دست های نجات بخش: احیای پایه در کودکان و شیرخواران

روفیا شاهرخی؛ کارشناس برنامه کودکان، شبکه بهداشت و درمان گرمسار- دانشگاه علوم پزشکی سمنان

عملیات احیای قلبی ریوی سریع می‌تواند میزان بقای عمر ناشی از ایست قلبی را در کودکان بهبود بخشد.

باید علاوه بر افزایش کیفیت عملیات احیای انجام شده توسط افراد حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای، تعداد افراد غیر حرفه‌ای که آموزش احیا را می‌بینند، افزایش یابد.

احیایی که توسط افراد حاضر در صحنه (خارج بیمارستان) انجام شود از کارایی مناسبی برخوردار است.

زنجیره یا چرخه حیات

به منظور برخورداری یک کودک آسیب دیده از بالاترین میزان بقا و کیفیت زندگی، یک تلاش اجتماعی باید شامل 5 مورد

1- پیشگیری

2- عملیات احیا

3- دسترسی سریع به سیستم پاسخ‌گویی اورژانس

4- احیا پیشرفته در کودکان 5- مراقبت‌های بعد از ایست قلبی، باشد.

در این چرخه حیات، سه حلقه اول آن شامل کمک‌های اولیه پایه می‌باشد.

ABC یا CAB

کودک نیازمند احیا در تامین اکسیژن بافت‌های انتهایی و به ویژه بافت عصبی دچار مشکل است.

به عبارت دیگر تامین اکسیژن کافی توسط ریه‌ها و توزیع آن در بدن توسط جریان خون و به کمک ضربان قلب، دچار مشکل شده است.

بر همین اساس سه اصل عمده در احیای پایه کودک اهمیت دارد:

* دریافت اکسیژن توسط بافت ریه از طریق راه هوایی (Airway)

* تامین اکسیژن از طریق تنفس و تهویه موثر: تنفس/ تهویه مکانیکی(Breathing)

* توزیع اکسیژن در بدن توسط گردش خون به کمک ضربان موثر قلب و گردش (Chest Compressions)

ترتیب انجام عملیات احیا قبلا به صورت ABC معرفی می‌گردید، ولی در حال حاضر با توجه به شواهد حاصل از هزاران احیایی که روی کودکان انجام شده است، توالی CAB (ماساژ قلبی، راه هوایی، تنفس و تهویه) توصیه می‌شود.

این بدان معنا است که اولین اقدام در مواجهه با کودکی که دچار ایست قلبی تنفسی شده است، ماساژ قلبی است.

یک احیای با کیفیت مطلوب و به ویژه ماساژ قلبی با کیفیت برای ایجاد جریان خون به ارگان‌های حیاتی نقشی مهم و اساسی دارد و در صورت انجام صحیح، در بسیاری از موارد خواهد توانست منجر به بازگشت خودبخودی تنفس شود. 

ترتیب احیای پایه توسط احیاگر غیر حرفه‌ای

1- ایمنی فرد احیا کننده و کودک مصدوم

همیشه قبل از هر گونه اقدامی از ایمنی محل احیا برای خود و مصدوم اطمینان حاصل نمایید.

2- نیاز به احیا را ارزیابی کنید

هر زمانی که با کودک مصدومی که پاسخی به تحریکات نداده و نفس نمی‌کشد و یا تنفس غیر موثر دارد (حرکات متناوب باز کردن دهان شبیه دم زدن و نفس کشیدن که تنفس موثر محسوب نمی‌شود یا اصطلاحا دهنک زدن) مواجه شدید، باید بنا را بر ایست قلبی بگذارید.

3- ارزیابی پاسخ دهی مصدوم

به مصدوم ضربات آهسته‌ای بزنید و با صدای بلند حالش را جویا شوید «حالت خوبه؟». اگر اسم کودک را می‌دانید او را به اسم صدا بزنید.

اگر کودک حالت پاسخ دهنده داشته باشد، پاسخ داده، جابجا شده و یا ناله خواهد کرد.

