به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، واردات برنج همواره محل چالش میان تولیدکنندگان داخلی با واردکنندگان و دولت بوده است. نمایندگان برنج‌کاران در اتحادیه‌های صنفی همواره دولت و به‌طور مشخص وزارت صنعت را به باز گذاشتن دست واردکنندگان متهم کرده‌اند و معتقدند صدور مجوز واردات یا ترخیص برنج از گمرک، درست در زمانی که محصول داخلی در حال برداشت است، به کشاورزان زیان شدیدی وارد می‌کند. دولت اما از سوی دیگر همواره تأکید کرده واردات برنج تنها به‌منظور ذخیره‌سازی این کالای استراتژیک و با هدف تنظیم بازار صورت گرفته و حمایت از تولید داخلی در اولویت اهداف و تعهدات دولت است. ممنوعیت فصلی واردات و تخصیص نیافتن ارز برای ترخیص برنج‌های رسوب کرده در گمرک در سال گذشته نیز نشان داد دولت در عمل به این تعهد وفادار است. با این حال بروز کرونا در ایران و ضرورت تخصیص بخش عمده‌ای از منابع ارزی دولت به واردات کالاهای بهداشت محور درکنار افزایش نرخ ارز و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، اقتصاد را به سمتی پیش برد که تجدید نظر در اولویت‌های وارداتی و تغییر در فهرست کالاهای مشمول دریافت ارز ارزان را اجتناب‌ناپذیر کرد. پیش از آن نیز با افزایش تولید داخلی برنج در سایه بارندگی‌های خوب بهار 98، بحث حذف ارز دولتی واردات برنج بر سر زبان‌ها افتاده بود.
حذف ارز دولتی واردات برنج
انجمن‌های وابسته به تولیدکنندگان برنج از زمستان پارسال پیشنهادهایی را با هدف حذف یارانه واردات این محصول مطرح کرده‌اند و حالا کاهش منابع ارزی در کنار تخصیص نیافتن ارز برای واردات و ترخیص برنج از گمرک، این زمزمه‌ها را جدی‌تر کرد تا در نهایت با تصمیم بانک مرکزی، ارز دولتی واردات برنج حذف شد. به گفته فعالان این حوزه، آخرین محموله‌هایی که ارز دولتی دریافت کرده‌اند کالاهایی بودند که بهمن ماه سال گذشته ثبت سفارش شدند و برای امسال هنوز هیچ سفارشی به ثبت نرسیده است.
دبیر انجمن واردکنندگان برنج با ابراز نگرانی نسبت به عواقب این تصمیم می‌گوید: دولت با توجه به محدودیت منابع ارزی خود تصمیم گرفت برنج را از گروه یک اولویت کالایی به گروه 2منتقل کند بر همین اساس از این پس به جای ارز 4200تومانی، ارز نیمایی به این محصول تعلق می‌گیرد، اما مشکل جدی دسترسی به ارز نیمایی است؛ هرچند تغییر گروه کالایی انجام شده اما تا امروز بانک مرکزی هیچ ارزی به واردات برنج تخصیص نداده که جای نگرانی دارد. مسیح کشاورز می‌افزاید: 500هزار تن برنج وارداتی در بنادر رسوب کرده و واردکنندگان منتظر تعیین تکلیف بودند، حال که تکلیف مشخص شده، بانک مرکزی باید در تخصیص منابع تسریع کند تا واردکنندگان بیش از این با تحمیل هزینه‌های دموراژ و انبارداری متضرر نشوند. او با تأکید بر اینکه افزایش این هزینه‌ها فروش برنج‌های وارداتی را در بازار سخت و حتی غیرممکن می‌سازد، به کم نشدن تعرفه واردات نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: در کنار این هزینه‌ها، تعرفه واردات نیز تغییر نکرده و همچنان 10درصد است اما باید صفر یا در حقیقت 5درصد باشد چون در غیراین صورت قیمت برنج خارجی در بازار داخلی به 2.5برابر قیمت فعلی خواهد رسید.
