سیاهه جنگ دنیا با کرونا

این روزنامه با بررسی عملکرد کشورهایی که پای کرونا تقریبا هم‌زمان با ایران به آنها کشیده شده بود، به ارزیابی استراتژی‌های گوناگون مبارزه با کرونا در ایران و جهان پرداخته است. به‌نظر می‌رسد که زمان‌بندی صحیح ایجاد و لغو محدودیت‌های اجتماعی، پیاده‌سازی یک استراتژی مناسب تست‌گیری و ردیابی و همچنین ارائه تسهیلات مالی هدفمند به خانوارها کلید موفقیت کشورهایی بوده است که نمره قابل‌قبولی در مبارزه با کرونا کسب کرده‌اند.

شرق آسیا؛ شیشه کنار سنگ

در میان کشورهای آسیایی، به‌جز چین که اطمینان چندانی به آمار رسمی آن وجود ندارد، دیگر کشورها کارنامه نسبتا  قابل‌قبولی به‌جا گذاشته‌اند. اغلب کشورهای شرق آسیا، خصوصا کره‌جنوبی، ژاپن، تایلند، و تایوان، به‌دلیل درس پرهزینه‌ای که از همه‌گیری سارس گرفته بودند، اقدامات مناسب و سریعی در برابر کووید-19 اتخاذ کردند که بسیار موفقیت‌آمیز بود و توسط دیگر کشورها نیز الگوبرداری شد.  ژاپن که اولین مورد رسمی ابتلا به کرونا را در 22 ژانویه گزارش کرد، یکی از کشورهای موفق در زمینه مقابله با همه‌گیری کرونا است. پس از 5 ماه از آغاز همه‌گیری در این کشور، تنها 976 نفر جان‌باخته‌اند و مجموعا 19068 نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند. در چند روز اخیر مورد ابتلای جدیدی در این کشور گزارش نشده و این درحالی است که در نقطه پیک شیوع در 12 آوریل 743 نفر در یک شبانه‌روز به این بیماری مبتلا شدند. اقدامات دولت ژاپن به‌طور کلی دارای سه فاز بود. در فاز نخست که از 24 ژانویه تا 23 فوریه طول کشید، هدف اصلی مهار شیوع ویروس و جلوگیری از تشکیل خوشه‌های عظیم مبتلایان بود. در این مدت دولت با اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه از ورود اتباع بیگانه به کشور جلوگیری کرد، با اقداماتی سریع به افزایش ظرفیت تست‌گیری و امکانات درمانی پرداخت و همچنین محدودیت‌هایی را برای تجمعات وضع کرد. در فاز دوم که تا 21 می ‌به طول انجامید، کاهش تعداد بیماران بدحال به‌عنوان هدف اصلی انتخاب شد و اقداماتی قانونی برای تعطیلی کسب‌وکارها و ممنوعیت تجمعات انجام شد. همچنین از 5 آوریل وضعیت اضطراری در این کشور اعلام شد. نهایتا مجموعه این اقدامات موفقیت‌آمیز بود و ژاپن درحال‌حاضر از جمله کشورهای با اوضاع پایدار در زمینه کرونا محسوب می‌شود. روی هم رفته، می‌توان گفت که کشورهای شرق آسیا به‌‌رغم نزدیکی به منشا بیماری در چین، توانستند از ایجاد موج‌های سهمگین ابتلا جلوگیری کنند و با اتخاذ سیاست‌های دقیق و به‌موقع و تجهیز نظام درمانی نرخ مرگ‌ومیر خود را کاهش دهند.

