کاربرد آموزه های دینی در پیشگیری از رفتارهای پرخطر و برخورداری از سبک زندگی سالم در نوجوانان

مقدمه و بیان مسئله

سبک زندگی در رشته مطالعات فرهنگی به مجموعه رفتارها، مدلها و الگوهای کنشهای هر فرد اطلاق میشود که معطوف به ابعاد هنجاری، رفتاری و معنایی زندگی اجتماعی او باشد و نشان دهنده کم و کیف نظام باورها و کنشها و واکنش های فرد و جامعه میباشد.(کوش،67،1381) مشکلات رفتاری نوجوانان نظیر سوء مصرف مواد مخدر، انحرافات اخلاقی و اجتماعی، افت و ترک تحصیل، حاملگیهای دوره نوجوانی و اعمال خشونت و پرخاشگری، نه تنها در ابعاد فردی و خانوادگی بلکه برای کل جامعه هزینه آور بوده وپیامدهای اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی بسیار منفی را در بر دارد. شیوع رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان و جوانان ایرانی نیز در سالهای اخیر به یک مسئله ی اجتماعی تبدیل شده است و نگرانیهای عمیقی را در سطوح مختلف مدیریتی، دانشگاهی و عمومی جامعه به وجود آورده است. میانگین سن شروع سیگار در ایران در بین افراد سیگاری 6/16 سال بوده است و بالاترین نسبت معتادان کشور (7/45%) در فاصله ی 17 تا 22 سال مصرف مواد را آغاز کرده اند(زاده محمدی، 2010) از سویی، خانواده کوچکترین واحد اجتماعی و اولین جایگاه تربیتی برای فرزندان میباشد، لذا به عنوان مهمترین عامل تأثیرگذار در شکل گیری رفتارهای مثبت یا منفی، ایجاد عادتهای مطلوب یا نامطلوب و همچنین اتخاذ روشهای سالم یا ناسالم برای زندگی فردی و اجتماعی در آینده میباشد. همچنین از مهمترین عواملی که میتواند یک جامعه را از فساد و انحراف بازدارد اعتقادات مذهبی افراد است. به گفته ی رفیع پور مهمترین علت سیستم کنترل درونی انسانها هستند و مهمترین سیستم کنترل درونی دین و مذهب است (بهار و رحمانی،1391: 12) دین با کاهش ناهنجاریهای اجتماعی در جامعه بصورت یک نیروی حیاتبخش و سعادت پرور عمل میکند(پوراحمد و دیگران1391: 10).

