فرزند نوجوان شما که قبلا عادت به صحبت‌کردن داشت، در سالهای اخیر کم حرف شده است؟! این آخری‌ها هر وقت خواستید با فرزندتان صحبت کنید، با جوابهای سربالا و بی‌میلی او مواجه شده‌اید و ترجیح داده‌اید خیلی زود صحبتتان را تمام کنید؟! حس می‌کنید فرزندتان شما رو پس می زندو هر روز از شما دورتر می‌شود؟! اگر پاسخ شما به این سوالات مثبت است، بد نیست دانش و مهارت خود را در شناخت ویژگیها و مشکلات دوران نوجوانی و نحوه مدیریت این مشکلات افزایش دهید. یکی از مشکلات دوران نوجوانی، که در این بخش قرار است به آن بپردازیم، مشکل «گفت‌وگو و برقراری ارتباط کلامی والدین با نوجوانانشان» است. اما قبل از پرداختن به آن، لازم است کمی بیشتر در مورد دوره نوجوانی و تغییرات خاص این دوره بدانیم.
نوجوان من چه دوره ای را می گذراند و چرا اشتیاق کمتری به صحبت کردن دارد؟
دوران نوجوانی که یکی از بحرانی‌ترین دورانهای زندگی افراد و حدفاصل پایان دوره کودکی و آغاز بزرگسالی است. نوجوانان به علت پایگاه مبهم خویش (یعنی نه کودک و نه بزرگسال) اغلب خودشان را با کودکان کم سن و سالتر در خانواده، با والدین، معلمان و دیگر اعضای جامعه خود در تعارض می‌بینند. آنها اغلب در این دوران تمایل کمتری به صحبت کردن دارند. یکی از دلایل این سکوت میتواند این باشد که نوجوانان احساس می‌کنند از مهارت کافی برای صحبت‌کردن برخوردار نیستند. در شرایطی که بزرگسالان مهارت کافی در برقراری ارتباط و گفت‌وگو دارند، و به‌موقع و به‌جا صحبت می‌کنند، نوجوانان احساس می‌کنند چنین مهارتی را ندارند؛ پس کمتر صحبت می‌کنند و اعتماد به نفس کافی برای صحبت‌کردن و ابراز عقیده را از دست می‌دهند.
گام اول: تشویق نوجوان به حرف زدن
قبل از ادامه بحث لازم است به این نکته توجه کنیم که درست است که نوجوانی ویژگیهای خاص خود را دارد، اما برقراری ارتباط مناسب عامل کلیدی یک زندگی دلپذیر است. پس حتی اگر نوجوانتان تمایل چندانی به صحبت‌کردن و ارتباط کلامی ندارد، شما به راحتی تسلیم او نشوید و تلاش کنید به نوعی او را به صحبت کردن تشویق کنید. برای این کار می‌توانید از راهکارهای زیر کمک بگیرید.
- به حرفهای نوجوانتان گوش کنید
نکته کلیدی برای اینکه نوجوان شما به صحبت‌کردن رغبت نشان بدهد، این است که بداند کسی هست که به حرفهای او گوش می دهد. نوجوانان تمایل زیادی برای صحبت کردن با والدین خود دارند، به شرط آنکه به اندازه کافی سکوت کنید و فرصت لازم برای صحبت‌کردن را به او بدهید. در این صورت احساس می‌کند که شما او را درک می‌کنید. علاوه بر این به یاد داشته باشید که ارتباط مانند یک خیابان دوطرفه است. اگر می‌خواهید نوجوانتان به حرف شما گوش کند، شما نیز باید با دقت شنوای حرف‌هایش باشید. یاد بگیرید حداقل روزی 20 دقیقه شنونده صحبت‌های او باشید. با روی باز روبه‌روی او بنشینید، در چشم‌هایش نگاه کنید و به صحبت‌هایش گوش دهید.
