در حالی که تحقیقات پزشکی به ما در غلبه کردن بر بسیاری از تهدیدات سلامتی کمک کرده است، اکنون با یک نوع بحران جدید روبرو هستیم: بسیاری از باکتری‌ها خطرناک در برابر داروها مقاوم شدند، بدین معنی که آنها می‌توانند در برابر داروها مقاومت و با آن مقابله کنند. در چنین شرایطی، موضوع تا چه اندازه بحرانی خواهد بود و راهکار چیست؟
متخصصان بهداشت و درمان، بارها و بارها از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان بسیاری از انواع عفونت‌های باکتریایی استفاده میکنند – از عفونت‌های خفیف و متوسط گرفته تا مواردی که می‌توانند تهدید بزرگ و بالقوه‌ای برای سلامتی باشند.
این داروهای ضد باکتری برای اولین بار در اوایل قرن بیستم مورد استفاده گسترده قرار گرفتند، اگرچه برخی از مورخان پزشکی معتقدند که آنتی بیوتیک‌های طبیعی که در مراحل درمانی سنتی وجود دارد، در اوایل سال 350 تا 550 میلادی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
در اکثر موارد ثابت شده است که آنتی بیوتیک‌ها دارویی بسیار مهم در مبارزه با برخی بیماری‌ها و عفونت‌ها هستند، اما طی چند سال گذشته، نقش این داروها در مقابله با باکتری‌ها کمرنگ شده است.
این امر به این دلیل است که بیشتر نژادهای باکتریایی در حال رشد و مقاومت در برابر داروهای آنتی بیوتیکی هستند – آنها دیگر تحت تأثیر داروهایی نیستند که زمانی رشد و فعالیت آنها را سرکوب می‌کردند.
این بدان معنی است که امروزه بسیاری از باکتری‌ها تهدیدآمیزتر هستند زیرا ما ابزار کمتری برای خنثی و سرکوب آنها داریم.
وقتی پزشک متوجه شود که یک عفونت باکتریایی به درمان سنتی آنتی بیوتیک پاسخ نمی‌دهد، آنها مجبور به استفاده از آنتی بیوتیک‌های قوی‌تر، تهاجمی‌تر یا ترکیب چند نوع آنتی بیوتیک هستند – یک رویکرد به طور فزاینده محدود کننده که می‌تواند اثرات ناخواسته‌ای بر سلامتی به همراه داشته باشد.
بنابراین چگونه ما به اینجا رسیدیم، و آیا اوضاع کاملاً بد به نظر می‌رسد؟ مهمتر از همه، پزشکان، محققان و عموم مردم برای حل مسئله رو به رشد مقاومت آنتی بیوتیکی چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
یک بحران سلامتی رو به رشد
تنها در هفته گذشته، مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) گزارشی از بررسی جدیدترین داده‌ها در مورد مقاومت آنتی بیوتیکی منتشر کرد.
از همان صفحه اول، آنها روشن میکنند که ما با تهدید مهمی روبرو هستیم. CDC این گزارش را به 48.700 خانواده‌ای که هر ساله به دلیل مقاومت آنتی بیوتیکی یکی از عزیزان خود را از دست می‌دهند و همچنین به ارائه دهندگان بی شمار مراقبت‌های بهداشتی، متخصصان بهداشت عمومی، کارشناسان و سایر افرادی که با همه چیز خود در حال جنگیدن هستند، اختصاص داد.
این وضعیت در واقع وخیم است: براساس جدیدترین داده‌ها، بیش از 2.8 میلیون نفر در ایالات متحده هر ساله عفونت از باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک را تجربه میکنند. علاوه بر این، این “باکتری‌های مقاوم” سالانه باعث 35000 مرگ در کشور آمریکا می‌شوند.
“این تهدید به هیچ وجه جدید نیست، بلکه سال‌ها ادامه داشته است.” این جمله به تازگی توسط دکتر جسی جیکوب – متخصص باکتری‌های مقاوم در برابر داروهای متعدد، از مرکز امور مقاومت آنتی بیوتیکی در دانشکده پزشکی در آتلانتا بیان شد.
