یک صندلی خالی برای عربستان

به گزارش اقتصادآنلاین، زینب اسماعیلی در شرق نوشت:  در یک سو ادامه «فشار حداکثری» با تحریم و در دیگر سو، تدارک مبارزه‌ای سخت با نیروهای نزدیک به ایران در عراق.آن‌گونه که خبرها نشان می‌دهد در هفته گذشته تجهیزات نظامی متنوعی از آمریکا به پایگاه «عین‌الاسد» منتقل شده و این در حالی است که چندی‌پیش بررسی چنین حمله‌ای در واشنگتن به رسانه‌ها درز پیدا کرد.‌ایسنا به نقل از سایت المعلومه، گزارش داده که چندین کامیون آمریکایی حامل تجهیزات جنگی از پایگاه نظامی «الحبانیه» واقع در شرق شهر الرمادی وارد پایگاه هوایی «عین‌الاسد» واقع در منطقه البغدادی در شهرستان هیت در غرب الانبار شد. این منبع خبری همچنین اعلام کرده که انتقال تجهیزات به پایگاه عین‌الاسد همچنان ادامه دارد.‌پایگاه عین‌الاسد یک هفته بعد از ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا در حاشیه فرودگاه عراق، به صدر اخبار رسانه‌ها آمد. چون جمهوری اسلامی ایران در تلافی ترور یک مقام مهم نظامی‌اش به این پایگاه حمله ‌‌کرد. ‌حالا گویی همچنان قرار است عین‌الاسد در صدر اخبار بماند. اما نکته‌ای در این بین مسکوت مانده است؛ همسایگان عربی منطقه که هم همسایه ایران و هم همسایه عراق هستند، در این تنش قرار است چه نقشی ایفا کنند؟ تا کجا قرار است در این کمای دیپلماتیک باقی بمانند و تا کجای معادله تصور می‌کنند از تنش تهران و واشنگتن می‌توانند رفاقت با آمریکا را صید کنند؟

قدرت در دست تندروها وقتی امتیازی در دست نیست 

 مطالعات چندین دهه گذشته نشان می‌دهد رقابت ایران و عربستان در منطقه به‌تازگی آغاز نشده و دیرینه است. همان بحث قدیمی تلاش آمریکا برای انتخاب ژاندارم منطقه و از سوی دیگر رقابت دو قدرت بزرگ منطقه بر سر نفت، بخشی از پیچیده‌شدن معادله منطقه است. اگرچه بعد از مسئله خودساخته عربستان در تحریم قطر، این کشور آنچه را به عنوان شورای همکاری خلیج فارس وجود داشت، دچار خدشه کرد اما هنوز کشورهای کوچک‌تر منطقه، نقش برادر بزرگ‌تر را برای عربستان قائل هستند. در سال‌های گذشته به ویژه بعد از به‌هم‌خوردن برجام توسط ترامپ، دولت حسن روحانی تلاش بیشتری برای حل‌وفصل مسائلش با کشورهای منطقه کرده؛ از قبیل بهبود رابطه با کویت و قطر، همچنین امارات متحده عربی. عمان که در میان کشورهای عربی همیشه رابطه خوبی با ایران داشته ولی عربستان و بحرین، به روال تضاد خود ادامه می‌دهند؛ یا با همراه‌کردن همسایگان یا با روش‌های دیگر، مثل دورزدن اعضا، عمدتا هنوز بیانیه‌های شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب بند یا پاراگرافی علیه ایران داشته است. کریستن فونتنروز یادداشتی در مورد نقش کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در تنش بین ایران و آمریکا در شورای آتلانتیک نوشته. او معتقد است «سازمان همکاری خلیج فارس می‌تواند جلوی تنش بیشتر ایران و آمریکا را بگیرد و در نقش یک قهرمان ظاهر شود و بدون اینکه آسیبی به وجهه هر یک از دو طرف درگیر وارد شود، برای کاهش تنش‌ها تلاش کند».‌نویسنده این مطلب بحث خود را از درگیری احتمالی در عراق شروع می‌کند اما هم‌زمان به شرایط داخلی ایران نگاهی دارد. «با ترکیب جدید اعضای مجلس ایران‌، بعید است که حسن روحانی تا پایان دوره ریاست‌جمهوری‌اش به پای میز گفت‌وگو بیاید. تقریبا می‌توان مطمئن بود که ایرانی‌ها تا پایان این دور از ریاست‌جمهوری آمریکا به گزینه گفت‌وگو فکر نمی‌کنند و تنش بین دو کشور تا ماه نوامبر ادامه خواهد یافت... روایت آنها از ایران محاصره‌شده از هر سو این است که حضور ایالات متحده در کشورهای هم‌مرز با ایران یک تهدید است. گستاخی‌های روزافزون اسرائیل یک تهدید است. تروریسم ‌ یک تهدید است. بنابراین، هوشیاری و دفاع باید افزایش یابد. پیامد روی‌کارآمدن یک رئیس‌جمهور و یک مجلس تقابلی، مقابله با فشارهای بین‌المللی برای تغییر رفتار است، چراکه هیچ امتیازی در کار نیست. چنین ترکیبی فاصله با طرح رئیس‌جمهور مکرون را بیشتر و بیشتر می‌کند... وقتی فشار حداکثری کار می‌کند نباید انتظار تغییر واقعیت‌های سیاسی را داشته باشید. استمرار تحریم‌ها در جهت منافع ‌هده‌ای عمل می‌کند و آنها روایت خودشان را تلقین می‌کنند‌.