به سرعت وجود هر گونه آسیبی را که ممکن است به کمک شما نیاز داشته باشد، ارزیابی کرده و نیاز به مداخله پزشکی را بررسی کنید.

در صورتی که کودک در حال نفس کشیدن است، ابتدا اورژانس را خبر کرده و سپس سریعا بر بالین وی بازگشته و وضعیت کودک را مکررا ارزیابی کنید.

از آنجایی که کودکان دچار مشکل تنفسی، خودبخود وضعیتی می‌گیرند که بهترین حالت برای باز نگه داشتن راه هوایی بوده و بیشترین تهویه را در آن وضعیت برایشان میسر می‌کند، اجازه دهید کودک دچار مشکل تنفسی در وضعیتی که در آن راحت است، بماند. اگر در ارزیابی ابتدایی کودک، پاسخی از او ندیدید (بدون پاسخ) با فریاد کمک بخواهید.

4- تنفس را ارزیابی کنید

در صورتی که مصدوم تنفس منظم دارد، نیازی به عملیات احیا ندارد و نباید ماساژ قلبی را شروع کنید.

اگر شواهدی از حادثه و آسیب وجود ندارد، کودک را بر روی یک پهلو بخوابانید تا ضمن کمک به باز نگه داشتن راه هوایی، خطر خفگی نیز کاهش یابد.

اگر کودک تنفس ندارد و پاسخ نمی‌دهد و یا تنفس غیر موثر دارد (دهنک زدن، که در برخی موارد به طور غلط به عنوان تنفس در نظر گرفته می‌شود و یک احیاگر باید قادر به تشخیص تنفس غیر موثر از تنفس طبیعی خودبخودی باشد)، و اگر طی ده ثانیه نتوانستید نبض را حس کنید و یا از وجود نبض مطمئن نبودید، ماساژ قلبی و عملیات احیا را شروع کنید، ولو اینکه کودک تنفس غیر موثر داشته باشد.

اگر با وجود این که نبض قابل لمس و تعداد آن بیش از 60 بار در دقیقه است، تنفس ناکافی است، تنفس کمکی را با سرعت 12 تا 20 بار در دقیقه شروع کنید (هر 3 تا 5 ثانیه، یک نفس) و این کار ر ا تا زمانی که تنفس خودبخودی برگردد ادامه دهید.

اگر نبض از 60 تا در دقیقه کمتر است و علیرغم اکسیژن رسانی و تهویه، کماکان علائمی از گردش خون ناچیز (مثل رنگ‌پریدگی، سیانوز و...) وجود دارد، باید ماساژ قلبی را شروع کرد.

5- فشردن قفسه سینه (ماساژ قلبی)

در ایست قلبی، فشردن موثر و مطلوب قفسه‌سینه موجب برقراری جریان خون به ارگان‌های حیاتی می‌شود.

در صورتی که شیرخوار یا کودک به تحریکات پاسخ نمی‌دهد و تنفس ندارد، 30 ماساژ قلبی به او بدهید. موارد زیر خصوصیات یک عملیات احیا با کیفیت بالا و مطلوب است:

* قفسه سینه را با سرعت و تعداد مناسب و عمق کافی فشار دهید.

* سریع فشار بدهید (با سرعت حداقل 100 بار در دقیقه ماساژ بدهید ).

* محکم و قوی فشار بدهید (آن اندازه نیرو وارد کنید که حداقل یک سوم قطر قدامی خلفی قفسه سینه و یا تقریبا 4 سانتی‌متر (5/1 اینچ) در شیرخواران و 5 سانتی‌متر (2 اینچ) در کودکان فشرده شود).

* اجازه دهید قفسه سینه در فاصله بین دو ماساژ کاملا برگشت نماید. این کار کمک می‌کند که فشار ماساژ از روی قلب فشرده شده بر داشته شود و قلب فرصت داشته باشد تا مجددا از خون پر شود.

* از وقفه در روند ماساژهای قلبی به هر دلیلی اجتناب کنید.

* از تنفس کمکی بیش از حد بپرهیزید.