هند؛ در مسیر صعود

هند که اولین مورد رسمی ابتلا به کرونا را در 30 ژانویه اعلام کرد، درحال‌حاضر بیشترین تعداد مبتلا در آسیا را دارد و از این نظر در رتبه سوم جهان پس از آمریکا و برزیل قرار دارد. تا تاریخ 4 جولای، بیش از 650 هزار نفر در این کشور به کرونا مبتلا شده‌ و بیش از 18 هزار نفر از این مبتلایان فوت کرده‌اند. از نظر تعداد تست، هند یکی از کشورهای موفق دنیا بوده و با بیش از 9 میلیون و 500 هزار تست عملکرد نسبتا خوبی داشته است. البته با توجه به جمعیت بالای هند، از نظر تعداد تست به ازای یک میلیون جمعیت آمار این کشور چندان خوب نیست. سیاست قرنطینه عمومی در این کشور از 24 مارس به مدت سه هفته انجام شد و پس از آن نیز تا پایان ماه می‌تمدید شد. سپس از ابتدای ماه ژوئن سیاست بازگشایی و لغو محدودیت‌ها در 3 مرحله پی گرفته شد. به‌نظر می‌رسد که لغو محدودیت‌ها منجر به صعود تعداد مبتلایان با شیب تندی شده است که هند را درحال‌حاضر در میان کشورهای با وضعیت بحرانی قرار داده است.

اروپا؛ آرامش پس از توفان

اگرچه عملکرد اروپا در برابر شیوع کرونا به خوبی کشورهایی چون ژاپن و کره‌جنوبی نبود، به‌نظر می‌رسد که پس از گذشت چند ماه از آغاز همه‌گیری اوضاع نسبتا پایداری حاصل شده است. اکثر کشورهای اروپای‌غربی اولین مورد کرونای خود را در هفته آخر ژانویه گزارش کردند و نقطه اوج ابتلا در این کشورها نیز اکثرا در نیمه دوم مارس و نیمه اول آوریل رخ داد. در اکثر کشورهای اروپایی، پس از از سر گذراندن نقطه اوج نخست که تلفات بسیار بالایی را در بر داشت، روند ابتلاهای جدید نزولی شد و از آنجایی که دولت‌های اروپایی برای لغو محدودیت‌ها و بازگشایی کسب‌وکارها تعجیل نکردند، روند نزولی تا به امروز ادامه داشته است. یک عامل مهم در موفقیت نسبی کشورهای اروپایی، همکاری‌های چندجانبه این کشورها در قالب اتحادیه اروپا بود که علاوه بر کمک‌های مالی، همگام‌سازی اقدامات را نیز میسر می‌کرد. درواقع کشورهای اتحادیه اروپا نه به تنهایی، بلکه با کمک یکدیگر به مقابله با این همه‌گیری پرداختند و همین امر اتخاد بسیاری از سیاست‌ها را برای این کشورها ساده‌تر می‌کرد.