دکتر جیکوب به ما گفت:” CDC اولین گزارش تهدید مقاومت به آنتی بیوتیک‌ها را در سال 2013 منتشر کرد، بنابراین این وضعیت، چیز جدیدی نیست.”
وی افزود: ” اگرچه از اولین گزارش، تعداد مرگ و میرهای ناشی از این عفونت‌ها کاهش یافته است، اما CDC گزارش خود را در مورد تعداد تخمینی از عفونت‌های مربوط به مقاومت آنتی بیوتیکی در سال را از 2 میلیون به نزدیک به 3 میلیون، آپدیت کرده است.”
این واقعیت که بسیاری از باکتری‌ها به درمان‌های سطح اول یا حتی سطح دوم پاسخ نمی‌دهند، به این معنی است که مبتلایان به این عفونت‌ها با خطرات بسیار بالاتری و پیامدهای سلامتی ضعیف‌تری مواجه هستند.
“مقاومت آنتی بیوتیکی از مدت‌ها قبل مشکل ما بوده است، اما تهدیدهایی که با آن روبرو هستیم، واقعی و سریع است و نیاز به اقدام فوری دارد. مقاومت آنتی بیوتیکی، داروهای مدرن را تهدید می‌کند – توانایی ما برای انجام ایمن جراحی‌های روتین و پیوندهای پیچیده اندام و همچنین شیمی درمانی، همه به توانایی پیشگیری و درمان عفونت‌ها بستگی دارند.” -دکتر جسی جیکوب-
مصرف مداوم و بیش از حد آنتی بیوتیک
در گزارش اخیر CDC آمده است: “مقاومت آنتی بیوتیکی نه تنها یک مشکل در ایالات متحده است بلکه یک بحران جهانی است.” اما چه چیزی باعث شده است تا این مشکل به یک نقطه بحران برسد؟
با توجه به بررسی موجود در ژورنال “منبع معتبرداروسازی و درمانی“، پاسخ به این سؤال پیچیده است. اولین و شاید بارزترین علت مقاومت آنتی بیوتیکی، سوء استفاده و استفاده بیش از حد از داروهای آنتی بیوتیک است.
بعضی از افراد به اشتباه معتقدند که مصرف هر نوع آنتی بیوتیک به عنوان نوعی نوش دارو عمل می‌کند و از این داروها برای درمان بیماری‌هایی مانند آنفولانزا استفاده میکنند. با این حال، آنتی بیوتیک‌ها فقط می‌توانند باکتری‌ها را هدف قرار داده و از بین ببرند و بنابراین فقط عفونت‌های باکتریایی را درمان میکنند.
آنتی بیوتیک‌ها در برابر آنفولانزا و سایر بیماری‌های ناشی از ویروس‌ها بی قدرت هستند. بنابراین، وقتی کسی آنتی بیوتیک را برای بیماری اشتباهی مصرف می‌کند یا بیش از حد از آن استفاده می‌کند، این کار باعث کشتن باکتری‌های خوب بدن نیز می‌شود و تعادل ظریف باکتریایی بدن، که سلامتی ما به آن وابسته است را برهم می‌زند.
علاوه بر این، باکتری‌ها به طور طبیعی مستعد تکامل و جهش هستند و برخی از نژادهای باکتریایی با گذشت زمان، روش‌هایی برای سازگاری یافتند تا برخی از آنتی بیوتیک‌ها روی آنها تأثیر نگذارد.
هنگامی که ما آنتی بیوتیک‌ها را زمان اشتباهی مصرف می‌کنیم و یا آنها را بیش از حد مصرف می‌کنیم ، این امر به باکتری‌های مقاوم اجازه می‌دهد تا راحت‌تر امور را بدست گیرند – گسترش و تکثیر یابند، و گاهی اوقات منجر به تولید و افزایش نژادهای بیشتر باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک شوند.
