنیم که با سیلاب‌های فصلی تخلیه شود.
ابهاماتی که فعالان محیط‌زیست به آنها اشاره می‌کنند برای سازمان هم مطرح بوده و هست؛ بنابراین ما به 200نمونه مقرر از استخرهای حاشیه تالاب اکتفا نکردیم و تا‌کنون بیش از 1800نمونه از رسوبات، ماهی‌ها، گیاهان و... تالاب را بررسی کرده‌ایم.
سازمان به‌دنبال پاسخ‌های دو سؤال اصلی بود؛ آیا این فرایند به تالاب عمق می‌بخشد و آیا عمق بخشیدن به آن به پارامتر‌های زیستی و سلامتی تالاب آسیب می‌رساند؟ نتایج استخرهای پایلوت سازمان را به این نتیجه رساند که بخواهد پایلوت بعدی را در داخل تالاب به‌صورت ایزوله انجام دهد.