یک نمونه جالب در این منطقه کشور ایتالیا است که در موج اول بیماری یکی از کشورهای با بیشترین آمار ابتلا و مرگ بود، اما موفق شد آمار هولناک مبتلایان و جان‌باختگان خود را به شکل موثری کاهش دهد. درحال‌حاضر، آمار ابتلاهای جدید روزانه در این کشور زیر 300 نفر و آمار جان‌باختگان روزانه زیر 50 نفر گزارش می‌شود. این درحالی است که در نقطه اوج همه‌گیری در این کشور در 21 مارس، بیش از 6500 نفر در یک شبانه‌روز به کووید-19 مبتلا شده بودند.اولین مورد ابتلا در ایتالیا در 31 ژانویه تایید شد. از همان زمان، کمیته اضطراری مقابله با کرونا زیرنظر دولت این کشور تشکیل شد و مسوولیت تصمیم‌گیری درباره مسائل مرتبط به کرونا به آن واگذار شد. در فاز نخست، ایالت‌های شمالی ایتالیا که تعداد مبتلایان در آنها بالا بود قرنطینه شدند و سپس از اول ماه مارس دستورالعمل قرنطینه کشوری به تمام استان‌ها ابلاغ شد. علاوه بر این، پروتکل‌های مشخصی برای افرادی که مشکوک به ابتلا به کرونا بودند در نظر گرفته شد که بتوانند بدون مراجعه به بیمارستان‌ها خدمات مراقبتی و درمانی مورد نیاز خود را دریافت کنند. در این مرحله، تمام نقاط کشور به سه ناحیه سرخ، زرد و سایر تقسیم شد. در استان‌های سرخ قرنطینه کامل همراه با جریمه خروج از خانه تعیین شد. در استان‌های زرد محدودیت‌ها کمتر بود اما شامل تعطیلی تمام مدارس، دانشگاه‌ها و مکان‌های تجمع می‌شد. در سایر نقاط هم سیاست‌های مراقبتی و احتیاطی با جدیت اجرا می‌شد. مجموعه این اقدامات باعث شد که نهایتا سیر صعودی کرونا تا پایان مارس متوقف شود و از آن پس سیر نزولی آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد. نکته مهم این است که ایتالیا یکی از بالاترین نرخ‌های مرگ‌ومیر را با 4/ 14 درصد داراست. اکثرا میانگین سن بالای این کشور را دلیل نسبت بالای جان‌باختگان به مبتلایان در این کشور می‌دانند. با این حال و به‌رغم فشار بالایی که به‌دلیل تعداد زیاد بیماران بدحال به‌نظام درمانی این کشور وارد می‌شد، سیاست قرنطینه و پایش بیماران موفق بود و به‌نظر می‌رسد که آمارهای ابتلای روزانه چندهزار نفری دیگر در ایتالیا مشاهده نشود. آمار شیوع کرونا در بریتانیا نیز قابل‌‌تامل است.

آمریکا؛ در میانه بحران

درحال‌حاضر آمریکا بیشترین آمار ابتلای روزانه را در بین تمام کشورها دارد. در بیست و چهار ساعت منتهی به 4 جولای، بیش از 45 هزار نفر در این کشور به کرونا مبتلا شدند و 254 نفر نیز جان خود را از دست دادند. به‌رغم اینکه آمریکا از امکانات مالی کافی برای اعمال قرنطینه همگانی برخوردار است، اختلافات سیاسی و ترس از یک رکود اقتصادی سنگین موجب شد که سیاست یکپارچه و مناسبی برای مقابله با این همه‌گیری اتخاذ نشود و آمار مبتلایان در این کشور همچنان سیر صعودی داشته باشد. بسیاری از متخصصان بر این باور‌ند که نبود نظام رفاه همگانی پیشرفته در این کشور امکان حمایت هدفمند از شهروندان و کسب‌وکارها را از دولت آمریکا گرفته است و از این جهت تبعات رکودی و بیکاری در آمریکا مهلک‌تر از اروپا خواهد شد. نخستین مورد رسمی ابتلا در آمریکا 22 ژانویه گزارش شد. در اواخر ماه آوریل به‌نظر می‌رسید که سیر صعودی مبتلایان جدید متوقف شده و آمار رو به کاهش است، اما با لغو برخی از محدودیت‌ها و همچنان ناآرامی‌های سیاسی رخ داده در این کشور، روند صعودی آمار دوباره جان گرفت. این در حالی است که در برخی از ایالت‌ها مانند نیویورک روند ابتلاهای جدید نزولی شده و شرایط بسیار بهتر از ایالت‌های دیگر است. از نظر تست‌گیری و پایش بیماران نیز اگرچه آمریکا جزو کشورهایی است که تعداد کل تست‌های انجام شده در آن بسیار بالا است، با این حال فاصله بسیاری تا عملکرد موفق کشورهایی چون کره و ژاپن وجود دارد.

