جام‌جهانی کسب‌وکارهای دیجیتال

هر چند این توجه به نقش سیاستگذاری در فعالیت کسب‌وکارها، تحسین‌برانگیز است، موضوعی مورد کم‌توجهی قرار گرفته است: سهولت یا دشواری فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال. ما قصد داریم که با پژوهش انجام شده روی 42 کشور، به پر کردن این خلأ بپردازیم. این کشورها به دلیل اهمیتشان در کسب‌وکارهای دیجیتال و وجود داده‌های گسترده انتخاب شدند. ما پی بردیم که فضای کسب‌وکار دیجیتال نیازمند توجه متمایز سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها است. ارزیابی ما به دنبال تکمیل پژوهش بانک جهانی است؛ با این هدف، شالوده‌ای برای تصمیم‌گیرندگان سیاست فراهم می‌کند تا کشورها را نه فقط براساس دوستدار کسب‌وکارهای «سنتی» بودن، بلکه براساس عوامل اثرگذار بر فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال هم بسنجند. هرچند تمام کسب‌وکارها به شکلی از فناوری‌های دیجیتال استفاده می‌کنند، تعریف ما از «کسب‌وکار دیجیتال» آن دسته از کسب‌وکارهایی است که بستری از دیجیتال به‌عنوان هسته مدل کسب‌وکار خود دارند. ما چهار بستر دیجیتال اساسی را تحلیل کردیم: بسترهای تجارت الکترونیک (مانند آمازون و ای‌بی¹)، بسترهای رسانه دیجیتال (مانند یوتیوب و نتفلیکس)، بسترهای اقتصاد اشتراکی² (مانند اوبر و ایر‌بی‌ان‌بی³) و بسترهای آزاد آنلاین (مانند آپورک⁴ و تاپتال⁵).

جای بحث ندارد که کسب‌وکارهای دیجیتال، یکی از مهم‌ترین بخش‌های پویا و درحال رشد اقتصادهای بزرگ هستند. به‌عنوان مثال، بنابر آمارهای رسمی آمریکا، اقتصاد دیجیتال این کشور در 11 سال منتهی به 2016، رشدی سه‌برابری نسبت به رشد کل اقتصاد آن داشته است. کسب‌وکارهای دیجیتال با شرایط خاص خود مواجه هستند، بازارشان اوضاع متفاوتی دارد و گاهی باید با محدودیت‌ها و مقررات تدوین شده برای کسب‌وکارهای عادی فعالیت کنند. در این میان، چالش‌هایی هم برای دولت‌ها به دنبال دارند که شامل مواردی مانند امنیت اطلاعات و حفاظت از حریم شخصی می‌شود. تمام این موارد بر سهولت فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال اثر می‌گذارد. در این میان، برخی اوقات این کسب‌وکارها اهمیت ویژه‌ای برای دولت‌ها پیدا می‌کنند. به‌عنوان مثال به رقابت‌های آمریکا و چین توجه کنید. بسیاری از کسب‌وکارهای دیجیتال جهانی آمریکا از راه یافتن به بازار چین باز مانده‌اند و در مقابل آمریکا هم برخی از شرکت‌های قدرتمند چین مانند هوآوی را با محدودیت‌هایی مواجه ساخته است.

برای کسب‌وکارهای دیجیتال، علاوه‌بر فضای قوانین و مقررات، مولفه‌های زیرساختی مختلفی اهمیت دارد که برخی از آنها شامل میزان پوشش اینترنت و پهنای باند، وجود نهادهای تولید محتوا، وضعیت سانسور و وجود استعدادهای انسانی است. به‌رغم قدرت اقتصاد دیجیتال، تمام این عوامل به خوبی شناخته نشده و برخی از کشورها استفاده مفیدی از آنها نمی‌کنند. ما برای تحلیل و جمع‌بندی این عوامل، 236 متغیر را بین 42 کشور مقایسه کردیم. این داده‌ها از 60 منبع مختلف مانند بانک جهانی، مجمع جهانی اقتصاد، یورومانیتور و... جمع‌آوری شدند. برای نتیجه‌گیری قابل اتکا‌تر، بستر کسب‌وکار دیجیتال غالب هر کشور (تجارت الکترونیک، رسانه دیجیتال، اقتصاد اشتراکی یا آزاد آنلاین) مشخص شد. امتیاز کل سهولت فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال (EDDB) از ترکیب امتیازات به دست آمده آن بستر دیجیتال و اهرم‌های زیربنایی آن به دست آمد؛ به این صورت که در زیر مشاهده می‌کنید:

بسترهای دیجیتال در مجموع 50 درصد از امتیاز کل را تشکیل دادند (20 درصد تجارت و خرده‌فروشی اینترنتی، 15 درصد رسانه دیجیتال، 10 درصد اقتصاد اشتراکی و 5 درصد استفاده از پیمانکاران آزاد آنلاین و بامهارت برای تکمیل و تضمین پروژه‌ها).

