ایلیا دژکام؛ روان‌شناس، مشاور ازدواج و خانواده عضو انجمن روانشناسی ایران عضو انجمن مشاوره ایران
این عمل باید حداقل به مدت 3 ماه و ماهیانه حداقل یک بار ظاهر شود. مسائل دفعی کودکان یکی از مهم‌ترین مسائل دوران کودکی است و از عمده‌ترین نگرانی‌های احتمالی خانواده‌ها به شمار می‌رود. دفع غیر ارادی مدفوع در کودکان دیده می‌شود، ولی فراوانی آن به مراتب کمتر از شب‌ادراری است. معمولا کودکانی که دچار این اختلال هستند، عقب‌ماندگی داشته و آموزش و تعلیمات کافی در ضبط مدفوع را به‌دست نیاورده‌اند.
ویژگــی‌های تـــشخیصی اختلال بی‌اختیاری دفع
مهم‌ترین مشخصه بی‌اختیاری دفع، دفع مکرر مدفوع در محل‌های نامناسب مانند: درون لباس‌ها یا کف اتاق‌ها می‌باشد. این عمل اغلب به صورت غیر ارادی رخ می‌دهد، ولی گاه گاهی احتمال دارد که عمدی باشد.
این عمل باید حداقل به مدت 3 ماه و ماهیانه حداقل یک بار ظاهر شود. سن تقویمی کودک باید حداقل 4 سال باشد. ناتوانی در کنترل دفع نباید منحصرا از عوامل فیزیولوژیکی مستقیم داروها یا مواد و یا از یک بیماری جسمانی ناشی شده باشد.
زمانی که عمل دفع بیشتر غیر ارادی است، اغلب با یبوست، در هم فشردگی و برون‌ریزی مدفوع به دنبال احتباس آن رابطه دارد. یبوست ممکن است به دلایل روان‌شناختی ظاهر شود مانند: اضطراب از دفع در مکانی خاص یا الگویی از رفتار مخالفت‌گرایانه یا رفتار اضطرابی که به اجتناب از اجابت مزاج منجر گردد.
زمینه‌های فیزیولوژیکی یبوست شامل از دست رفتن آب بدن به علت یک بیماری توام با تب، کم‌کاری تیروئید و یا عوارض جانبی دارو درمانی است.
اگر یبوست گسترش یابد، ممکن است اجابت مزاج دردناک و احتباس بیشتر مدفوع را موجب شود.
وقتی ویژگی‌ها و اختلال‌های همراه با بی‌اختیاری دفع گسترش یابد، ممکن است اجابت مزاج دردناک و احتباس بیشتر مدفوع را موجب شود.
ویژگی‌ها و اختلال‌های همراه با بی‌اختیاری دفع
کودکانی که به بی‌اختیاری دفع مبتلا هستند، اغلب احساس شرمساری می‌کنند و امکان دارد مایل باشند از موقعیت‌هایی که احتمال شرمندگی در آن وجود دارد (مانند اردوی مدرسه) اجتناب کنند.
میزان اختلال تابعی از اثر آن بر عزت نفس کودک، میزان عدم پذیرش از سوی همسالان و خشم، تنبیه و عدم پذیرش از سوی سرپرستان است. مالیدن مدفوع به اطراف ممکن است عمدی یا تصادفی بوده و ناشی از تلاش کودک برای پاک کردن یا مخفی کردن مدفوعی باشد که به صورت غیر ارادی دفع شده است. هرگاه ناخودداری دفع به وضوح عمدی باشد، مشخصه‌های اختلال لجبازی و نافرمانی یا اختلال سلوک هم ممکن است وجود داشته باشد.
در بسیاری از کودکانی که بی‌اختیاری دفع دارند، بی اختیاری ادرار هم دیده می‌شود.
همه‌گیر‌شناسی یا میزان شیوع اختلال بی اختیاری دفع
از 4 سالگی، 3 در صد کودکان و در 7 سالگی، 5/1 درصد بی‌اختیاری دفع دارند و میزان آن در پسران 3 تا 4 برابر بیشتر از دختران است. تخمین زده شده است که حدود یک در صد کودکان
5ساله، بی‌اختیاری دفع دارند.
