نگاهی بر پنج فیلم به یادماندنی حمیده خیرآبادی

مرحوم حمیده خیرآبادی یکی از بهترین بازیگران سینمای ایران بود. بازیگری که به‌جای اینکه جلوی دوربین بازی کند، به‌خوبی فهمید که بازیگری اتفاقا یعنی جلوی دوربین بازی نکردن و خود بودن. او دریافت که اگر خودش باشد و سعی در به نمایش گذاشتن حالت یا اکتی نکند، لنز دوربین بیشتر خواهد پسندید و اگر لنز دوربین بپسندد، یعنی تماشاگر هم می‌پسندد.
حمیده خیرآبادی با لقب نادره در سینمای قبل از انقلاب، یکی از قدیمی‌ترین بازیگران سینمای ایران هم هست که اولین فیلمش «میهن‌پرست» را در سال 1332 در سن بیست‌ونه‌سالگی بازی می‌کند و آخرین فیلمش هم «شیرین» عباس کیارستمی بوده است. او در سن 86 سالگی دار فانی را وداع گفت.

همچنین بخوانید:
مروری بر پنج نقش آفرینی به یادماندنی ثریا قاسمی به بهانه تولدش

اما تا وقتی‌که بود، انرژی و حس و حال مادرانه (نه مادرانگی خنثی، یک‌جور مادرانگی که هم احساسات و عواطف مادرانه را در خود دارد و هم حواس‌جمعی و ریزبینی زنانه را) در سینمای ایران نمودی پررنگ داشت و اتفاقا بیشتر از یک مادر معمول، شیرین و بامزه بود و نگران همه کاراکترهای مهم در فیلم‌ها. یک مادر نمونه‌ای ایرانی. البته نقش‌آفرینی‌های او قبل از انقلاب و در دوران جوانی بیشتر زنان فم‌فتال را شامل می‌شد.
به مناسبت سالگرد تولد او نگاهی انداخته‌ایم به پنج بازی به‌یادماندنی حمیده خیرآبادی فقید در سینمای بعد از انقلاب.

اجاره‌نشین‌ها

بی‌شک «اجاره‌نشین‌ها» بهترین و مهم‌ترین تجربه خیرآبادی در سینمای بعد از انقلاب است. او در این فیلم مهرجویی نقش مادر عباس آقا سوپر گوشت را بازی می‌کند. چیزی که به حمیده خیرآبادی تحت عنوان مادر سینمای ایران لقب داده می‌شود، بیش از هر چیز ثمره این حضور ویژه او در فیلم «اجاره‌نشین‌ها» ست. مادری که حواسش به همه‌چیز هست و نگرانی همه را به جان می‌خرد و دلش نمی‌خواهد به کسی سخت بگذرد و از سوی دیگر فراستی و زیرکی خاصی هم دارد برای اینکه جلوی دعواها و اختلافات را بگیرد.
نکته ماجرا اینجاست که او همه این‌ها را با غریزه و فهم ذاتی‌اش از بازیگری انجام می‌دهد و خب نتیجه‌ای بسیار جالب توجه را به دست می‌دهد. مادر «اجاره‌نشین‌ها» خیلی خواستنی و دوست‌داشتنی است؛ مثلا لحظه‌ای از فیلم را به یاد بیاورید که دارد به عباس آقا با بازی مرحوم عزت‌الله انتظامی تشر می‌زند و از او گله می‌کند که برادرانش و دیگران را زیادی اذیت می‌کند و نصیحتش می‌کند که آدم بهتری باشد…این همان تیپیک مادر ایرانی است. همان چیزی که از کلمه مادر در فرهنگ ایرانی می‌شناسیم و به خاطر می‌آوریم.

مادر

باوجودیکه بازی خیرآبادی در «مادر» خیلی کم و اندک است و تنها در یک سکانس در نقش همسر محمدعلی کشاورز حضور دارد، اما بااین‌وجود بازی درخشانی را از خود ارائه می‌دهد که جدا شایان توجه است. در صحنه‌ای که در استخری با قایقی پدالی می‌گذرد، او را می‌بینیم که در هیبت همسر پولدار کشاورز به او غر می‌زند که اصلا حواسش به زندگی‌شان نیست و همش به خانه مادرش می‌رود و…
این نقش‌آفرینی کاملا خلاف تیپ همیشگی‌ای است که تماشاگر از نادره می‌شناسد و با پس‌زمینه ذهنی که از او ساخته هیچ ارتباطی ندارد و دقیقا به همین دلیل در جایگاه دوم این لیست قرار می‌گیرد. او در این فیلم در نقش زنی حسابگر و بدجنس ظاهر می‌شود که سعی دارد شوهرش را از مادر دور کرده و به سمت خود بکشاند. نه به دلیل علاقه و عشقش که برای رسیدن به پول بیشتر. از این نظر بازی او در «مادر» علی حاتمی نمونه‌ای خاص در کارنامه‌اش به‌حساب می‌آید.

جیب‌برها به بهشت نمی‌روند

باز هم یک مادر به یاد ماندنی. او در فیلم «جیب‌برها به بهشت نمی‌روند» ساخته ابوالحسن داوودی هم یک مادر ایرانی است؛ اما نکته بازی‌اش در این فیلم در اینست که نقش مادر آتنه فقیه نصیر را بازی می‌کند و این یک زوج مادر و دختر بامزه و غیرمنتظره را بر پرده به تصویر می‌کشد.
در صحنه‌ای از فیلم او ترک موتور علیرضا خمسه می‌نشیند. با همه نگرانی‌ها و محبت‌هایش، این شکل و شمایلش پشت موتور و خصوصا حضورش در کنار علیرضا خمسه و آتنه فقیه نصیری تصویری بامزه و کمتر دیده‌شده در کارنامه کاری حمیده خیرآبادی محسوب می‌شود.

کلاه قرمزی و پسرخاله

یکی از دیده‌شده‌ترین فیلم‌های حمیده خیرآبادی و یکی از پرمخاطب‌ترین و محبوب‌ترین فیلم‌های سینمای ایران که در زمان نمایش خود با فروش و استقبالی عجیب‌وغریب روبه‌رو شد. به‌عنوان مادر فاطمه معتمدآریا در فیلم، حضور او در بعضی از سکانس‌ها انرژی عجیبی به صحنه می‌رسد.
سکانسی را به یاد بیاورید که کلاه قرمزی و پسرخاله در مراسم خواستگاری به خانه آن‌ها رفته‌اند و همه مراسم خواستگاری را به هم می‌زنند. بازی او در این صحنه هم بسیار بامزه است. هم‌زمان هم عصبانی برآشفته است و هم نمی‌تواند مهر و عطوفتش را نسبت به دو عروسک دوست‌داشتنی دریغ کند و بروز ندهد. این سکانس یکی از بامزه‌ترین سکانس‌های «کلاه قرمزی و پسرخاله» است که به نگاه‌ها، غمزه و ابرو انداختن‌های تیپیک مادرانه خیرآبادی مزین شده.

شیرین

به‌عنوان تجربه‌ای از عباس کیارستمی، حضور خیرآبادی در «شیرین» بسیار جالب و غیرمنتظره به نظر می‌رسد. در فیلمی از کیارستمی فقید که عموم بازیگران زن سینمای ایران در آن حضور دارند، حمیده خیرآبادی هم یکی از بازیگرانی است که توجه‌ها را به خود جلب می‌کند.
هرکدام از زنان واکنش احساسی و عاطفی متفاوتی را نشان می‌دهند. فیلم نشان می‌دهد که بازی طبیعی و حضور راحت و روان حمیده خیرآبادی چه گوهر کمیابی است. این حضور طبیعی و بروز احساسات صادقانه حتی بازی بد و تصنعی بسیاری از بازیگران خوب و مطرح سینمای ایران را هم عیان می‌کند. وقتی خیرآبادی احساساتی می‌شود و اشک می‌ریزد، به یک کلاس بازیگری می‌ماند که نشان می‌دهد بازیگری اغراق در میمیک و اداواطوار درآوردن و تلاش برای برون‌ریزی کردن نیست که برآمده از شخصیت ویژه و خواستنی خود بازیگر است که جلوی دوربین تماشاگر را حیرت‌زده خواهد کرد.

کپی برداری و نقل این مطلب به هر شکل از جمله برای همه نشریه‌ها، وبلاگ‌ها و سایت های اینترنتی بدون ذکر دقیق کلمات “منبع: بلاگ نماوا” ممنوع است و شامل پیگرد قضایی می شود.