معیارهای زیربنایی، 50 درصد دیگر امتیازات را تشکیل دادند (25 درصد جریان آزاد و سریع داده‌ها در کشور و اقدام دولت برای انتشار اطلاعات مورد نیاز کسب‌وکارها، 15 درصد وجود نهادهای دیجیتال و آنالوگ مورد نیاز برای فعالیت کسب‌وکارها، 10 درصد نیز امتیاز سهولت فعالیت کسب‌وکارهای بانک جهانی در سال 2019).

در نمودار می‌توانید امتیاز کل (EDDB) 42 کشور و عملکرد آنها در حوزه‌های مختلف را مشاهده کنید.

عملکردهای عالی

برخی کشورها در زمینه سهولت فعالیت کسب‌وکارهای الکترونیک بسیار عالی عمل کرده بودند. ایالات متحده و بریتانیا دو کشوری بودند که به دلیل چند نقطه قوت، عملکردی عالی در سهولت فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال داشتند: بازار پخته، تقویت‌کننده‌های نهادی و زنجیره تامین برای اقتصاد دیجیتال، دسترسی به داده‌های مورد نیاز و سهولت مشاهده شده در فعالیت هر 4 نوع کسب‌وکارهای دیجیتال بیان شده. انتظار می‌رود که بریتانیا با تغییرات مختلفی پس از برگزیت مواجه شود. ما سناریوهای مختلفی از آینده بریتانیا ترسیم کردیم (شامل برگزیت نرم و برگزیت سخت) و به این نتیجه رسیدیم که هر چند امتیازات این کشور سقوط خواهد کرد، باز هم جایگاه دومی خود را حفظ می‌کند.

تعدادی از یافته‌های دیگر ما از این قرار است:

در سنگاپور، 6 درصد از کل جمعیت را پیمانکاران آزاد تشکیل می‌دهند و این مساله امتیاز پیمانکاران آزاد آنلاین آن را بالا برده است. رشد تجارت الکترونیک در آن نیز به لطف شالوده‌های دیجیتال فراهم شده و شهرت آن در اقتصاد اشتراکی است. با این حال، محدودیت‌ها در اشتراک‌گذاری آزاد داده و موانع قانونی برای فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال از امتیاز آن کاسته است. سنگاپور همچنین معاهده همکاری آزاد دولت‌ها را امضا نکرده و این مساله هم شرایط آن را تضعیف کرده است.

کره جنوبی بهترین عملکرد را در معیارهای پختگی بازار مانند پوشش پهن‌باند موبایل، سرعت و پختگی مصرف‌کنندگان دارد. با این حال، امتیاز کل آن به شدت از سانسور اینترنت متاثر شده است. امتیاز این کشور در زمینه دسترسی به داده هم بسیار پایین است و دلیل آن محدودیت‌های قانونی برای انتقال داده‌های محلی به نقاط دیگر کشور است؛ موضوعی که به دلیل نگرانی‌های امنیت ملی از آن جلوگیری می‌شود. همچنین قدرت اتحادیه‌های کارگری و قوانین سختگیرانه، اشتراک‌گذاری حمل‌ونقل و مسکن را به میزان متوسط یا کامل ممنوع کرده است.

استونی به چند دلیل در اشتراک‌گذاری اقتصاد عالی عمل کرده است. نهادهای نوآور آن، شالوده‌های مناسبی برای این حوزه فراهم ساخته‌اند. در حالی که بسیاری از کشورهای اروپایی، فعالیت کسب‌وکارهای اشتراک‌گذاری اقتصاد را ممنوع کرده‌اند، استونی توانسته با شرکت‌هایی مانند ایر‌بی‌ان‌بی و اوبر همکاری و سازوکارهای مالیاتی جدیدی ایجاد کند که مسافران و راننده‌ها به‌صورت غیرملموس بخشی از کرایه یا کمیسیون را به‌عنوان مالیات پرداخت کنند. شرکت بولت که یکی از جدی‌ترین رقبای اوبر در آفریقا و اروپا است، در استونی متولد شده است. بزرگ‌ترین فرصت رشد و بهبود استونی در امتیاز کل، فضای مناسب آن برای فعالیت آن دسته از کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک است که نیازمند فعالیت همزمان در فضای مجازی و دنیای واقعی است. سرانه تجارت الکترونیک آن اندک است و هزینه‌های حمل‌ونقل فرامرزی در اتحادیه اروپا هم بر امتیاز کل آن اثر منفی گذاشته است.

در اتحادیه اروپا، کشورهای شمالی (حوزه نوردیک) از زمره اولین استقبال‌کنندگان از فناوری دیجیتال بوده و به خوبی هم با آن تکامل یافته‌اند. آنها در امتیاز کل سهولت فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال هم به چند دلیل عملکردی قوی داشته‌اند: پرداخت حق عضویت برای اخبار دیجیتال بین شهروندان شمال اروپا جا افتاده است، سرعت رسانه‌های دیجیتال بسیار بیشتر از سایر کشورها است، پرداخت حق عضویت و تقاضا برای مشاهده فیلم و کلیپ‌ در بالاترین سطح تاریخی خود است و در نهایت آنکه خرید آنلاین در این منطقه بسیار رواج دارد (یک‌سوم از کل شهروندان شمال اروپا دست‌کم ماهی یک بار از فروشگاه‌های اینترنتی خارجی بریتانیا، آلمان و چین خرید می‌کنند). فنلاند به ویژه در زمینه اقتصاد اشتراکی یکی از رهبران بازار است که دلیل آن شفافیت و باز بودن دولت به همراه سطح بالای اعتماد است.