تولیدکنندگان چه می‌گویند؟
علاوه بر استان‌های گیلان و مازندران که تولیدکنندگان سنتی برنج ایرانی هستند، خوزستان و اصفهان نیز بخشی از برنج موردنیاز ایران را تامین می‌کنند و استان‌های دیگری نیز توان تولید این محصول را دارند. نیاز بازار داخلی به برنج البته فراتر از میزان تولید داخلی است و شکی نیست که مابه‌التفاوت میزان تقاضای بازار و حجم تولید داخلی باید از طریق واردات تامین شود، اما تولیدکنندگان معتقدند سیاستگذاری برای واردات برنج باید با درنظر گرفتن شرایط تولید داخلی صورت گیرد. دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج کشور نیاز سالانه کشور به برنج را 3میلیون تن اعلام می‌کند و معتقد است با توجه به حجم خوب تولید برنج در سال گذشته، امسال به هیچ عنوان به واردات این محصول نیازی نداریم. جمیل علیزاده شایق می‌گوید: بارندگی‌های پارسال شرایط بسیار مطلوبی را برای تولید برنج رقم زد تا جایی که حجم تولید به 2.5میلیون تن رسید و با درنظر گرفتن ذخیره‌سازی‌‌های واردات سال‌های 96 و 97، امسال حتی اگر یک گرم برنج هم وارد نکنیم هیچ‌کسری نخواهیم داشت. از این گذشته بهار امسال هم برای برنج بهار بسیار خوبی بود به‌طوری که گفته می‌شود شرایط آبی مطلوب خوزستان و گلستان، این اجازه را به این دو استان می‌دهد که تا 3برابر سال‌های قبل برنج تولید کنند. بنابراین پیش‌بینی می‌شود اگر اتفاق ناگواری رخ ندهد، سال 99نیز از لحاظ تولید برنج سال بسیار خوبی باشد و با توجه به تولیدات پارسال و ذخیره‌های قبلی مطلقا نیازی به واردات نداشته باشیم. با توجه به صحبت‌های سخنگوی تولیدکنندگان برنج کشور، به‌نظر می‌رسد واردات برنج دست‌کم برای 2سال باید متوقف شود، اما این همه ماجرا نیست.
واردکنندگان چه می‌گویند
به‌طور متوسط 1.5میلیون تن در سال برنج وارد کشور می‌شود و رقم واردات در چند سال اخیر بدون درنظر گرفتن میزان تولید داخلی تقریبا ثابت بوده است. دبیر انجمن واردکنندگان برنج در این زمینه می‌گوید: اقشاری از جامعه به‌دلیل قیمت بسیار بالای برنج تولید داخل، امکان دسترسی به آن را ندارند، به همین دلیل در سال‌های اخیر بازار این دو کالا بی‌ارتباط با یکدیگر و میزان واردات تقریبا ثابت بوده است. کشاورز، محاسبات ظاهری تولید و واردات را متناسب با سهم واقعی بازار نمی‌داند و معتقد است این محاسبات تنها روی کاغذ جوابگو است. به باور او کل تولید برنج داخلی را فقط 3دهک جامعه مصرف می‌کنند و 7دهک نمی‌توانند برای هرکیلو برنج ایرانی 23تا 30هزار تومان هزینه کنند.
پیامدهای حذف ارز دولتی
دبیر انجمن واردکنندگان برنج کشور، حذف ارز دولتی واردات برنج را با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر زندگی بخش زیادی از اقشار جامعه تصمیمی نادرست توصیف می‌کند و می‌گوید: از بین کالاهای گروه یک که برای واردات یارانه دریافت می‌کنند، فقط برنج خارجی است که مستقیم و تنها به سفره اقشار کم‌درآمد راه می‌یابد و سایر کالاها مثل روغن یا نهاده‌های تولید گوشت و مرغ را اقشار مرفه جامعه هم مصرف می‌کنند. به همین دلیل تغییر گروه کالایی برنج وارداتی و حذف یارانه در کنار احتمال افزایش قیمت برنج داخلی می‌تواند بر سفره بخش زیادی از خانوارها تأثیر منفی بگذارد. کشاورز ادامه می‌دهد: بانک مرکزی برای تامین کالاهای اساسی 1.5میلیارد دلار اختصاص می‌دهد که عدد بسیار بزرگی است و تجدید نظر در اولویت‌های تخصیص ارز دولتی قطعا دلیلی جز محدودیت منابع نداشته اما به‌نظر می‌رسد رویکرد درستی در این زمینه اتخاذ نشده زیرا این تصمیم سفره خانوارها را کوچک‌تر خواهد کرد در نتیجه بهتر است دولت راهکاری جبرانی برای کمک به اقشار ضعیف پیش‌بینی کند. کشاورز کاهش واردات و افزایش قیمت برنج خارجی را پیامد قطعی تصمیم جدید بانک مرکزی می‌داند و پیش‌بینی می‌کند با توجه به نیاز بازار، این اتفاق بر کاهش کیفیت برنج‌های وارداتی نیز تأثیرگذار خواهد بود زیرا با این شرایط، سرمایه واردکنندگان به یک سوم قبل کاهش یافته و سرمایه‌گذار ناچار است کالایی را وارد کند که در داخل کشور توان خرید آن وجود داشته باشد.
