خواص گل گاوزبان

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی - متخصص فارماکوگنوزی

تحریریه زندگی آنلاین : گل گاو زبان گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع تا 70 سانتی‌متر. ساقه‌های این گیاه منشعب و پوشیده از تارهای خشن است. برگ‌ها نیز منفرد، ساده و پوشیده از تارهای خشن است. برگ‌ها در قسمت‌های بالایی بدون دمبرگ و در قسمت انتهایی دارای دم برگ مشخص هستند. گل‌های این گیاه نسبتا کوچک و به رنگ آبی زیباست. گاهی ممکن است گل به رنگ گلی باشد. قسمت مورد استفاده‌ آن، گل می‌باشد که دارای مزه‌ لعابدار است. در بعضی از کتب گیاهان دارویی، استفاده از برگ گیاه نیز ذکر شده است. محل رویش گل گاوزبان در جهان شامل نواحی مدیترانه، فرانسه، آفریقای شمالی و بعضی نواحی آسیا می‌باشد. این نوع گل گاوزبان که به نام اروپایی خوانده می‌شود در ایران رویش ندارد.

گیاه‌شناسی :

نام فارسی: گل گاوزبان

نام علمی: Borago officinalis

نام انگلیسی: Borage

نام عمومی: Oxtongue flower, Common borage

نام عربی: لسان‌الثور

نام فرانسوی: Bourrache

نام آلمانی: Boretsch

خانواده: Boraginaceae (خانواده گل گاوزبان)

بیشتر بخوانید:

عناب یک میوه با خواص ناب

آشنایی با خواص و مضرات رازیانه

آشنایی با عرق بیدمشک و خواص بی نظیر آن

خواص مهم:

گل گاو زبان به خاطر داشتن موسیلاژ دارای خاصیت خلط آور است. این گیاه همچنین خاصیت ضعیف ضداسهال دارد که به خاطر مواد تاننی آن می‌باشد. افزون بر آن دارای خاصیت ادرار آور متوسط می‌باشد که بیشتر به دلیل وجود اسیدمالیک و نیترات پتاسیم موجود در آن است. گل گاوزبان جزو داروهای OTC بوده و مصرف آن احتیاج به نسخه ندارد و اکثرا در سرماخوردگی مصرف می‌شود. تاکنون برای این موضوع دلیل خاصی از نظر علمی ارائه نشده است. البته چون یکی از آثار آن ایجاد تعریق می‌باشد، تا حدی می‌توان به این ارتباط پی برد.

طریقه و میزان مصرف:

گل گاوزبان به چندین صورت مصرف می‌شود:

1- 2 تا 4 میلی‌لیتر از عصاره‌ برگ گیاه یک بار در روز میل ‌شود.

2- 2 قاشق غذاخوری پر از گل گاوزبان در یک لیوان آب جوش ریخته و به مدت 20 دقیقه صبر کنید. بهتر است سرظرف با پارچه یا دری پوشانده شود. همچنین می‌توان به جای این عمل، مخلوط را فقط 5 دقیقه جوشاند. پس از آن مخلوط را صاف کرده و صاف شده را میل کنید.

3- 1 تا 4 میلی لیتر از تنتور گاوزبان تا سه بار در روز میل شود.

4-برای تسکین تب و یا برونشیت مقدار10 گرم از برگ و یا گل (می‌توان از مخلوط آنها نیز استفاده کرد) را در یک لیتر آب ریخته و به مدت 5 دقیقه بجوشانید.

 سپس آن را صاف نموده و صاف شده را کم کم در یک روز میل کنید.

  سمیت

صدها سال است که از گل گاوزبان استفاده می‌شود و تاکنون از عوارض جانبی آن گزارشی نشده است. این گیاه به صورت‌های مختلف از جمله چای، ژله، مربا، خام و یا پخته مانند اسفناج مصرف می‌شود. با وجود این که از ترکیبات سمی موجود در خانواده‌ گاوزبان در این گیاه گزارشی نشده است، ولی در مصرف آن باید اعتدال را رعایت کرد.

