جای خالی فرهنگ در فضای مناظره‌ها

 بهمن نامورمطلق - معاون صنایع دستی - در گفت‌وگو با ایسنا، درباره تاثیر دکوراسیون در فضای مناظره‌ها، اظهار کرد: پا گذاشتن مناظره‌کننده‌ها روی طرح برج آزادی و معماری و فراتر رفتن از آن، خود به خود حس غرور را برای آن‌ها به همراه می‌آورد. از طرفی در دکور مناظره‌ها، از صنایع دستی و هنرهای دستی که یادآور فرهنگ ما است، نشانه‌ای نبود تا اگر شرایطی پیش آمد که موجب تعدی کاندیداها و به زبان آوردن حرف‌هایی شد که در شأن فرهنگ ما نیست، با دیدن نشانه‌هایی از فرهنگ‌مان، از این کار جلوگیری کنیم و به ما یادآوری شود که اهل کدام سرزمین هستیم. آیا درست است در برنامه‌ای که چند میلیون نفر ببیننده‌ی آن هستند، مقام‌های بالای کشور، از واژه‌هایی مانند «کثافت‌کاری» و «دروغگویی» استفاده کنند؟!

این اسطوره‌شناس و نشانه‌شناس بیان کرد: متاسفانه ما نسبت به فضای اطراف خود، کم‌اطلاع یا بی‌اطلاع هستیم و تاثیری را که این فضاها می‌توانند روی محل کار یا خانواده و روابط‌ ‌مان بگذارند، نمی‌شناسیم. اگر بدانیم فضا و طراحی پیرامونی، در هیجانات، رفتارها و روابط ما چه تاثیراتی دارد، به این موضوع توجه بیشتری می‌کنیم. یک فضا می‌تواند موجب هیجانی شدن ما شود و فضای دیگر می‌تواند ما را آرام کند. به همین دلیل، در هواپیماها به‌دلیل بالا بودن استرس، هیچ‌گاه از رنگ سرخ استفاده نمی‌کنند، زیرا این رنگ موجب افزایش استرس می‌شود. آزمایش‌های انجام‌شده در این زمینه نشان می‌دهد که استفاده از رنگی مانند قرمز در فضای داخلی هواپیما، ثاتیرات منفی به‌دنبال خواهد داشت.  

او ادامه داد: رنگ‌ها، شکل‌ها و ترکیب‌بندی‌ها نه‌تنها در روحیه و هیجانات، بلکه در روابط ما با دیگران نیز می‌تواند موثر باشد. انسان‌ها می‌توانند در فضایی که رنگ‌های ملایم و فرم‌های نرم در آن استفاده می‌شود، روابط بسیار صمیمی‌تری داشته باشند. هیجانات بالا می‌تواند ناخواسته روی روابط انسان‌ها تاثیرگذار باشد و موجب تنش ‌شود. براساس آزمایش‌های انجام‌شده، انسان‌ها در فضاهای ملایم، رفتارهای ملایم‌تر و در فضاهای تند، رفتارهای تندی با یکدیگر دارند. این موضوع امری است که نمی‌توان آن را انکار کرد و مورد تایید علوم گوناگون از جمله طراحی محیطی و داخلی نیز قرار گرفته است.

وی تاکید کرد: ما می‌توانیم بخشی هرچند کوچک از تندی‌هایی را که در مناظره‌ها شکل گرفت، به همین موضوع مربوط بدانیم، زیرا فضای مناظره‌هایی که انجام شد، گفت‌وگویی نبود، بلکه فضای تک‌گویی محسوب می‌شد. در آن فضا، آدم‌ها بدون آن‌که یکدیگر را ببینند، گفت‌وگو می‌کردند.

نامورمطلق با بیان این‌که مناظره‌کننده‌ها فقط به دوربین نگاه می‌کردند و امکان این را که چهره به چهره با هم صحبت کنند یا روبه‌روی یکدیگر قرار بگیرند، نداشتند، گفت: برخی فلاسفه معتقدند، دیدن چهره موجب می‌شود افراد روابط انسانی‌تری با هم داشته باشند. حتی ممکن است دو فردی که تلفنی با هم صحبت می‌کنند و با یکدیگر تنش دارند، زمانی که رو در رو می‌شوند، ملایم‌تر برخورد ‌کنند. چیدمان فضای مناظره‌ها، چیدمانی نبود که آدم‌ها را به گفت‌وگو دعوت کند، بلکه آن‌ها را به تک‌گویی و مونولوگ‌ دعوت می‌کرد. فضای سردی که هیچ گرمی‌ای نداشت، از طرفی از رنگ‌های سرد، مثل آبی در آن استفاده شده بود.

