رسانه های پاکستانی از سفر نخست‌وزیر پاکستان به ریاض برای میانجیگری میان ایران و عربستان خبر دادند. در همین خصوص عمران‌خان، قرار بود شنبه در سفری یک‌روزه عازم ریاض شود. این چهارمین سفر عمران‌خان به ریاض است و قرار است برنامه سفر او به تهران نیز در روزهای آینده اعلام شود. پیش‌تر روزنامه وال‌استریت ژورنال در گزارشی از انگیزه‌های پنهان سعودی‌ها برای کاهش تنش با تهران خبر داده بود. در همین ارتباط، روزنامه پاکستان‌تودی با اشاره به سفرهای مقام‌های پاکستانی به عربستان سعودی و ایران، احتمال داده که این سفرها بخشی از گشایش‌های حاصل‌شده در نتیجه اقدامات دیپلماتیک اسلام‌آباد باشد. نخست‌وزیر پاکستان 21 مهر نیز با هدف دیدار و گفت‌وگو با مسوولان عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران، به تهران سفر کرده بود. عمران‌خان همچنین در تلاش است تا در جریان سفر به تهران زمینه‌هایی را برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا فراهم کند. «شاه محمود قریشی»، وزیرخارجه پاکستان همراه با رئیس سرویس اطلاعات داخلی پاکستان روز چهارشنبه برای فراهم کردن مقدمات سفر عمران‌خان به عربستان رفته‌اند.
برخی دیگر از رسانه‌های پاکستان نیز دیروز چهارشنبه اعلام کردند که «عمران‌خان» قرار است به‌زودی به جمهوری اسلامی ایران سفر کند. براساس گزارش شبکه پاکستانی ای‌‌آر‌وای، عمران‌خان پس از بازگشت از چین به کشورش درباره دیدارهای آتی در ایران و عربستان با مقامات کشورش رایزنی خواهد کرد و پس از این رایزنی‌ها، تاریخ این سفرها اعلام خواهد شد که سفر به عربستان او قطعی شده است.
نخست‌وزیر پاکستان ماه گذشته در جده با ولیعهد سعودی دیدار کرد. او چند روز بعد درحالی‌که در مجمع عمومی سازمان ملل به‌سر می‌برد به خبرنگاران گفت که بن‌سلمان از او خواسته است، با مقامات ایران صحبت کند. یک مقام ارشد پاکستانی که خواست نامش فاش نشود، در این باره گفت: محمد بن‌سلمان به عمران‌خان گفت که می‌خواهد از جنگ پرهیز کند. او از نخست‌وزیر ما خواست تا در این زمینه همکاری کند. ولیعهد سعودی اوایل مهر ماه در مصاحبه با برنامه «60 دقیقه» شبکه «سی‌بی‌اس» آمریکا در چرخشی آشکار از ترجیح راه‌حل سیاسی بر اقدام نظامی در ارتباط با ایران سخن گفت و تاکید کرد که وقوع هرگونه جنگ بین تهران و ریاض اقتصاد جهانی را به ورطه سقوط می‌کشاند. در واکنش به این اظهارات، علی لاریجانی رئیس مجلس ایران در گفت‌وگو با شبکه الجزیره تاکید کرد: جمهوری اسلامی آماده مذاکره با عربستان و سایر کشورهای منطقه است. مذاکرات ایرانی- سعودی می‌تواند به حل بسیاری از مشکلات امنیتی و سیاسی منطقه کمک کند. مقام‌های جمهوری اسلامی ایران پیش از این نیز گفتند که تهران طرح صلحی که شامل معاهده دوجانبه عدم تجاوز و همکاری است را به ریاض ارائه کرده است.