نویسنده از همین شرایطی که ترسیم می‌کند، نتیجه می‌گیرد که «فرصت مناسبی رخ داده تا همسایگان ایران در خلیج فارس وارد میدان شوند و در میز گفت‌وگوی ایران و ایالات متحده یک صندلی را به خود اختصاص دهند».

عدم تعرض به همسایگان روی میز است  

در حالی این پیشنهاد به کشورهای عربی منطقه مطرح می‌شود که پیش از این، وزیر خارجه ایران، طرح عدم تعرض به کشورهای همسایه و بعد از آن طرح کلان صلح هرمز از سوی رئیس دولت ایران به همسایگان را پیشنهاد داد. طرحی برای برقراری شرایطی مانند آنچه در کشورهای همسایه آسیای شرقی وجود دارد، تجارت بین‌منطقه‌ای و رفع نیازها در داخل منطقه. طرحی که اگرچه با رغبت همسایگان مواجه شد اما پاسخی درخور نیافت؛ گویی هنوز همه کورسوی امیدی به خارج از منطقه دارند؛ کورسویی که تنها به شکل خرید سلاح از دیگر قدرت‌ها و تبدیل منطقه به انبار باروت تبلور می‌یابد.‌اما نویسنده آتلانتیک از یک الگو سخن می‌گوید «تلاش عربستان و امارات برای ایجاد یک توافق عدم تجاوز متقابل بین ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای کاهش میزان تنش در خاورمیانه. این طرح می‌تواند از آنها در برابر حملات احتمالی محافظت کند و فشارها را از سوی ایالات متحده بردارد. کانال‌های پشت پرده ایران و امارات متحده و همکاری‌های عمان، قطر و کویت می‌توانند راهگشا باشند. دونالد ترامپ می‌تواند این توافق را یک پیروزی برای ایالات متحده معرفی کند که شایسته اقدامات اعتمادساز و تنش‌زدایی متناسبی از سوی ایالات متحده است. ترامپ می‌تواند برخی از تحریم‌های نمادین ایران را برداشته یا نیروهای آمریکایی در عراق را به خانه بازگرداند. این اقدام ترامپ می‌تواند مطابق با خواست ایران درباره کاهش حضور ایالات متحده در منطقه باشد و فضا را برای برداشتن گام‌های تنش‌زدای دیگری از سوی ایران هموار کند. ‌این چرخه عمل و عکس‌العمل ادامه خواهد یافت و به کاهش تنش‌ها منجر خواهد شد».

محمد‌جواد ظریف، پنجم خرداد 98 در عراق پیمان عدم تعرض/تجاوز را مطرح کرد؛ اگرچه این پیشنهاد هنوز با پاسخ مثبتی مواجه نشده اما ایران می‌گوید «این پیشنهاد همچنان روی میز است».

مشابه یک طرح اروپایی 

شش ماه بعد یعنی پاییز، ایران پیشنهاد صلح هرمز را به همسایگان داد. به نوشته نویسنده شورای آتلانتیک و ترجمه دیپلماسی ایرانی «این طرح به همسایگان اطمینان می‌داد که به زیرساخت‌ها یا اهداف آنها حمله نخواهد شد و در عوض تمرکز ایران بر اهداف آمریکایی است. این طرح به نفع ایالات متحده نبود، چون خروج ایالات متحده از منطقه را رقم می‌زد». کریستن فونتنروز در شورای آتلانتیک می‌نویسد «راه‌حل بهتر این است که اعضای شورای همکاری خلیج فارس مانند ایده سازمان همکاری در اروپا، به سمت توافقی در جهت اتخاذ اقداماتی مشخص برای کنترل اسلحه و امنیت انرژی حرکت کنند و در عین حال حق حاکمیت هر کشور برای میزبانی از شرکای خارجی را بپذیرند... دولت آمریکا نباید فشار ناشی از حفظ سطح بالای نیروی آمریکایی در خاورمیانه را تحمل کند. کشورهای خلیج فارس در کانال‌های پشتی با تهران در مورد امنیت خودشان به توافق می‌رسند و در اینجا فقط جان سربازان آمریکایی است که بی‌ارزش است».‌اینها در حالی است که طرح‌های ابداعی دیپلماتیک برای همکاری بین ایران و کشورهای عربی روی میز است اما همسایگان عرب منطقه هنوز تصمیم دارند سکوت را بر مذاکره ترجیح دهند. اگرچه ایران و عربستان بهتر است در گام اول، مذاکره‌ای را با موضوع جدال بر سر مسائل دیپلماتیکشان ‌ برنامه‌ریزی کنند تا یک قدم به حل مشکلاتشان نزدیک شوند.