حاشیه برای جایزه‌ها طبیعی است

محمدرضا شرفی خبوشان که به تازگی به عنوان دبیر علمی جایزه «جلال آل احمد» منصوب شده است، در گفت‌وگو با ایسنا، درباره این‌که آیا در این دوره از این جایزه تغییراتی در رویکرد داوری‌ها انجام خواهد شد یا نه، اظهار کرد: جایزه «جلال» آیین‌نامه‌ای دارد که هرساله بر مبنای آن مراحلش پیش می‌رود. طبیعتا امسال‌ هم به همان ترتیب برمبنای آیین‌نامه‌ای که تدوین شده و به انتخاب هیئت علمی و داوران هر سه بخش جایزه اشاره دارد، پیش می‌رود.

او افزود: اتفاقا یکی از شاخصه‌های جایزه «جلال» آیین‌نامه‌ است که انجام مراحل مختلف با دقت نظر در آن پیش‌بینی و سپس  تدوین شده است و باعث شده این جایزه جایزه معتبر و قابل توجهی باشد. اعتبار یک جایزه به میزان بهای مادی‌ای که به برگزیده خود پرداخت می‌کند، نیست؛ اعتبار یک جایزه به شیوه اجرای آن و همچنین تأثیرگذاری بر ادبیات است؛ این‌که جایزه بر اساس چه اصولی است؟ آیا اصول علمی  با هدف‌گذاری درست و دقیق در آن تعیین شده است یا نه؟

این نویسنده همچنین درباره این‌که برخی از دبیران علمی جایزه «جلال» از جمله خود او از برگزیدگان دوره‌های گذشته این جایزه بوده‌اند، درباره انتخاب دبیران این جایزه توضیح داد: روند جایزه چنین چیزی نیست و در آیین‌نامه گفته نشده است. انتخاب دبیران بر اساس بررسی‌هایی است که هیئت امنا و معاونت فرهنگی وزارت ارشاد انجام می‌دهند. گزینه‌های مختلفی  به معاونت فرهنگی پیشنهاد می‌شود و آن‌ها بررسی‌هایی انجام می‌دهند و به جمع‌بندی می‌رسند، مراحی طی می‌شود و در نهایت به فرد می‌رسند و حکمش توسط وزیر زده می‌شود.

شرفی‌ خبوشان درباره ارزیابی‌اش از جایزه جلال با توجه به این‌که انتخاب داوران، دبیر یا کتاب‌های برگزیده این جایزه معمولا با حاشیه‌هایی همراه بوده است، گفت: حاشیه برای جایزه‌ها طبیعی است و مختص جایزه «جلال» یا کشور ایران هم نیست. دادن جایزه به معنای انتخاب گزینه‌هایی از میان گزینه‌های دیگر است و به این مفهوم است که باید منتظر عکس‌العمل‌هایی نسبت به انتخاب‌ها باشیم. به‌خصوص این‌که برگزیدن از میان  گزینه‌هایی است که معیارهای سنجش مختلف و متفاوتی دارند و سنجش آن‌ها با توجه به دیدگاه‌های مختلف دشوار است. این مسائل پیش می‌آید و خاص این جایزه نیست. جایزه‌ها در همه جای دنیا این مسئله را دارند و پذیرفته‌اند که موضوع انتخاب کردن طوری است که با بازخوردهای مختلف و گوناگون روبه‌رو می‌شود.

او در ادامه خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از حواشی، تکیه بر اصول علمی و دانش و معیارهای موجود در آیین‌نامه جایزه راه‌گشا خواهد بود. داوران و کسانی که کتاب را انتخاب می‌کنند، از حواشی و تحمیل نظرها دوری می‌کنند که این موضوع خیلی اهمیت دارد.  داوران صرفا اثر را لحاظ می‌کنند و دیدگاه جمعی خود را برای انتخاب اثر به کار می‌برند و نگاه بیرونی، منظورم نگاه حاشیه‌ساز، نخواهند داشت، این روندی است که ما داریم و امیدوارم نتیجه خوبی هم از این شکل کار عایدمان شود.

نویسنده رمان «بی‌کتابی» و «عاشقی به سبک ونگوگ» درباره این‌که برخی از انتخاب‌های جایزه‌ها چه دولتی و چه خصوصی باعث شده خیلی از مردم نتوانند به انتخاب جایزه‌ها اعتماد کنند، بیان کرد: طرح سوال‌تان را قبول ندارم، این که اعتماد  مردم به جایزه‌های ادبی از بین رفته حرف درستی نیست. ما باید این موضوع را جور دیگری ببینیم. مردم از چه طریقی سراغ کتاب می‌آیند؟ مردم از طریق معرفی دیگران و آن دسته از اشخاصی که ادبیات را به مردم معرفی می‌کنند سراغ کتاب می‌روند.  معرفی کتاب فقط به عهده جایزه نیست، جایزه در بخش‌ها بعدی قرار دارد و  در اولویت، پیشنهاد کتاب توسط صاحب‌نظران، منتقدان، خبرنگاران، معلمان  و استادان دانشگاه است. پس باید مسئله را از این دریچه ببینیم.

او در ادامه گفت: صاحب‌نظران و منتقدان باید در بین گزینه‌هایی که معرفی می‌کنند، گرفتن جایزه را هم  لحاظ کنند تا دیگران سراغ آن‌ها بروند. چقدر این توصیه را داریم؟ خیلی کم. داشتیم افرادی را که این توصیه‌ها را کرده‌ و تأثیرگذار هم بوده‌اند. می‌توانیم از صاحبان رسانه این انتظار را داشته باشیم که در بخش آموزش، آموزش بدهند که مردم چگونه با کتاب برخورد کنند و چه مولفه‌هایی را برای انتخاب درنظر داشته باشند. وقتی این اتفاق بیفتد خواهید دید جایزه‌ها تأثیرگذاری بیشتری خواهند داشت. البته الان‌ هم جایزه‌ها تأثیرگذار هستند و حداقل کمک می‌کنند کتاب به چاپ‌های متعدد برسد. این از دلایلی است که خودمان را ملزم می‌کنیم که جایزه ادبی به شکل‌های مختلف داشته ‌باشیم.

دبیر علمی جایزه «جلال» سپس بیان کرد: کارکرد هر جایزه‌ای این است که به معرفی کتاب کمک می‌کند، چه جایزه خصوصی و چه جایزه دولتی. هدف غایی و نهایی‌ هر کسی که جایزه‌ای برگزار می‌کند فارغ  از نتیجه‌ای که اعلام می‌کند کمک به ادبیات و فرهنگ کشور است. به نظرم نباید به این دسته‌بندی یعنی جایزه خصوصی و دولتی زیاد هم توجه کنیم. مرزبندی‌ها همان کاری است که اصحاب رسانه نباید به آن دامن بزنند. باید به جایزه‌ها ارج گذاشت و نفس جایزه را درنظر داشت. پرداختن به این‌که جایزه چگونه فراهم شده مقصود اصلی نیست.