درخواست عربستان از عراق و پاکستان
روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارش 14 مهر با اشاره به گام‌های اخیر عربستان و ایران برای رفع اختلافات نوشت که مقامات سعودی از پاکستان و عراق برای میانجیگری میان تهران و ریاض درخواست کمک کرده‌اند. روزنامه نیویورک‌تایمز به نقل از مقامات سعودی نوشت: عربستان سعودی و ایران پس از سال‌ها اختلاف و رقابت به تازگی گام‌هایی را برای آغاز گفت‌وگوی غیرمستقیم با یکدیگر در تلاش برای کاهش تنش‌ها در خاورمیانه برداشته‌اند. مقامات عراقی و پاکستانی در هفته‌های اخیر پس از حمله به تاسیسات نفتی عربستان گفته‌اند که محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان از سران این دو کشور خواسته است تا با همتایان ایرانی خود درباره تنش‌زدایی گفت‌وگو کنند. ایران نیز از این تلاش‌ها استقبال کرده و هم در محافل خصوصی و هم به‌طور علنی تاکید کرده که آماده مذاکره با عربستان سعودی است. دولت عربستان همچنین روز جمعه هفته گذشته طی بیانیه‌ای خطاب به نیویورک‌تایمز تایید کرده است که عراق و پاکستان هر دو پیشنهاد میانجیگری برای گفت‌وگو میان تهران و ریاض را مطرح کرده‌اند. در این بیانیه آمده است: تلاش‌ها برای تنش‌زدایی در منطقه باید از سوی طرفی باشد که تنش را آغاز کرده و دست به حمله زده است، نه پادشاهی عربستان.
دلیل اقتصادی عربستان برای کاهش تنش
روزنامه وال‌استریت‌ژورنال نیز روز جمعه 22 آذر در گزارشی از انگیزه‌های پنهان سعودی‌ها برای کاهش تنش با تهران خبر داد. این روزنامه به نقل از مقام‌های سعودی، اروپایی و آمریکایی مدعی شد نمایندگان ایران و عربستان سعودی در ماه‌‌های اخیر هم به‌صورت مستقیم و هم از کانال واسطه‌هایی در عمان، کویت و پاکستان پیام‌هایی را میان یکدیگر رد و بدل کرده‌اند. این نشریه آمریکایی در همین باره نوشت که ریاض برای تامین امنیت سرمایهگذاریهای خارجی در شرکت آرامکو مجاب شده‌است تا به سمت کاهش تنش با تهران حرکت کند. کاهش تنش با ایران برای ریاض از آن جهت حائز اهمیت است که سهام آرامکو برای تامین بودجه تحولات اقتصادی مدنظر بن‌سلمان عرضه شده است و این غول نفتی دیگر یک شرکت دولتی نیست.
تلاش عربستان و امارات برای مهار آمریکا
همزمان با این تحولات، روزنامه آمریکایی واشنگتن پست دیروز شنبه 23 آذر (14 دسامبر) با بیان اینکه عربستان سعودی و امارات درحال مهار کردن آمریکا از درگیری با ایران هستند، نوشت آنها دیگر قصد ندارند واشنگتن را به جنگ با تهران بکشانند. روزنامه «واشنگتن‌پست» روز شنبه در یادداشتی به بررسی ادعای مذاکرات مخفیانه کشورهای عربی با جمهوری اسلامی ایران برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای پرداخته و نوشت این بار به نظر می‌رسد کشورهای عربی مشغول مهار کردن آمریکا و ممانعت از کشاندن منطقه به درگیری‌های احتمالی هستند. این روزنامه با بیان اینکه بسیاری از تحلیلگران ابتدا گمان می‌کردند عربستان سعودی و امارات‌عربی‌متحده تلاش کنند تا آمریکا را به ایجاد درگیری منطقه‌ای جدید علیه ایران بکشانند، نوشت: «اما عربستان سعودی و امارات، آمریکا و ایران را به جنگ نکشاندند و نشان دادند که کشورهای عربی بیشتر از برخی تحلیلگران سیاسی درباره جنگ با ایران شک دارند و حتی شاید آنها واقعا منبع مهار [آمریکا] هستند.» واشنگتن‌پست ضمن اشاره به وقوع حادثه برای نفتکش اماراتی در خلیج‌فارس و عملیات یگان‌های پهپادی