روسیه؛ عبور از بحران؟

اگر تردیدهای جدی که در مورد صحت آمار رسمی روسیه وجود دارد را در نظر نگیریم، می‌توان گفت که این کشور عملکرد مناسبی در زمینه مقابله با همه‌گیری کرونا داشته است. نخستین ابتلای رسمی در این کشور در 31 ژانویه اعلام شد و پس از آن شیب صعود مبتلایان در این کشور چندان بالا نبود. با این حال روند صعودی از اوایل آوریل شدت گرفت و نقطه اوج نخست همه‌گیری در این کشور در 11 مه ‌با ابتلای بیش از 11 هزار نفر در یک شبانه‌روز ثبت شد. پس از آن روند شیوع تا حدودی ثابت ماند و سپس نزول کرد، به‌طوری که در روزهای گذشته آمار مبتلایان جدید نزدیک به 6 هزار نفر در این کشور ثبت شده است.

نکته مهم در مورد روسیه تعداد بالای تست‌های انجام شده در این کشور است. روسیه در رقابت با آمریکا و چین جزو کشورهای با بیشترین تست انجام شده است. تا 4 جولای، بیش از 20 میلیون و 450 هزار تست در این کشور انجام شده است که پس از چین با بیش از 90 میلیون و 410 هزارتست و آمریکا با حدود 36 میلیون و 300 هزار تست در رتبه سوم قرار می‌گیرد. البته از نظر نسبت تعداد تست به جمعیت، روسیه با ثبت بیش از 140 هزار تست به ازای هر یک میلیون جمعیت بالاتر از آمریکا و چین و پایین‌تر از کشورهای کوچک خلیج‌فارس قرار می‌گیرد. این نسبت در آمریکا حدود 110 هزار تست به ازای هر یک میلیون جمعیت است. علاوه بر این‌ها، نرخ مرگ‌ومیر کرونا در این کشور نیز بسیار کم و حدود 4/ 1 درصد است که خود به تردیدها در مورد صحت این آمار دامن می‌زند.

آمریکای جنوبی؛ صعود دیرهنگام

با اینکه کرونا دیرتر از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی به آمریکای لاتین رسید، روند صعودی همه‌گیری در این کشورها چنان سریع بود که درحال‌حاضر از 10 کشوری که بیشترین تعداد مبتلایان را داشته‌اند 3 کشور از آمریکای جنوبی حضور دارند. برزیل با مجموع یک میلیون و 578 هزار مبتلا در رتبه دوم، پرو با 299 هزار مبتلا در رتبه پنجم و شیلی با 291 هزار مبتلا در رتبه هفتم جهان از نظر تعداد کل مبتلایان قرار دارد. به‌نظر می‌رسد که تراکم بالای جمعیت در این مناطق و همچنین پایین بودن استانداردهای بهداشتی سرعت شیوع کرونا در این کشورها را بالا برده است. باید دید آیا این کشورها می‌توانند سیر صعودی همه‌گیری را متوقف و نمره قابل قبولی در زمینه مقابله با کرونا کسب کنند یا خیر.

کارنامه ایران در قیاس با دیگر کشورها

با در نظر گرفتن تمام عوامل اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی، می‌توان گفت که عملکرد ایران در مقابله با کرونا اگرچه عالی نبوده، اما قابل قبول بوده است. خوشبختانه سیر صعودی اولیه مبتلایان در ایران پس از ایجاد برخی محدودیت‌ها و همچنین پس از تعطیلی‌های فروردین شکسته شد و اکنون نیز که شاهد صعود دوباره آمار مبتلایان هستیم، صعودی شدید مانند آنچه در برزیل یا هند رخ داد را مشاهده نمی‌کنیم. با این حال، در مقایسه با کشورهای اروپایی که تا دو ماه پیش وضعیت بسیار بدتری از ایران داشتند و درحال‌حاضر آمار بسیار بهتری از ایران دارند، کاستی‌هایی مشاهده می‌شود. برای مثال، آمار کل مبتلایان ایران در روز گذشته از ایتالیا پیشی گرفت. دلیل این امر را می‌توان در سه عامل جست؛ نخست زمان‌بندی بازگشایی کسب‌وکارها و لغو محدودیت‌ها، دوم ظرفیت تست‌گیری و نظام درمانی و سوم اوضاع اقتصادی.

