د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش، تنظیم: دکترراحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
مقاله گذشته ماهنامه دنیای سلامت به معرفی انواع بادکش درمانی در علم طب سنتی پرداختیم و تاریخچه این روش را از دوران قدیم و کشورهایی که از این طب استفاده می‌کردند را برای خوانندگان محترم نشریه شرح دادیم.
در ادامه مقاله فوق به توضیح و تشریح فواید و مضرات بادکش درمانی و موارد استفاده از این روش در افراد مختلف می‌پردازیم.
مکانیسم و اهداف کلی بادکش
حکما شش مکانیسم کلی برای بادکش ذکر کرده‌اند که اینجا به صورت مختصر توضیح داده می‌شوند:
1- هدف انحراف
انحراف ماده و جذب آن به سمت دیگری که باعث سکون آن ماده بشود، مثل بادکش کردن زیر سینه‌ها که برای قطع خونریزی شدید پریود انجام می‌شود. یا برای دور کردن ماده‌ای که در عضوی زیاد شده باشد و بخواهیم آن ماده را از آن سمت برگردانیم، به عنوان مثال برای فردی که خونریزی بینی می‌کند می‌توان بادکشی زیر قفسه سینه نهاد تا ماده به سمت دیگری متمایل شود وخون دماغ قطع شود.
اگر خونریزی از سمت راست بینی باشد، بادکش زیر قفسه سینه در سمت راست، اگر از سمت چپ باشد در سمت چپ و اگر از هر دو سمت باشد بادکش در هر دو سمت انجام می‌شود.
انحراف قوی مدبره به سمت دیگر
برای تسکین درد در برخی دردها مثل سردرد
2- هدف تسخین (از سُخن مشتق شده به معنای گرم کردن ضد بَرد (سردی)) و تحلیل (بادکش در بیشتر مواقع باعث تحلیل رفتن سردی (مثل بلغم و ریح) می‌شود).
فراخوان خونی
برای گرم کردن عضو (به خصوص بادکش گرم) و جذب خون به سمت آن عضو که اثرات مختلفی دارد مثل:
فراخوان غذایی
با بادکش کردن در مواضع مختلف به خاطر گشاد کردن عروق و رگ‌های خونی و افزایش جریان خون مویرگی در آن ناحیه، رسیدن مواد غذایی و اکسیژن به آن موضع بیشتر خواهد شد و لذا می‌توان از این روش برای افزایش بافت ماهیچه‌ای یا برای تقویت اعضاء به خوبی استفاده نمود.
مثلاً برای رفع لاغری‌های موضعی مثل لاغری صورت می‌توان از این روش استفاده نمود، البته برای صورت باید بادکش متناوب و خیلی سبک می‌باشد.
همین طور حکما برای رساندن دارو به یک موضع خاص از این روش استفاده می‌کرده‌اند چون بادکش سبب جذب خون به آن ناحیه می‌شود و درنتیجه دارو به آن عضو بیشتر می‌رسد.
فراخوان دفاعی
افزایش خون رسانی موضعی با فراخوانی سلول‌های دفاعی و فاکتورهای ضد التهاب خونی به موضع، باعث تسریع ترمیم آسیب‌های بافتی و عفونت‌های موضعی می‌شود.
در واقع این کار باعث متمرکز شدن قوای بدن (قوه‌ی مدبره) در ناحیه بادکش می‌شود.
مثلاً با بادکش کردن اطراف زخم‌های بستر می‌توان به ترمیم و بهبود این زخم‌ها کمک شایانی کرد.
رفع خستگی
به خاطر خون رسانی زیاد و مکانیسم‌های دیگری که بادکش دارد این عمل در برخی مزاج‌ها مثل مزاج سرد و تر با بادکش گرم باعث رفع خستگی و کسالت می‌شود.
شایع‌ترین دلیل انجام بادکش رفع درد و خستگی است.
ایجاد انبساط
به خاطر تسخین (گرم کردن) ایجاد انبساط می‌کند که باعث رفع اسپاسم و گرفتگی‌ها و ایجاد انبساط در عضلات و اعضا می‌شود (البته برای انبساط عضلات بهتر است از بادکش گرم استفاده شود).
رفع چربی موضعی
به خاطر این مکانیسم می‌توان برای برطرف کردن چربی موضعی از این مکانیسم استفاده نمود چون مزاج خون گرم است و تسخین باعث رفع مواد سرد به خصوص چربی که سرد و تر است می‌شود (بخصوص با بادکش گرم) و از این مکانیسم می‌توان برای برطرف کردن بعضی از انواع بیماری برص و ... که از سردی است کمک گرفت.