در هر صورت، امتیازات کل کشورهای شمال اروپا هم تفاوت‌های زیادی با هم دارند که ریشه اصلی آن، دسترسی اطلاعاتی است. چند کشور، قوانین ملی و محلی سختگیرانه‌ای در این زمینه دارند که فعالیت کسب‌وکارها را دشوار می‌کند. به‌عنوان مثال، دانمارک شرکت‌ها را ملزم کرده تا داده‌های مالی شهروندان این کشور را به مدت 5 سال در دانمارک یا یکی دیگر از کشورهای شمال اروپا ذخیره کنند.

5 کاربرد امتیازها

اهرم‌های مختلفی وجود دارد که کسب‌وکارها و دولت‌ها برای رونق فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال باید به آنها توجه کنند. این اهرم‌ها را می‌توان در پنج دسته تشریح کرد:

1- جای تعجب ندارد که مقررات و سیاست‌های دولت، اصلی‌ترین تعیین‌کننده میزان سهولت فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال است. این مقررات از حریم خصوصی کاربران تا مدیریت داده‌ها و حقوق پیمانکاران آزاد را در برمی‌گیرند. دسترسی به داده‌ها و اطلاعات، لازمه رشد پایدار کسب‌وکارهای دیجیتال است. برخی کشورها به منظور حفاظت از حریم خصوصی کاربران یا در پی سایر نگرانی‌ها، محدودیت‌هایی برای جریان داده‌ها ایجاد کرده‌اند. سیاست‌گذارانی که مشتاق رونق کسب‌وکارهای اینترنتی هستند، باید به رصد و بازنگری جریان داده و دسترسی به آنها بپردازند.

2- زیرساخت‌های فیزیکی در تلاقی فضای دیجیتال و دنیای واقعی اهمیت پیدا می‌کنند. از دسترسی اینترنت و موبایل تا تکمیل پرداخت‌ها و تحویل سفارش‌ها، بر EDDB اثر می‌گذارند. این زیرساخت‌ها همان‌طور که برای فعالیت کسب‌وکارهای سنتی اهمیت دارند، برای فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال هم مهم هستند.

3- از آنجا که کسب‌وکارهای دیجیتال بر بسترهایی ساخته می‌شوند که در دو طرف هر مبادله‌ای یک کاربر وجود دارد، عوامل اثرگذار بر توانایی‌های کاربران نقش زیادی در سهولت کار کسب‌وکارهای دیجیتال دارد. مهارت، پختگی کاربران و تمایل به استفاده از بسترهای دیجیتال از این دست عوامل هستند.

4- سهولت فعالیت یک نوع خاص (از انواع چهارگانه) کسب‌وکارهای دیجیتال به‌طور خودکار منجر به سهولت فعالیت انواع دیگر کسب‌وکارهای دیجیتال نمی‌شود. هر بستر دیجیتال بر انواع خاصی از اهرم‌ها استوار است. به‌عنوان مثال، تجارت الکترونیک نیازمند سیستم قوی حمل‌ونقل و تحویل خرید است. مقررات حامی این حوزه، می‌تواند تجارت الکترونیک فرامرزی را هم رونق ببخشد. اما برای رسانه‌های دیجیتال، پیمانکاران آزاد و نیروی انسانی نقش کلیدی را ایفا می‌کنند. کشورهایی که در یک‌چهارم پایین رده‌بندی قرار گرفته‌اند، با محدودیت‌های رسانه‌ای و سانسور مواجه هستند. کشورهایی که در اقتصاد اشتراکی موفق عمل کرده‌اند، از وفور سرمایه‌های راکد نفع ‌برده‌اند. همچنین باید به این موضوع اشاره کرد که پیمانکاران آزاد با تسلط به زبان انگلیسی، وفور نیروی کار توانمند و ماهر و همچنین نظام‌های مالیاتی سهل‌گیرانه، تقویت می‌شوند.

5- در نهایت، بسترهای دیجیتال، جهانی هستند. نه‌تنها مقررات ملی اهمیت دارد، بلکه محدودیت‌های فرامرزی بر جریان داده یا تراکنش‌های مالی می‌تواند بر رشد بسترهای دیجیتال اثر بگذارد.

پاورقی‌ها:

1- eBay

2- مفهوم اقتصاد اشتراکی در این پژوهش هیچ ارتباطی با شیوه رایج اداره اقتصاد در بلوک شرق ندارد و به معنای کرایه خدمات مازاد دیگران برای کاهش هزینه‌های مالکیت است.

3- Airbnb شرکت فعال در کرایه موقت اتاق و منزل

4- Upwork

5- Toptal

nikoueimahdi@gmail.com