یمن علیه تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان سعودی، توضیح داد: «اگر متحدان حاشیه خلیج [فارس] آمریکا واقعا خواستار جنگ با ایران بودند، دو حادثه می‌توانست برای هُل دادن ایالات متحده به این خصومت‌ها به کار بیاید.» نویسنده این یادداشت با در نظر گرفتن درخواست علنی امارات برای گفت‌وگوی جامعه جهانی با ایران و کاهش دخالت در جنگ یمن، به‌عنوان نشانه‌ای از بی‌رغبتی ابوظبی برای وارد شدن به تقابل با تهران، تحلیل کرد: «عربستان سعودی و امارات، آمریکا را به جنگ با ایران نکشاندند. آنها به سادگی می‌توانستند... [اما] در عوض، به نظر می‌رسد که آنها در حال مهار کردن آمریکا هستند.» پیش‌تر انور قرقاش وزیر مشاور در امورخارجه امارات در مقاله‌ای نوشت این کشور تمامی اقدامات لازم را برای کاهش تنش‌ها با ایران اتخاذ خواهد کرد. واشنگتن‌پست برای ممانعت از تصور مخاطب درباره تلاش اعراب باهدف بهبود روابط با ایران نوشت: «مهار احتمالی [آمریکا] توسط عربستان سعودی و امارات، دوگانگی بیشتر بر سر جنگ با ایران را در منطقه نشان می‌دهد. کشورهای عربی حاشیه خلیج [فارس] هنوز با متحد شدن فاصله زیادی دارند و اختلافات بر سر قدرت‌های عقیدتی-سیاسی، آنها را از تشکیل یک ائتلاف ضدایرانی قوی باز می‌دارد.»
انگیزه‌های پاکستان از میانجیگری
پیرمحمد ملازهی / کارشناس مسائل شبه‌قاره
برای پاسخ به این پرسش که انگیزه‌های پاکستان برای میانجیگری میان ایران و عربستان چیست، ابتدا باید دید که اسلام‌آباد چه جایگاهی در روابط تهران و ریاض دارد. در واقع پاکستان به‌دنبال یک سیاست متوازن با هر دو بازیگر است. از یک طرف هزاران نفر از نیروی کار پاکستان در کشورهای عربی خلیج‌فارس از جمله عربستان حضور دارند و درآمد ارزی حاصل از این فعالیت‌ها موضوع بسیار مهمی برای پاکستان است. همچنین عربستان سرمایهگذاریهای زیادی را در پاکستان انجام داده که برای عمران خان و موفقیت او در داخل پاکستان عامل تعیین‌کننده‌ای است. از سوی دیگر اما روابط با ایران نیز برای اسلام‌آباد قابل‌توجه است. مرز مشترک و امنیت مرزها و تبادلات مرزی باعث شده تا اسلام آباد نزدیکی با تهران را نیز به سود خود بداند. اما از زاویه دیگر که برای مقامات پاکستانی بهبود روابط ایران و عربستان حائز اهمیت است، این است که اگر شرایط منطقه بحرانی شود، تنش‌ها افزایش پیدا کند و تهران و ریاض به سمت جنگ حرکت کنند، اسلام آباد در موقعیتی نیست که بی طرفی اتخاذ کند و با توجه به شرایط داخلی پاکستان و متغیرهای دیگر، پاکستان، عربستان را انتخاب خواهد کرد. بنابراین تلاش پاکستانی‌ها این است که ناگزیر از انتخاب نشوند و فضا به سمت درگیری کشیده نشود. نکته سوم هم این است که شرایط کنونی مساعدتر از گذشته است و سیگنال‌های بروزیافته نشان می‌دهد که فضا برای میانجیگری اسلام‌آباد مهیاتر شده است. درواقع با ارائه طرح‌های ایران از جمله ابتکار صلح هرمز و معاهده عدم تجاوز و برخی انعطاف‌پذیری‌های عربستان، شانس کنونی خان بیش از پیش شده است که این می‌تواند برای موقعیت داخلی او بسیار مهم باشد. نکته چهارم هم شانس بهتر پاکستان برای میانجیگری میان ایران و عربستان در مقایسه با دیگر کشورهای اسلامی از جمله ترکیه و اندونزی و مصر در جهان عرب است. در واقع با توجه به روابط نزدیک اسلام‌آباد با ریاض، وابستگی اقتصادی و متغیرهای دیگر، پاکستان در شرایط ویژه‌ای برای عربستان قرار دارد.