- تا جای ممکن نظر او را بپرسید
همه انسانها دوست دارند احساس ارزش کنند و مسلما نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اگر در زندگی خانوادگی خود با یک چالش مواجه شدید، در مورد خرید وسایل منزل دچار سردرگمی هستید و یا حتی می‌خواهید برای خودتان لباس تهیه کنید، حتما از نظر فرزندتان در این مورد مطلع شوید و به دیدگاه او توجه داشته باشید. گاهی اوقات خواهید دید، راه‌حلی که فرزند شما ارائه می دهد، همان روشی است که شما نیز در ذهن داشته‌اید. با توجه به نظر او، شما هم مطابق میل خودتان رفتار کرده اید و هم به نظرات نوجوان خود ارزش داده‌اید. به این ترتیب، نه تنها نوجوان شما در مورد مسائل مختلف فکر می‌کند، بلکه اعتماد به نفس او نیز افزایش می‌یابد.
- انعطاف پذیر باشید و به موضوعات مورد علاقه نوجوان توجه کنید
به یاد داشته باشید که علایق و خواسته‌های نوجوانان با ما فرق دارد؛ همان طور که وقتی ما نوجوان بودیم، خواسته‌های ما با والدینمان متفاوت بود. پس سعی کنید خود را جای او بگذارید و مسائل را از دید او ببینید. به این ترتیب نه تنها موضوعات مناسب و مشترک برای صحبت کردن با او یافته‌اید، بلکه بهتر می‌توانید او را درک کرده و نظرات او را بفهمید.
گام دوم: قدغنهای حرف زدن با نوجوانها
اگر گام اول را درست بردارید، تا اینجا توانسته‌اید نوجواننتان را به صحبت‌کردن تشویق کنید. اما رعایت نکات دیگری نیز در هنگام صحبت‌کردن با نوجوانان لازم است تا این اشتیاق، به سمت یک ارتباط کلامی تاثیرگذار و همیشگی پیش رود.
- توهین نکنید
نوجوانان مانند همه افراد دوست ندارند تحقیر شوند. هرچه بیشتر به نوجوان توهین کنید، بیشتر از شما فاصله می‌گیرد و رفتارش بدتر می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد نوجوانانی که مورد تحقیر و توهین والدین هستند، در زندگی فردی و اجتماعی در مقایسه با دیگران موفقیت کمتری دارند.
- پیش‌داوری نکنید
ابتدا با دقت به حرفهای فرزندتان گوش کرده و سپس نتیجه‌گیری و داوری کنید.
- نظر نوجوان را بی‌ارزش و مسخره ندانید
شاید نوجوان حرفی بزند که به نظر ما احمقانه و کودکانه است. اما اگر این امر را مستقیما به او بگوییم، ناراحت می‌شود و کمتر صحبت می‌کند. پس در مواردی که نظر او را قبول ندارید، آن را مطرح نکنید، زیرا نوجوان در این مقطع به تایید نیاز دارد.
- غر نزنید
اگر به نوجوان بگویید: «همیشه اتاقت نامرتب است، از دستت خسته شدم، چه قدر شلخته‌ای، کی درست می‌شوی؟» او جبهه می‌گیرد و رفتارش را تغییر نمی‌دهد.
- نصیحت نکنید
گرچه نصیحتهای شما به نفع نوجوانان است، ولی آنان در این مقطع کمتر مایل به شنیدن آن هستند. بنابراین تا حد امکان از نصیحت‌کردن بپرهیزید و در مواقعی که به‌ناچار می‌خواهید نوجوانتان را نصحیت کنید، قبل از هر چیز موافقت او را جلب کنید. سعی کنید طوری این کار را انجام دهید که در برابر شما مقاومت نکند، چون نصیحت شما برای خوشبختی و سعادت خود اوست. با این کار، نوجوانتان خواهد فهمید که شما برای او احترام قائلید و قرار نیست چیزی بر او تحمیل بشود. در غیر اینصورت نوجوانان به طور هوشمندانه‌ای می‌توانند از نصحیت و توصیه های انضباطی شما سرباز بزنند، موضوع بحث را عوض کنند و یا حتی بحث را تمام کنند. اگر باوجود تلاشهای شما نوجوانتان باز هم پیشنهاد شما را نپذیرفت، از او بخواهید که در این زمینه با شما همفکری کند. در این همفکری اصلا مهم نیست که چه کسی پیشنهاد بهتری می‌دهد، بلکه هدف این است که راه‌حل ارائه شده، توسط خود نوجوان مطرح شود تا پیگیری بیشتری در مورد آن داشته باشند.