تحلیل ریح (باد)
بادکش برای به تحلیل بردن باد اعضاء نیز انجام می‌شود که به علل مختلف ایجاد شده‌اند مثلاً یک علت آن خوردن مواد غذایی نفاخ مثل برخی از سبزی‌های خام است.
بادکش گرم در این مورد اثری قویتر دارد. همچنین برای گرم کردن عضو و شکستن باد نیز می‌توان از بادکش استفاده کرد (از بین بردن ریح که باعث دردهای مهاجر و ... می‌شود).
به عنوان مثال باد (نفخ شکم) در معده سرد را می‌توان با بادکش کاهش داد.
کمک به برگرداندن حس دست و پا که به علل مختلف کم یا از بین رفته است
در این نوع بادکش ابتدا از بالای عضو لیوان‌های بادکش را قرار می‌دهیم، سپس کم کم لیوان‌ها را به سمت انتهای عضو می‌آوریم.
مثلاً اگر دست حس خودش را از دست داده باشد برای کمک به برگرداندن آن ابتدا روی بازو را بادکش می‌نماییم، سپس کم کم به سمت آرنج و ساعد لیوان‌ها را می‌گذاریم تا به انتهای انگشتان برسد.
همچنین در پا از ابتدای ران بادکش شروع می‌شود و به سمت انتهای پا یعنی ساق و مچ بادکش انجام می‌شود.
3- هدف انتقال
* انتقال مواد از عضوی به عضوی دیگر: قرار دادن لیوان‌های بادکش بر پایین‌ترین اعضاء بدن باعث جذب مواد از تمام بدن بخصوص از سر شده و امعاء از آن سود می‌برند.
همچنین باعث پاک شدن از فساد حیض شده و با پاک شدن پریود، بدن سبک می‌شود (یا بدن آرام می‌شود).
* انتقال ورم از عضو شریف مانند کبد یا قلب، به عضو پست‌تر هم جوار (عضو نزدیک): به وسیله بادکش مواد زائد از موضع اصلی دور می‌شوند که باعث کاهش مشکلات از قبیل درد، ورم و التهاب در آن منطقه می‌شود.
* انتقال مواد از موضع طبیعی تولید کننده آن ماده، که مواد خودش در آن نازل شده و باعث تورم در آن عضو شده است، مثل تورم غده‌های مترشحه بدن یا سردردهای سینوزیتی ضربان‌دار در ناحیه جلو سر که همراه با سنگینی سر بوده و ناشی از تجمع موکوس و مواد زاید در سینوس‌ها هستند را می‌توان با بادکش لغزان از پیشانی و گونه به سمت بینی (کمک به تخلیه چرک و ترشحات جمع شده داخل سینوس‌ها) بهبود بخشید.
4-هدف تخلیه یا اخراج
برای تخلیه و کمک به خروج مواد و سموم از بدن مثل خروج نیش حشرات یا عفونت آبسه‌ای که باز شده است نیز می‌توان از بادکش کمک گرفت.
5- هدف ابراز و حرکت
* برای بارز کردن ورمی که در عمق اعضاء است تا معالجه (داروها) به آن برسد یا برای بیرون کشیدن و به ظاهر آوردن ماده‌ای که در باطن عضوی باشد (از داخل عضو به سطح بکشند) می‌توان از بادکش کمک گرفت.
* بادکش می‌تواند محرّک فعالیت موضعی (ورزش موضعی) شود، به عبارتی باعث حرکت مصنوعی در عضوها می‌شود مثل افزایش حرکت دودی روده‌ها با بادکش سبک روی شکم.
* در قدیم برای جا انداختن دررفتگی‌ها یا قرار دادن دنده‌های شکسته در یک راستا (برای جوش خوردن بهتر) نیز از بادکش استفاده می‌شده است.
6- هدف تسکین و سکون
* استعمال بادکش برای کاهش و تسکین دردها مثل گذاشتن لیوان بادکش روی ناف به خاطر قولنج دردناک (شاید افتادگی ناف منظور باشد) و بادهای شکم و دردهای رحمی که در هنگام حرکت خون (هنگام پریود) عارض می‌شود به خصوص برای جوانان، و یا مثل بادکش کردن روی باسن برای بیماری سیاتیک و ترس فلج شدن، و بادکش ران‌ها برای بیماری‌های باسن و ران‌ها و بواسیر مفید است و همچنین برای کسی که دچار باد فتق و نقرس شده است.
* تمرکز قوا بر عضوی خاص: که با ایجاد بادکش در یک عضو قوا تمرکزشان متوجه آن عضو شده و درد و تمرکزشان در ناحیه دیگر فراموش می‌شود مثلاً در سردردها (اگر سردرد مادی باشد گاهی برای درمان از بادکش ساق استفاده می‌شود) می‌توانیم برای تسکین، قوای بدن را به سمت ساق پا بکشیم.