واردکنندگان؛ متهم به گرانفروشی
علاوه بر بی‌توجهی به تولید داخل، تولیدکنندگان اتهام دیگری را نیز متوجه واردکنندگان برنج می‌کنند. جلیل علیزاده شایق، دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج کشور به کاهش نرخ جهانی برنج در 5سال اخیر اشاره می‌کند و معتقد است: واردکنندگان، برنجی را که به قیمت ارزان خریده‌اند در بازار داخلی با نرخی بسیار بالاتر از قیمت جهانی، به فروش می‌رسانند. اما دبیر انجمن واردکنندگان برنج کشور در پاسخ به این اتهام می‌گوید: قیمت‌های جهانی برنج کاملا مشخص است و این قیمت‌ها در داخل در گمرک و کمیته ارزی وزارت صنعت رصد می‌شود. برنجی که وارد می‌شود در این مراکز تعیین ارزش و قیمت‌گذاری می‌شود و بعد از آن است که می‌تواند به بازار وارد شود. با توجه به ثابت بودن قیمت جهانی برنج، تنها پارامتر تأثیرگذار بر قیمت بازار نرخ ارز است و اتهام ارزان خریدن و گران فروختن بی‌معنی است.
سطح زیرکشت برنج در ایران
سطح زیرکشت برنج در مازندران تا پیش از بارندگی‌های پایان سال97 و بهار 98، 203هزار هکتار بود، اما در سایه این بارش‌ها سطح زیرکشت برنج در این استان با 3درصد رشد به 215هکتار رسید. گیلان نیز 238هزار هکتار اراضی شالیزاری دارد که با این وسعت، رتبه نخست کشور را از نظر سطح زیرکشت و رتبه دوم تولید برنج را به‌خود اختصاص داده است. بیشترین سطح زیرکشت برنج کشور به گیلان تعلق دارد، اما مازندران رتبه نخست تولید برنج را در اختیار دارد. علت این اختلاف این است که در مازندران ارقام پرمحصول بیشتر کشت می‌شود و میزان بیشتری از برنج نیز با کشت دوم به‌دست می‌آید، اما درگیلان با اینکه پرباران‌تر از مازندران است و منابع آبی بیشتری نیز دارد، وسعت زیادی به کشت ارقام بومی اختصاص یافته و از این نظر گیلان مهم‌ترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است.
سال گذشته به‌دلیل بارش‌های خوبی که در کشور داشتیم، کشت برنج در استان‌های شمالی به‌ویژه گیلان، مازندران و گلستان با افزایش نسبی سطح زیرکشت روبه‌رو بوده و این مسئله شامل دیگر استان‌های کشور که به‌دلیل کمبود آب با ممنوعیت کشت برنج مواجه بودند نیز شده است. به‌نحوی که وضع تولید برنج در سال زراعی جاری بسیار مناسب بوده و میزان تولید برنج سفید کشور به بیش از 2میلیون و 500هزار تن رسیده است.
اختلاف قیمت برنج ایرانی و خارجی در بازار بسیار زیاد است و این حقیقت قابل انکار نیست که تهیه برنج ایرانی با توجه به قیمت بالای آن برای بسیاری از خانوارها هر روز سخت‌تر از روز قبل می‌شود. ارزان‌ترین برنج ایرانی هم‌اکنون بالای 20هزارتومان در هر کیلو قیمت دارد درحالی‌که برنج وارداتی 8هزار تومان به فروش می‌رسد. این اختلاف قیمت باعث شده خرید برنج خارجی به عقیده بسیاری از خانوارها دارای توجیه اقتصادی باشد. اما چرا قیمت برنج ایرانی این‌قدر بالاست؟ کارشناسان تولید داخلی دلیل این امر را هزینه بالای تولید می‌دانند که باعث شده قیمت تمام‌شده محصول ایرانی بسیار بالاتر از سایر کشور‌ها باشد. شایق در این زمینه می‌گوید: اگر قرار است مسئله قیمت بالای برنج را حل کنیم باید به کشاورز کمک کنیم قیمت تمام‌شده تولید را کاهش دهد. هم‌اکنون صنایع تبدیلی ما کارآمد نیست، صنایع جانبی در زمینه برنج نداریم و جز خود برنج و گاهی سبوس آن، از مشتقات این محصول هیچ استفاده‌ای نمی‌کنیم. اگر بتوانیم تمام مشتقاتی را که در دنیا از برنج گرفته می‌شود در داخل کشور تولید کنیم، درآمدهای جانبی برنج به‌قدری افزایش می‌یابد که قیمت خود برنج در آن گم می‌شود.