با توجه به عملکرد و آمار دیگر کشورها، می‌توان گفت که دولت در بازگشایی و لغو محدودیت‌ها تعجیل نابجایی کرده است. شاید اگر محدودیت‌های وضع شده در اسفند و فروردین یک ماه بیشتر ادامه می‌یافت، امروز شاهد صعود دوباره آمار بیماران نبودیم. از این رو احتمال دارد دولت مجبور شود یک بار دیگر قرنطینه موقت در کشور ایجاد کند که ممکن است هزینه بیشتری نسبت به تمدید قرنطینه قبلی داشته باشد.

از نظر تست‌گیری و عملکرد نظام درمانی، ایران نمره بسیار خوبی در مقایسه با کشورهای مشابه می‌گیرد. خوشبختانه تامین دارو و امکانات مورد نیاز برای تجهیز و آماده‌سازی مراکز درمانی با سرعت مناسبی انجام شد و کشور از همان ماه اسفند در تامین نیازهای اساسی بیماران با مشکل حادی روبه‌رو نشد. از نظر تست‌گیری نیز، با توجه به تحریم‌ها و شرایط اقتصادی نه‌چندان مناسب، آمار تست‌های انجام شده در ایران قابل قبول اما ناکافی است. درحال‌حاضر مجموعا  یک‌میلیون و 820 هزار تست در ایران گرفته شده که نسبت به کشورهایی با جمعیت مشابه ایران کمتر است. درواقع در ایران به ازای هر یک میلیون نفر حدود 21 هزار تست گرفته شده است. این آمار برای کشورهایی چون ایتالیا، فرانسه، و بریتانیا حدودا بین 110 تا 150 هزار تست است. از این رو لازم است که دولت با تامین منابع لازم تعداد تست‌ها را چند برابر افزایش دهد. البته مساعدت‌های بین‌المللی برای تامین نیازهای بخش درمانی و افزایش ظرفیت تست‌گیری بسیار مهم است و تاثیر منفی تحریم‌ها در این زمینه نیز حس می‌شود. متاسفانه تحریم‌های آمریکا و کسری بودجه شدید، دست دولت را برای اتخاذ سیاست‌های جسورانه در مقابله با کرونا بسته است. درواقع مهم‌ترین دلیل تعجیل دولت در لغو محدودیت‌ها همین وضعیت نابسامان اقتصادی بود که معاش بسیاری از اقشار را در صورت ادامه محدودیت‌ها ناممکن می‌کرد.

استراتژی پیروز: روی هم رفته می‌توان یک استراتژی مناسب برای مقابله با همه‌گیری کرونا باید شامل سه مرحله باشد: ایجاد محدودیت‌های اجتماعی برای جلوگیری از صعود شدید تعداد بیماران و آماده‌سازی و افزایش ظرفیت نظام درمانی در مرحله نخست، بازگشایی هوشمند کسب‌وکارها همراه با تست‌گیری گسترده و شناسایی خوشه‌های اصلی ابتلا در کشور، و پایش همه‌جانبه اوضاع پس از فروکش کردن موج اول شیوع به منظور جلوگیری از ایجاد موج‌های بعدی. گذشته از اینکه زمان‌بندی لغو محدودیت‌ها در ایران چندان مناسب نبوده، به‌نظر می‌رسد که اقدامات کافی در مرحله سوم نیز به درستی اتخاذ نشده است. مهم‌ترین اقدام در این مرحله تست‌گیری هوشمند و ساختارمند است به‌طوری که از ایجاد خوشه‌های جدید جلوگیری شود. برای مثال لازم است که دولت برنامه ویژه‌ای برای پایش منطقه‌ای بیماران داشته باشد و در صورت لزوم اقدام به قرنطینه بخش‌هایی از کشور که وضعیت مناسبی ندارند بکند. تنها در این صورت است که می‌توان به شکست کامل کرونا در کشور امید داشت.