گام سوم- چه کار کنم؟
حالا دیگر وقتش است کارهایی که باید موقع حرف زدن با نوجوانتان انجام دهید را مرور کنیم.
- زمانی که فرزندتان آمادگی دارد با او صحبت کنید
بزرگترین اشتباه را زمانی مرتکب می‌شوید که فرزندتان خود را برای رفتن به میهمانی دوستش آماده کرده و به او می‌گویید می‌خواهم با تو صحبت کنم! فراموش نکنید که «هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد». اگر زمانی که فرزندتان حوصله و وقت کافی دارد با او صحبت کنید، بهتر نتیجه می‌گیرید. علاوه بر انتخاب زمان مناسب، می‌توانید زمانهایی را فقط برای نوجوانتان اختصاص دهید.
- هر چه مختصرتر صحبت کنید
برای موثر واقع شدن ارتباط میان والدین و نوجوانان مهمترین کاری که باید انجام دهید، این است که همه عبارات و درخواست‌هایتان، کوتاه و خلاصه باشد. ابتدا به این فکر کنید که چه می‌خواهید بگویید. بعد حرفتان را ساده و مستقیم بزنید و توضیح بیش از اندازه ندهید. در شروع شاید رعایت این نکته مشکل باشد، اما اگر آن را برای مدتی آزمایش کنید، نتایج مثبت آن شما را تشویق کرده و به‌تدریج مهارت کافی را در این زمینه به‌دست خواهید آورد.
- در گفت‌وگو با نوجوانتان به او احترام بگذارید
همان طوری که به دوستان و آشنایان بزرگسال احترام می‌گذارید، با نوجوان رفتار کنید. این امر به نوجوان کمک می‌کند احساس ارزش کند.
- خونسردی خود را حفظ کنید
اگر تحمل شنیدن حرفهای نوجوان را ندارید، عصبانی نشوید. برای مثال اگر می‌گوید: «دوست‌هایم سیگار می‌کشند.»، سریع عصبانی نشوید و نگویید: «دیگر حق نداری با آنان دوست شوی.»؛ در عوض سعی کنید نگرانی خود را با آرامش و خونسردی بیان کنید. عصبانیت شما باعث می‌شود نوجوان بقیه حرف‌هایش را نزند و صحبت خاتمه یابد.
- جملاتتان را با«من…»شروع کنید
برای مثال: «من خیلی دوستت دارم و نگران می‌شوم وقتی می‌بینم با کسانی که سیگار می‌کشند، دوست می‌شوی.» یا «من نگران افت تحصیلی تو هستم، اخیرا خوب درس نمی‌خوانی؟»
- جر و بحث را تا حد امکان کم کنید
مشاجره، اختلاف و تضاد بخشی از زندگی واقعی افراد است. با این وجود، بحث و جدل امریست که سبب آزار و اذیت والدین و فرزندان شده و از لحاظ عاطفی به هر دو آسیب می‌رساند. اگرچه هرگز نمی‌توان به طور کامل مانع از چنین جدلهایی در خانواده شد، اما والدین می‌توانند با دوراندیشی و برنامه‌ریزی از بروز آن جلوگیری کنند. البته این بدان معنا نیست که نوجوان را آزاد گذاشته و اجازه دهید هر کاری که می‌خواهد انجام دهد. بلکه لازم است خواسته‌های خود را برای فرزندتان مطرح کرده، او را با ساختارها و قوانین منسجم خود آشنا کرده و دقیقا روشن کنید که چه انتظاراتی از او دارید.