در ایالات متحده و سایر کشورهای جهان، داروخانه‌ها مجاز به فروش آنتی بیوتیک بدون نسخه نمی‌باشند. با این اوصاف، مطالعات معتبر نشان می‌دهد که بسیاری از مردم هنوز هم قادر به خرید و دریافت این داروها بدون توصیه‌های رسمی پزشکان خود هستند.
علاوه بر این، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که پزشکان گاهی به اشتباه آنتی بیوتیک‌ها یا نوع اشتباهی از آنتی بیوتیک‌ها را تجویز میکنند، که احتمالاً در بحران سلامتی فعلی نقش مهمی دارد.
همچنین طبق یک مطالعه، 30-60 درصد از آنتی بیوتیک‌هایی که پزشکان به مردم در بخش مراقبت‌های ویژه تجویز میکنند، ضروری نیستند.
حیوانات نیز عامل دیگر هستند
تنها انسان‌ها نیستند که از آنتی بیوتیک‌ها استفاده میکنند. در حالی که در بعضی موارد، تجویز این داروها بر روی حیوانات کاملاً توجیه شده است، اما مطالعات اخیر نشان داده‌اند که وقتی آنتی بیوتیک‌ها را به غذای حیوانات مزرعه اضافه میکنند، که آن حیوانات نیز برای مصرف انسان‌ها پرورش داده می‌شوند، با مشکلاتی روبرو می‌شوند.
مطابق با یک مطالعه اخیر از منبعی معتبر، “از بین کلیه آنتی بیوتیک‌های فروخته شده در [ایالات متحده] ، تقریباً 80٪ برای استفاده در کشاورزی حیوانات فروخته می‌شوند.”
کشاورزان برای افزایش سرعت رشد و جلوگیری از ابتلا به عفونت‌ها به چنین میزان بالایی از مصرف آنتی بیوتیک در حیوانات متوسل شده‌اند که به دلیل راه‌هایی که تولید کنندگان از این حیوانات برای پرورش یا به عنوان منبع گوشت استفاده میکنند، توزیع آن در بین دام‌ها بیشتر دیده می‌شود.
تحقیقات جدید نشان داده است که مقاومت آنتی بیوتیکی در حال افزایش است و در حیوانات مزرعه نیز به سرعت افزایش می‌یابد.
برخی از محققان معتقدند این وضعیت، باعث بحران جهانی مقاومت در برابر آنتی بیوتیک‌ها می‌شود که بر انسان تأثیر بسیار منفی خواهد گذاشت.
“ما باید به این درک برسیم گه چگونه استفاده از آنتی بیوتیک در انسان‌ها و حیوانات به مقاومت آنتی بیوتیکی در حال رشد مرتبط است و در آن سلامت انسان، حیوانات و گیاهان همه به هم مرتبط و وابسته است.” دکتر جسی جیکوب
روش‌های پیش رو چیست؟
در مواجهه با این تهدید فزاینده، سیاست‌گذاران به دنبال استفاده دقیق‌تر از آنتی بیوتیک‌ها به طور کلی هستند، در حالی که محققان به دنبال درمان‌هایی هستند که بتوانند به طور موثر با باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک مبارزه کنند.
دکتر جیکوب به ما گفت: “مطالعات بیشتر و بیشتر نشان می‌دهد که درمان آنتی بیوتیکی کوتاه‌تر، بهتر است، زیرا درمان طولانی آنتی بیوتیکی برای مبارزه با عفونت، این گونه مشکلات را بدتر می‌کند. اما برای بسیاری از عفونت‌های پیچیده‌تر به شواهد بیشتری نیاز داریم.”
ما برای یافتن داروهای جدید نیاز به تحقیق داریم اما برای حل این مشکل نمی‌توانیم تنها به یک خط راه اندازی داروهای جدید اعتماد کنیم، زیرا در نهایت مقاومت برای همه داروها اتفاق می‌افتد.