* ماساژ قلبی را بر روی سطح سخت انجام دهید.

خستگی احیاگر می‌تواند به کم شدن سرعت ماساژ قلبی بینجامد، بنابراین وقتی که دو یا بیشتر احیاگر وجود دارد، احیاگران باید هر دو دقیقه نقش خود را بصورت چرخشی تعویض نموده تا از خستگی فرد ماساژ دهنده و در نتیجه تحلیل در کیفیت و تعداد ماساژ جلوگیری شود.

جابجایی بین نفرات بایستی در حداقل زمان ممکن (کمتر از 5 ثانیه) انجام گیرد تا حداقل وقفه در ماساژ قلبی ایجاد شود.

در احیا شیرخواران و کودکان در صورتی که ماساژ قلبی با تهویه (تنفس کمکی) همراه باشد، بهترین نتیجه حاصل خواهد شد، در صورتی که یک احیاگر برای تنفس کمکی آموزش ندیده  باشد و یا قادر به انجام آن نباشد، باید به ماساژ قلبی ادامه دهد تا افراد کمکی برسند. 

6- باز کردن راه هوایی و تهویه (تنفس کمکی دادن)

برای احیا یک نفره نسبت ماساژ به تهویه 2 به 30 توصیه می‌گردد. یعنی به ازای هر 30 ماساژ با کیفیت و موثر 2 تنفس کمکی به کودک داده شود.

برای این کار پس از اعمال 30 ماساژ اولیه، راه هوایی را باز کرده و 2 بار تنفس بدهید. در شیرخوار یا کودکی که پاسخی به تحریکات نمی‌دهد، زبان ممکن است راه هوایی را مسدود کرده و مانع تهویه گردد.

راه هوایی را می‌توان به با استفاده از مانور عقب بردن سر و بالا بردن چانه هم برای مصدومین و هم بیماران غیر مصدوم انجام داد.

برای تنفس دادن به یک شیرخوار از تکنیک دهان به دهان و بینی و در کودکان از تکنیک دهان به دهان استفاده نمایید. مطمئن شوید تنفس‌ها موثرند (قفسه سینه همزمان با تنفس کمکی بالا بیاید).

هر تنفس باید حدود یک ثانیه طول بکشد.

در صورتی که قفسه سینه بالا نیاید، دوباره به سر وضعیت داده، مراقب نشت هوا باشید و دوباره تلاش کنید. 

7- هماهنگی بین فشردن قفسه سینه و تنفس

در مرحله بعدی و بدون وقفه در عملیات احیا، بعد از دادن 2 تنفس، سریعا 30 ماساژ بدهید.

احیاگر تنها، بایستی دوره‌های 30 ماساژ و 2 تنفس را برای مدت 2 دقیقه ( تقریبا 5 دوره) قبل از ترک بیمار برای اطلاع رسانی به اورژانس ادامه دهد. 

8- اطلاع‌رسانی به اورژانس

در صورتی که دو احیاگر وجود دارند، یک نفر بایستی فورا عملیات احیا را شروع نموده و دیگری اورژانس را خبر کند.

احیا در شیرخواران

برای شیرخواران اگر به لحاظ فیزیکی نمی‌توانید دستان‌تان را به دور قفسه سینه بیمار حلقه کنید باید از تکنیک دو انگشتی استفاده شود. 

در غیر این صورت از روش دو شستی استفاده شود. در این تکنیک دست حلقه می‌شود و توسط دو شست ماساژ انجام می‌شود.

در این روش با دو دست قفسه سینه شیرخوار را به صورت حلقه بگیرید، انگشتان خود را در پشت قفسه سینه قرار داده و انگشتان شست را همراه با هم در یک سوم تحتانی جناغ سینه قرار دهید و خیلی محکم با انگشتان شست جناغ سینه را فشار دهید. 

منبع: از کتاب بچه‌های کوچک، آسیب‌های بزرگ - ویژه والدین و مربیان - نویسنده : دکتر سید حامد برکاتی- دکتر ناریا ابوالقاسمی