در طب بدن به پنج قسمت تقسیم می‌شود: سر و گردن، قفسه سینه، شکم، لگن و اندام‌ها.
فشارهای این پنج قسمت با هم متناسب است، بادکش گذاری در هر قسمت، سبب افزایش فشار در همان منطقه می‌شود.
به عنوان مثال بادکش در ناحیه پشت ساق پا باعث می‌شود فشارها از سایر مناطق به سمت پایین و پاها کشیده شود (فشار در بالا تنه کاهش و در پایین تنه افزایش یابد).
در نتیجه تعجب ندارد که بادکش پشت ساق پا باعث بند آمدن خون دماغ یا کاهش فشار و درد در سر می‌شود.
بادکش این ناحیه حتی به مدت چند ثانیه تا چند دقیقه برای درمان اورژانسی افراد دارای فشار خون بالا که دچار خون دماغ شده‌اند نیز مفید است.
البته بایستی تاکید شود که بادکش یک روش درمانی کمکی و گاهی اوقات اورژانسی است و برای درمان کامل، بایستی آن عارضه علت یابی شده و سپس درمان بر اساس آن انجام شود.
از بادکش می‌توان برای کمک به چاقی (حجم دهندگی) و لاغری موضعی نیز استفاده کرد.
بادکش متناسب برای مزاج‌های مختلف
برای مزاج‌های گوناگون باید بادکش به صورت‌های گوناگون انجام شود؛ بدین صورت که اگر کسی مزاجش گرم است نباید زیاد از بادکش گرم که مقداری گرما مصنوعی به بدن داده می‌شود استفاده کند.
البته برای حفظ سلامتی گاهی می‌تواند از بادکش گرم استفاده نماید.
برای درمان بیماری این افراد (اگر از گرمی است) باید از بادکشِ سردِ ثابتِ ضعیف غیر طولانی استفاده شود. اگر قرار است خلط سنگین به سطح پوست کشیده شود باید از بادکشِ ثابتِ قوی استفاده نمود.
همچنین اگر قرار است خلط لطیف (صفرا طبیعی یا خون طبیعی) به سطح کشیده شود باید از بادکشِ گرمِ منقطعِ ضعیف استفاده نماییم.
عوارض بادکش‌های نامتناسب
انجام هر نوع بادکش باید طبق مزاج، شرایط بیماری و دیگر شرایط (محیطی، جسمی و ...) انجام شود و باید مقصود از انجام بادکش نیز معلوم باشد.
در صورت رعایت نکردن این نکات، در بدن مشکلاتی به وجود می‌آید که در برخی موارد قابل جبران نیز نیست.
فقط برای اهمیت این موضوع و به عنوان مثال چند مورد از بادکش‌های غیر مناسب و عوارض احتمالی آنها را در اینجا ذکر می‌نمایم:
* اگر برای شخصی که در بدنش اخلاط فاسد زیادی وجود دارد (هر نوع خلطی)، بدون پاکسازی و نُضج (آماده سازی مواد زائد بدن برای راحت دفع شدن) بادکش انجام شود (به خصوص بادکش متحرک)، احتمال دارد اخلاط و مواد زائد بدن به حرکت در آمده و به سوی اعضای حیاتی بدن مثل کبد، مغز، قلب رفته و در افعال آنها ایجاد اختلال کنند، و یا اینکه اخلاط به سمت آن عضوی که بادکش شده پیش برود و در آن عضو ایجاد مریضی نماید.
لذا توصیه می‌شود قبل از بادکش‌های طولانی مدت (دوره‌های بادکش چند روزه) با پزشک مربوطه مشورت کنید یا حداقل از وجود خلط ناصالح در بدن مطمئن شوید.
* اگر برای کسی که فشار خونش بالا رفته و یا فشارش همیشه بالاست، بادکش گرم ثابت یا گرم متناوب بین دو کتف انجام شود به احتمال زیاد مشکلاتی برای قلب این شخص به وجود می‌آید که ممکن است جبران ناپذیر باشد.
* اگر در یک زمان برای یک نفر در دو محل یا بیشتر از دو ناحیه بادکش انجام شود (یعنی برای چند ارگان بدن هم زمان بادکش انجام شود) مثلاً بادکش پشت و ساق پا را با هم انجام دهید به خاطر تشویش در تمرکز قوا و اختلال در قوه‌ای مدبره احتمال دارد شخص فشارش به حدی کم شود که بیهوش و یا حداقل خوابش به مدت چند روز زیاد شود و این اختلال به همراه عدم تأثیر بادکش خواهد بود. لذا توصیه می‌شود در صورت لازم بودن چند نوع بادکش، بادکش بعدی را زمانی انجام دهید که حداقل 12 تا 24 ساعت از بادکش قبلی گذشته باشد. (البته در برخی موارد اگر پزشک متخصص لازم بداند می‌توان چند بادکش در یک زمان انجام شود).