دکتر جیکوب همچنین به لزوم راه‌های بهتری برای تعیین اینکه کدام عفونت‌ها به آنتی بیوتیک نیاز دارند و چه موقع برای شروع و متوقف کردن این نوع درمان‌ها ایمن‌تر است، اشاره کرد.
وی افزود: ما همچنین باید روش‌های غیر آنتی بیوتیکی برای درمان عفونت‌ها از جمله باکتریوفاژها (باکتری خوارها)، واکسن‌ها و آنتی بادی‌ها را بهتر بشناسیم.
این تیم تلاش کرده است تا راهی برای استفاده موثرتر از آنتی بیوتیک‌های موجود برای مقابله با باکتری‌های مقاوم پیدا کند. تحقیقات نشان داده است که ممکن است برای مبارزه با باکتری مقاوم در برابر داروهای خاص، بتوان از ترکیب خاصی از آنتی بیوتیک‌ها استفاده کرد.
یکی دیگر از تحقیقات اخیر، از دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس، نشان می‌دهد که به جای استفاده از ترکیبات یک یا دو آنتی بیوتیک، همانطور که پزشکان به طور معمول انجام می‌دهند، متخصصان مراقبت‌های بهداشتی ممکن است بخواهند از ترکیب‌های چهار یا حتی پنج داروی آنتی بیوتیکی استفاده کنند.
دکتر پاملا یاه، نویسنده مطالعه، معتقد است هنگامی که صحبت از “باکتری‌های مقاوم” می‌شود، ترکیبی از آنتی بیوتیک‌های چندگانه “بسیار بهتر” از استراتژی‌های فعلی، کار میکنند.
داروهای جدید در مقابل یک رویکرد طبیعی‌تر
به دنبال گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) از سال 2017 که از “فقدان جدی وجود آنتی بیوتیک‌های جدید” پرده برداری کرد، محققان در جستجوی داروهای جدید هستند.
به عنوان مثال، تیمی از محققان دانشگاه شفیلد و آزمایشگاه رادرفورد اپلتون، هر دو در انگلستان – تولید یک ترکیب جدید را در اوایل سال جاری آغاز کردند که امیدوارند بتوانند به طور موثری باکتری‌ها، به ویژه نژادهای” اشرشیا کولی (E.Coli)” – که در برابر بسیاری از داروها مقاوم هستند- را هدف قرار دهند.
سایر محققان نیز در جهت پتانسیل باکتریوفاژها یا ویروس‌هایی که می‌توانند باکتری‌ها را بخورند، تلاش میکنند.
این محققان گزارش می‌دهند که آنها با استفاده از باکتریوفاژهایی که می‌توانند باکتری‌های خاصی را که باعث ایجاد آسیب جدی می‌شوند را بخورند، توانستند یک عفونت شدید کبدی در یک کودک 15 ساله را درمان کنند.
برخی از محققان توجه خود را به پروبیوتیک‌ها نشان داده‌اند. باکتری‌هایی که با سایر باکتری‌ها مبارزه میکنند.
سال گذشته، متخصصان انستیتوی ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی از باسیلوس، از نوعی باکتری پروبیوتیک، برای مبارزه با یکی از خطرناک‌ترین نوع باکتریایی موجود معروف به MRSA استفاده کردند. تاکنون آزمایش‌های آنها در مدل موش‌ها نتایج امیدوارکننده‌ای داشته است.
و دانشمندان مختلف به دنبال راه‌های طبیعی برای مبارزه با این باکتری‌های مقاوم هستند. آنها مقتقدند که ترکیبات موجود در منابع گیاهی ممکن است به همان اندازه آنتی بیوتیک‌ها مؤثر باشند.
تاکنون محققان چای سبز، کران بری(قره قاط)، صدف ایرانی و زردچوبه را به عنوان منابع احتمالی گزینه‌های مؤثر برای آنتی بیوتیک‌ها ذکر کرده‌اند.