بیشتر بخوانید:

آشنایی با خواص جادویی سوسنبر

با زردچوبه پوست و موی زیبا داشته باشید

باید و نبایدهای مصرف زنجبیل برای سلامتی

 مهمترین‌ اثرات گزارش شده گل گاوزبان:

ضد درد، ضد التهاب، ضد تب، ضد اسپاسم،  محرک غدد آدرنال، قابض، مقوی قلب، معرق، نرم‌کننده مجاری تنفسی، ادرارآور، خلط آور، هپاتوتوکسیک، ژنوتوکسیک، هپاتوکارسینوژنیک، شیرافزا، پایین آورنده پرفشاری خون، مسهل، مقوی اعصاب و مسکن.

 گل گاوزبان ایرانی:

گل گاوزبانی که در ایران استفاده می‌شود گل‌های گیاهی است با نام علمی Echium amoneum از خانواده گاوزبان که در منطقه وسیعی از نواحی البرز و در ارتفاعات حدود 1500 تا 2000 متر می‌روید. گل های این گیاه بزرگ‌تر از نوع اروپایی بوده و به رنگ آبی مایل به بنفش یا بنفش می‌باشند.

این گیاه علفی، پایا و دارای اعضای پوشیده از تارهای نرم است. ساقه راست یا خمیده گل گاوزبان دارای برگ‌های ساده و یک رگبرگ است. میوه گاوزبان نیز به صورت فندقه و نوک تیز بوده که بر روی آن برجستگی‌های  کوچک قرار گرفته است.

گل گاوزبان از قدیم در ایران به عنوان معرق و خلط آور در سرماخوردگی، همچنین به عنوان ادرارآور و تقویت قلب و اعصاب مورد استفاده بوده است. در مورد ترکیبات دقیق این نوع گاوزبان و یا آثار فارماکولوژی و خواص آن مطالعات چندانی صورت نگرفته است؛ ولی به علت شباهت زیاد آن با نوع اروپایی به نظر می‌رسد از نظر خواص مشابه باشند.

  طریقه و میزان مصرف:

با توجه به شباهت زیاد گل گاوزبان اروپایی و ایرانی به نظر می‌رسد که میزان و طریقه  مصرف آنها شبیه به هم باشد. بدین لحاظ میزان حدود 5 گرم از گل را با یک لیوان آب مخلوط نموده و تا 5 دقیقه بجوشانید و سپس صاف کنید. آنگاه صاف شده را میل ‌نمایید. همچنین می‌توان به جای این جوشانده از دم کرده استفاده کرد، بدین صورت که همین مقدار را با یک لیوان آب در حال جوش مخلوط نموده، حدود بیست دقیقه صبر کنید تا دم بکشد که البته بهتر است درب ظرف بسته باشد. سپس دم کشیده را صاف کرده و میل ‌نمایید. این میزان مصرف را می‌توان حداکثر تا سه بار در روز تکرار کرد.

  نکات قابل توجه

1. با توجه به این که گل‌ها ظریف و نرم می‌باشند برای تهیه جوشانده احتیاج به جوشانیدن طولانی نمی‌باشد. از سویی جوشانیدن طولانی باعث کم رنگ شدن محلول می‌شود که به دلیل ناپایداری رنگ‌های آن در حرارت است.
2. از قدیم گل گاوزبان را با لیموی عمانی مخلوط نموده و با هم به صورت دم کرده و یا جوشانده مصرف می‌کرده‌اند. با توجه به این که لیمو عمانی دارای اثر آرام بخش می‌باشد، به نظر می‌رسد مخلوط این دو دارای اثراتی کامل‌تر باشد و شاید باعث تقویت اثر بر روی هم گردند که البته این پدیده‌ها باید مطالعه شوند. به غیر از آن، خاصیت اسیدی لیمو باعث خوش رنگ شدن رنگ گل گاوزبان می‌شود. البته دم کرده یا جوشانده مخلوط این گیاه اکثرا همراه با نبات می‌باشد که مخلوطی خوش رنگ و خوش طعم ایجاد می‌کند که اکثرا به عنوان آرام بخش و تسکین دهنده علایم سرماخوردگی سالیان دراز مورد مصرف بوده است.

3-  با وجودی که در بعضی کشورها از برگ گاوزبان اروپایی مانند گل آن استفاده می‌کنند، ولی نمی‌توان بدون مطالعه، برگ گاوزبان ایرانی را به جای گل آن استفاده کرد. برحسب تجربه قسمت مورد استفاده  گاوزبان ایرانی گل آن بوده و هنوز هم مصرف می‌شود.