* اگر برای شخصی که دارای بیرون زدگی دیسک در کمر است و یا دیسک‌هایش خیلی ضعیف است بادکش قوی روی دیسک‌ها (روی ستون فقرات) انجام دهید احتمال دارد که مقداری بیرون زدگی دیسک بیشتر یا ایجاد شود. لذا توصیه می‌شود به هیچ عنوان لیوان روی دیسک‌ها قرار ندهید (اگر اینچنین بادکشی لازم بود حتماً توسط پزشک متخصص انجام شود) ولی بادکش روی عضلات کنار ستون بی مانع است (البته با شرایطی که لازم است مراعات شود).
* اگر لیوان بادکش به مدت طولانی روی یکی از سرخ رگ‌ها (شریان‌ها) یا سیاه رگ‌های (وریدها) بدن قرار داده شود، می‌تواند باعث لختگی خون در آن ناحیه شود که علاوه بر عدم خونرسانی به اعضا دیگر احتمال دارد گرفتگی در عروق سیستم مرکزی (قلب) ایجاد شود. همچنین امکان دارد باعث مشکلات خطرناکی در قلب و ... گردد.
* اگر روی عروق واریس بادکش قوی انجام شود احتمال دارد باعث پارگی مویرگ‌ها شود. همچنین اگر بادکش سرد ِثابتِ طولانی انجام شود، مطمئناً درد واریس و شدت آن بعداً بیشتر خواهد شد.
* بادکش خیلی طولانی و غیر اصولی که باعث کبودی شدید پوست می‌شود علاوه بر تأثیر کم (پوست به هیچ عنوان هنگام بادکش نباید کبود شود بلکه بعد 5 دقیقه تا یک ساعت آن موضع خود به خود کبود خواهد شد که این مسئله بعد از چند روز برطرف می‌شود و این گونه کبودی عادی می‌باشد و جای نگرانی در کار نیست ولی اگر در ابتدا بادکش سریع موضع کبود شدن مطمئناً این نشان دهنده وجود اخلاط ردیئه (مواد زائد غیر قابل استفاده برای بدن که به سموم تبدیل می‌شود) می‌باشد که باید هر چه زودتر دفع شود)، کار قوای بدن را بیشتر نموده است و اگر با اصولی که بیان شد بادکش انجام بگیرد باز کبودی شدید ایجاد شود احتمال دارد علت آن وجود اخلاط ردیئه باشد (به خصوص خلط سودا) که باید آن از طریق دیگری دفع شود (مثل مصرف مسهل و ... که مربوط به تجویز پزشک حاذق است).
* بادکش خیلی قوی به صورت یک دفعه باعث بروز تاول می‌شود. لذا توصیه می‌شود در صورت نیاز به انجام بادکش قوی، کم کم فشار کشش زیاد شود و قبل از بادکش مقداری روغن (نوع روغن بستگی به مزاج و علت بادکش دارد) به موضع مالیده شده و مقداری ماساژ داده شود (گرچه برخی پوست‌ها ضعیف بوده و حتی با فشار کم بادکش نیز تاول می‌زنند).
* بادکش قوی سرد (گاهی بادکش گرم نیز اگر زیاد بماند همین مشکل را ایجاد می‌نماید) برای کسانی که کم خونی شدید دارند باعث سرگیجه و حالت تهوع می‌شود و لازم است شخص قبل از بادکش مقداری عسل میل نماید.
* بادکش برای کسی که افت فشارخون دارد (به خصوص بادکش ساق پا در حالت ایستاده) باعث ضعف شدید چند روزه و گاهی باعث بیهوشی می‌شود.
* بادکش قوی بدون مقدمه (بدون بادکش‌های سبک و بدون روغن مالی) برای اشخاصی که مزاجشان خشک است احتمال بروز مشکلاتی مثل بی هوشی و ضعف شدید را به همراه دارد (گاهی حتی به همراه انجام ملزومات آن این مشکل ایجاد می‌شود) و گاهی باعث ایجاد بیماری‌های غیر قابل جبران می‌شود.
* حال اگر به خاطر عدم رعایت اصول بادکش و شرایط آن، بیمار در موقع بادکش گذاری دچار حالات تهوع و سرگیجه و عرق سرد شد، بلافاصله بادکش را از بدن جدا نمایید و شخص را به پهلوی راست بخوابانید سپس پاهای او را به داخل شکم خم نموده تا بعد از چند دقیقه این علایم کاملاً رفع شود. و می‌توانید برای رفع سریع‌تر علایم مقداری عسل به بیمار بدهید تا میل نماید.
ادامه دارد...
بیشتر بخوانید:
