فرزانه درویشی؛ کارشناسی ارشد مامایی و عضو انجمن علمی مامایی ایران
دیابت شایع‌ترین عارضه پزشکی دوران بارداری است که در آن قند خون فرد از محدوده طبیعی تجاوز می‌‌‌کند.
زنان باردار دیابتی به دو دسته کلی تقسیم می‌‌‌شوند:
1- زنانی که قبل از بارداری دچار دیابت بوده‌اند (دیابت آشکار)
2- زنانی که برای اولین بار در طی دوران بارداری مبتلا به دیابت شده‌اند (دیابت حاملگی)
غربالگری و تشخیص دیابت در دوران بارداری
ابتدای بارداری
به محض تشخیص بارداری، قندخون ناشتا (صبحگاهی) در تمام زنان باردار علاوه بر سایر آزمایشات معمول دوران بارداری درخواست می‌‌‌شود.
7 ماهگی (هفته‌‌های 28-24 بارداری)
در 7 ماهگی تست رویارویی با گلوکز (محلول قندی)، طبق صلاحدید پزشک به صورت 2 ساعته با 75 گرم گلوکز یا 3 ساعته با 100 گرم گلوکز درخواست می‌‌‌شود.
تفسیر آزمایشات
در دوران بارداری قند خون ناشتای نرمال کمتر یا مساوی 92 میلیگرم و میزان قند خون پس از مصرف 75 گرم محلول قندی در تست رویارویی با گلوکز، کمتر از 180 میلیگرم یک ساعت و کمتر از 153 میلیگرم دو ساعت پس از مصرف محلول قندی، نرمال تلقی می‌‌‌شود.
در صورتی که هرکدام از مقادیر ذکر شده در بالا بیش از محدوده نرمال در بارداری باشد، نیازمند مشاوره با متخصصان داخلی، زنان یا مامایی می‌‌‌باشد؛ بنابراین به محض دریافت جواب آزمایش، مراجعه به پزشک توصیه می‌‌‌شود تا با توجه به مقادیر گزارش شده برنامه‌ریزی درست درمانی انجام شود.
عوارض دیابت بر مادر و نوزاد
- عمده‌ترین عوارض نوزادی
- سقط خود به خود
- ناهنجاری‌‌های مادرزادی
- زایمان زودرس
- اختلال در رشد جنین
- ماکروزومی یا وزن بیش از محدوده نرمال در حین تولد
- افت قندخون بعد از تولد
- مرگ غیر قابل توجیه
عمده‌ترین عوارض مادری
- افزایش فشار خون و مسمومیت بارداری
- اختلال عملکرد کلیوی، چشمی و عصبی (به ویژه در زنان مبتلا به دیابت قبل از حاملگی و دیابت‌‌های طولانی مدت)
علت افزایش استعداد به دیابت در دوران بارداری
دلیل مشخصی برای ابتلا به دیابت در دوران بارداری وجود ندارد؛ محققان تغییرات هورمونی را عمده‌ترین عامل دخیل عنوان کرده‌اند.
کدامیک از مادران در دوران بارداری بیش از سایرین مستعد ابتلا به دیابت هستند
مادران چاق
مادران مبتلا به فشار خون بالا
مادرانی که سابقه ابتلا به دیابت در خود یا اقوام درجه اول مثل مادر یا خواهر دارند
مادرانی که در بارداری قبلی خود سابقه ابتلا به دیابت بارداری داشته‌اند
تدابیر درمانی
برنامه ریزی جهت درمان مادران باردار مبتلا به دیابت بسته به شروع دیابت قبل یا حین بارداری، میزان قند خون ناشتا و همچنین رعایت و کنترل مطلوب قند خون با رژیم غذایی دارد.
کدامیک از مادران باردار دیابتی به درمان با انسولین نیازمندند؟
درمان با انسولین از مدت‌‌‌ها قبل درمان معمول آن دسته از مادران باردار دیابتی است که:
1- میزان قند خون ناشتای آنها به طور پیوسته بیشتر از 105 و میزان قند خون 2 ساعت پس از مصرف غذای آنها بیشتر از 120 میلیگرم باشد.
2- مادرانی که به طور مناسب قادر به پیروی از رژیم غذایی دیابتی نیستند.
3- مادرانی که قند خون ناشتای آنها علی رغم رعایت مطلوب رژیم غذایی به محدوده ایده‌آل قند خون در بارداری که 95 یا کمتر است نرسیده باشد.
4- مادرانی که قبل از بارداری مبتلا به دیابت بوده‌اند.
نکته: انسولین در دوران بارداری بی‌خطر است.
انسولین‌ها به صورت کوتاه‌اثر (رگولار یا انسولینهای شفاف) و طولانی اثر NPH یا انسولینهای کدر یا شیری رنگ در بارداری طبق نظر متخصصان داخلی تجویز می‌‌‌شوند.
رژیم غذایی دیابتی
تنظیم یک رژیم غذایی مناسب باید توسط متخصصان تغذیه یا داخلی براساس وزن و قد بیمار و همچنین میزان قند خون آنها انجام شود.
به طور کلی محدودیت مصرف کربوهیدرات‌ها و مواد نشاسته‌ای مثل برنج، سیب‌زمینی، ماکارانی، قند و شکر الزامی است.
مادران باردار دیابتی و مراقبت‌‌های بارداری
مادران باردار دیابتی باید به طور منظم در ویزیت‌‌های از قبل تعیین شده متخصصان زنان یا مامایی حاضر باشند تا به طور دقیق و حساسیت کامل مورد ارزیابی قرار گیرند.
به علت افزایش خطر ناهنجاری‌‌های مادرزادی در جنین‌‌های مادران دیابتی، انجام تست‌‌های غربالگری سلامت جنین، سونوگرافیهای تخصصی مانند آنومالی اسکن یا سونوگرافیهای سه بعدی- چهار بعدی و انجام اکوکاردیوگرافی قلب جنین به تأکید توصیه می‌‌‌شود.
مادران دیابتی باید با حساسیت و وسواس بیشتر نسبت به سایر مادران به خصوص در سه ماهه آخر بارداری به طور روزانه حرکات جنین خود را کنترل و به محض عدم احساس حرکات به مدت بیش از یک ساعت یا کاهش حرکات نسبت به روزهای قبل باید سریعاً و بدون فوت وقت به بیمارستان یا نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی - درمانی مراجعه کنند.
با توجه به خطر مرگ جنین در اواخر بارداری در زنان مبتلا به دیابت، توصیه شده است از هفته‌‌های 34-32 حاملگی انواع تست‌‌های بررسی سلامت جنین مانند تست بدون استرس (NST) و سونوگرافیهای پروفایل بیوفیزیکی که ابزارهای دقیقی جهت بررسی سلامت جنین در ماه‌‌های آخر بارداری هستند، به تناوب مدنظر قرار گیرد.
زایمان
برنامه‌ریزی جهت نوع زایمان (طبیعی یا سزارین) بسته به سلامت مادر و جنین و وزن تخمینی جنین توسط پزشک متخصص زنان صورت می‌‌‌گیرد؛ در نوزادان درشت (4500 کیلوگرم یا بالاتر) جهت پیشگیری از آسیب‌‌های نوزادی و پارگی اعضای تناسلی مادر و خونریزی متعاقب آن به طور معمول اقدام به سزارین می‌‌‌شود.
بعد از زایمان و با کاهش هورمون‌های بارداری نیاز به انسولین کاهش می‌‌‌یابد در نتیجه در روز زایمان باید از تزریق انسولینهای طولانی اثر یا شیری رنگ اجتناب شود و اگر نیاز به مصرف انسولین باشد از انسولین کوتاه اثر یا شفاف استفاده شود.
بررسی‌‌های پس از زایمان
بعد از زایمان و با قطع بند ناف، در نوزادان مادران دیابتی درجاتی از افت قند خون مشاهده می‌‌‌شود؛ بنابراین معاینه و آزمایش قند خون نوزاد در ساعت‌‌های اولیه بعد از زایمان الزامی است.
احتمال ابتلای زنان مبتلا به دیابت حاملگی به دیابت پابرجا در عرض 20 سال به 50 درصد می‌‌‌رسد؛ با توجه به این مهم توصیه می‌‌‌شود در زنان مبتلا به دیابت حاملگی 12-6 هفته بعد از زایمان و سپس در فواصل دیگر طبق صلاحدید پزشک، کنترل قند خون صورت گیرد.
اقدامات لازم قبل از اقدام به بارداری
سطح بالای قند خون در اوایل بارداری و عدم کنترل آن با پیامدهای نامطلوب مثل سقط و ناهنجاری‌‌های مادرزادی قلبی و عصبی همراه است؛ در نتیجه مهم است زنان دیابتی قبل از اقدام به بارداری تحت نظر پزشک متخصص داخلی قند خون‌شان را کنترل و از 3 ماه قبل از اقدام به بارداری جهت پیشگیری از نقائص عصبی به صورت روزانه قرص اسید فولیک مصرف کنند.
جلوگیری از حاملگی
زنان مبتلا به دیابت 3 هفته بعد از زایمان جهت انتخاب یک روش پیشگیری از بارداری مناسب باید تحت مشاوره متخصصان مامایی یا زنان قرار گیرند یا به مراکز بهداشتی- درمانی مراجعه کنند.
شیردهی در مادران مبتلا به دیابت
شیردهی در مادران مبتلا به دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده کاهش می‌‌‌دهد.
مصرف داروهای خوراکی کاهنده قند خون در دوران شیردهی ممکن است منجر به افت قند خون در نوزاد شود پس توصیه می‌‌‌شود جهت کنترل قند خون در این دوران با مشورت پزشک از انسولین استفاده شود.