علل و سبب‌شناسی اختلال بی‌اختیاری دفع
عوامل سبب‌شناختی خاصی وجود ندارند، ولی بسیاری از کودکانی که به بی‌اختیاری دفع مبتلا هستند، اختلال هیجانی یا سلوک نیز دارند.
علت‌ها
علل جسمانی مانند: ناتوانی اسفنگتر مقعد یا علل دیگر یا عوارض عصبی – روانی دارند.
صدمه و آسیب به دستگاه عصبی نیز می‌تواند این کیفیت را به‌وجود آورد. دفع غیر ارادی مدفوع به مراتب خطرناک‌تر از شب ادراری است و ضمنا به‌ندرت هنگام خواب رخ می‌دهد. بعضی از کودکان مدفوع خود را مدت‌ها نگاه می‌دارند، به طوری که برای دفع آن باید از روش‌های جراحی استفاده کرد. این عمل را صرفا به عنوان لجبازی با والدین خود انجام داده و آن را به عنوان یک سلاح به کار می‌برند. زمانی نیز کودک تصور می‌کند، اگر مدفوع خودش را نگه دارد، حالتی شبیه به حاملگی در او به وجود می‌آید و می‌تواند با مادرش رقابت نماید. به مانند اختلال شب ادراری، دفع غیر ارادی مدفوع نیز امکان دارد در اثر حسادت یا بازگشت به دوران‌های ابتدایی‌تر زندگی و یا پاسخی به اضطراب جدایی از عزیزان باشد. این‌گونه کودکان شخصیت مقعدی نشان داده و نگهداری دفع مدفوع از خصوصیات بارز آن می‌باشد.
نظریه‌های روانشناسی در مورد علل اختلال بی‌اختیاری دفع
درباره بروز این اختلال نظریات روانشناسی گوناگون و متفاوتی تاکنون مطرح گردیده است که در ذیل به 2 نمونه از این نظریات اشاره می‌کنیم:
نظریه روان‌کاوان
به اعتقاد روان‌کاوان، کودک خردسال می‌تواند از این راه پدر یا مادرش را راضی کند و توجه آنها را جلب نماید و همچنین گاهی با حفظ مدفوع می‌خواهد لذت جسمانی ببرد و یا کودک از طریق دفع مدفوع احساس ترس از دست دادن چیزی را دارد که در نهایت این گونه کودکان در بزرگسالی ویژگی‌های لجاجت، منظم بودن و افرادی با خصلت صرفه‌جو را بدست می‌آورند.
نظریه رفتار‌گرایان
این افراد معتقد هستند که کودک آموزش استفاده از توالت را نیاموخته و یا به نادرستی فرا گرفته است و این امر را وسیله‌ای برای برانگیختن واکنش حتی منفی والدین می‌داند و همچنین ممکن است نتیجه رفتارهای اجتنابی مانند: ترس از توالت رفتن مانند درد هنگام یبوست باشد.
تشخیص اختلال بی‌اختیاری دفع
تشخیص بی‌اختیاری دفع در حضور یک بیماری جسمانی تنها زمانی مناسبت دارد که یبوست هم در آن وجود داشته باشد.
درمان اختلال بی‌اختیاری دفع
درمان بی‌اختیاری مدفوع، از شب ادراری دشوارتر بوده و چنانچه این اختلال در سال‌های دبستانی نیز ادامه یابد، کودک حتما نیازمند درمانی طولانی‌تر خواهد بود. با تغییر و اصلاح رفتار می‌توان، آداب توالت رفتن به کودک را یاد داد. یبوست زیر بنایی را باید درمان کرد و علل جسمانی را نیز مورد بررسی قرار داد. با توجه به ویژگی‌های بالینی همراه اختلال، ممکن است درمان فردی یا خانوادگی ضرورت داشته باشد.