او ادامه داد: موتیف‌های ایرانی - اسلامی که یادآور نرمی و گرمی فرهنگ و هنر کشور ما باشند نیز در پشت سر کاندیداها استفاده شده بود. این فضا روی مخاطبی که مناظره را از تلویزیون نگاه می‌کرد، تاثیرگذار بود و به همین دلیل شاید مخاطب دچار کنتراست و تضاد می‌شد، زیرا از یک طرف، موتیف‌ها اسلامی - ایرانی دیده می‌شد و از طرف دیگر، کاندیداها رقابتی غیربومی با هم داشتند. به همین دلیل کاندیداها در آن فضایی که باید، قرار نگرفته بودند، آن‌ها روبه دوربین بودند و انگار فقط برای دوربین‌های سرد صحبت می‌کردند.

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی گفت: نکته دیگری که به عقیده من، اهمیت زیادی در فضای مناظره‌ای داشت، حضور انسان بود؛ در مناظره‌های تلویزیونی ما، انسان‌ها حضور نداشتند. حضور انسان‌ها فضا را خود به خود انسانی‌تر می‌کند. به عقیده من، باید جمعی از انسان‌ها در این فضا حضور می‌داشتند تا کاندیداها با جدی گرفتن مخاطبان خود، سخن بگویند. وقتی آن‌ها هیچ مخاطبی را نمی‌بینند، خودمحورتر و درون‌گراتر صحبت می‌کنند، اما هنگامی که چهره یک انسان به غیر از کاندیداهای دیگر را ببینند، نمی‌توانند به چشم‌ یکدیگر نگاه کنند و هر چیزی را که دل‌شان می‌خواهد، بر زبان بیاورند.

نامورمطلق ادامه داد: شاید همه ما بارها این جمله را که «به چشم من نگاه کن و حرف بزن تا متوجه شوم راست می‌گویی» را شنیده باشیم؛ ما در این مناظره‌ها این چشم‌ها را نداشتیم، آن‌ها به چشم یکدیگر کمتر نگاه می‌کردند. آقای هاشمی‌طبا در مناظره آخر، حرف زیبایی را مطرح کرد که جدی گرفته نشد، آنجایی که از حضور نوه‌اش در مناظره سخن گفت، حس‌اش‌ از نظر علمی، درست بود. اگر یک کودک، نوجوان، جوان یا یک سالخورده یا حتی خانواده‌های مناظره‌کننده‌ها، در فضای مناظره حضور داشتند، آیا برخی مناظره‌کننده‌ها می‌توانستند به راحتی هر حرفی را که می‌خواهند، بر زبان بیاورند؟ 

او بیان کرد: دیدن چهره‌ انسان‌ها می‌توانست یادآور اخلاق و تعهد برای آن‌ها باشد. نبودن انسان‌ها موجب می‌شود فضایی بسیار خشک و خشن به‌وجود بیاید. حضور چند زن، کودک و مرد بهترین یادآوری برای فرهنگ ما بود تا فضای مناظره را تلطیف کند.

این مدرس دانشگاه توضیح داد: مهم است که از موتیف‌ها، طراحی‌ها و صنایعی در فضاهای محیطی استفاده کنیم که روح داشته باشند و دست انسان‌هایی زحمتکش و مومن، آن صنایع را شکل داده باشد تا فضایی معنوی را فراهم و به ما یادآوری کند که چگونه سخن بگوییم. آیا در مسجد می‌توان هر سخنی را به زبان آورد؟ ما باید در مناظره‌ها فضاهای معنوی‌ای را در عین این‌که شفافیت وجود دارد و حقایق گفته می‌شود، ایجاد کنیم و نحوه بیان ما طوری باشد که از اصول اخلاق اسلامی و ایرانی تعدی نکنیم.

نامورمطلق تاکید کرد: ما نمی‌توان با موتیف‌های سردی که به شکلی بد، پشت مناظره‌کننده‌ها شکل گرفته بود و فضای اصلی را القا نمی‌کرد، فضای معنوی ایجاد کنیم. ما می‌توانیم یک فضای معنوی را با گرمای حس انسانی مثل فرش، گلیم، خاتم یا هنرهای دیگر منتقل کنیم، در این شرایط، به خودمان اجازه نمی‌دهیم هر کلامی را بر زبان بیاوریم و در حالی که مدل جامعه محسوب می‌شویم، آن را به انحطاط بکشانیم.