اهمیت و ضرورت پژوهش

در دنیای امروز کشورهای غربی تلاش فراوانی دارند تا با تغییر سبک زندگی کشورهای اسلامی (بخصوص در جمهوری اسلامی به دلیل ایجاد شیوه جدیدی از حکومت مداری که مدل لیبرال دموکراسی را به چالش کشیده است) زمینه بسط نفوذ و استیلای خود را با پخش فیلم های ماهوراره ای، عادی جلوه دادن رفتارهاری پرخطر وترویج اباحه گری فراهم نمایند. ازطرفی پیشگیری ننمودن از رفتارهای پرخطر با بسیاری از بیماریهای مزمن و خطرناک همراه است. به علاوه از آنجا که این رفتارها بیشتر به هنگام ایجاد و ساخت خانواده در ارزشمند ترین سال های زندگی، از نظر میزان کارآیی، رخ می دهد، این مشکلات رفتاری بیشترین تاثیر را بر زندگی خانوادگی و شغلی فرد می گذارد. افرادپرخطر تنها به فرد خودآسیب نمی رساند بلکه به هر کس که با آن ها در تماس باشد آسیب می رساند؛ و زمانی که تعداد افرادی که دست به اقدام اعمال پرخطر می زنند فراتر از حد قابل جبران باشد، جامعه صدمه می بیند. اعمال پرخطر خسارات و هزینه های بسیاری را به جامعه تحمیل می کند. بنابراین عوارض ناشی از آن شامل؛عوارض فردی، خانوادگی، شغلی، اجتماعی واقتصادی می باشد. با توجه به نقش دین در زندگی اجتماعی انسان مدرن، مطالعه ی دین و رفتار دینی یکی از جنبه های مهم پژوهش و نظریه پردازی در جامعه شناسی معاصر را تشکیل میدهد و از ابتدای پیدایش جامعه شناسی مدرن، مطالعه ی دین به لحاظ نقشی که در ایجاد و حفظ ساختارهای اجتماعی و حفظ تعادل روانشناختی افراد دارد، موردتوجه بوده است(زاکرمن،1384:3). بنابراین با توجه به وابستگی وجوه فرهنگی، سیاسی،اقتصادی و تأثیرپذیری دین از محیط اجتماعی و فرهنگی و جایگاه دین بعنوان یکی از نهادهای مهم اجتماعی، لازم است که پژوهشهای کمی و کیفی بسیاری در این زمینه انجام شود (رضادوست و دیگران، 1390: 4). دلیل مهم در بررسی اهمیت دینی در جامعه ی ایران، جوان بودن جمعیت است، بنابراین بجاست که پژوهشهای فراوان در این زمینه انجام شود. تحقیق و تفحص در نگرشها، روحیات و اعتقادات نوجوانان در عرصه های گوناگون، بویژه از بعد جهتگیری دینی و دینداری میتواند در شناخت ویژگیهای آنان ما را یاری کند (رضادوست و دیگران، 1390: 5). به سبب اهمیت موضوع و تأثیر دینداری بر زوایای مختلف زندگی انسانها و بخصوص رفتار آنها و به علت کاربردی و راهبردی بودن نتایج، انجام این پژوهش ضروری به نظر میرسد.

پرسش پژوهش:

درقالب موضوع این پژوهش که محور آن سبک زندگی سالم نوجوانان وپیشگیری ازرفتارهای پرخطر(بارویکرد به آموزه های دینی) است، به این پرسش ها پاسخ داده می شود؛ الف- معنی ومفهوم سبک زندگی چیست؟و چرا باید به آن اهمیت داد؟ ب–رفتارهای پرخطر کدامند؟ وپیشگیری از آن تا چه میزان در کاهش جرایم اجتماعی موثر است؟ پ - نقش آموزه های دینی در اصلاح وبهبود سبک زندگی خانواده های ایرانی و عدم گرایش جوانان به رفتارهای پرخطر تا چه اندازه است؟

پیشینه و روش پژوهش:

با تفحصی که درکتاب ها ومقالات فارسی در زمینه ی سبک زندگی سالم وپیشگیری از رفتارهای پرخطر بارویکرد به آموزه های دینی صورت گرفت،کتاب یا مقاله ی خاص، در باره ی موضوع پژوهش مورد نظر یافت نشد ولی درباره ی موضوع های مورد بحث در مقاله با عناوین مختلف در بعضی ازکتاب ها، مقالات و نشریات پیشگیری نوین ، سایت ها مباحثی حاصل شد که در منابع ذکر شده اند.

پارسامهر و دیوبند در پژوهش خود با عنوان» بررسی رابطه ی بین میزان دینداری والدین با خشونت میان فردی فرزندان پسر دبیرستانی « به این نتیجه رسیدند که بین دینداری والدین و خشونت فرزندان رابطه ی منفی و معنادار وجود داشت. میزان این همبستگی در مورد رابطه ی دینداری پدر با خشونت فرزند معنادارتر بوده است؛ بنابراین، تقویت باورهای دینی در والدین میتواند نقش مؤثری در کاهش رفتار انحرافی چون خشونت ایفا کند(پارسامهر و دیوبند، 1390: 87-71). بررسیهای علمی نشان میدهند هر چه میزان معنویت و دینداری افراد زیادتر باشد، مصونیت بیشتری از بیماریهای روانی و انحراف رفتاری و اجتماعی پیدا میکنند (هاشمیان فر و دیگران، 1392: 53-72).

کونیگ و دیگران (2001)، والاس و دیگران(2003) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که بین دو متغیر دینداری و مصرف سیگار رابطه ی منفی وجود دارد. نان ماکر و دیگران (2003) به این نتیجه رسیدند که دو نوع دینداری عمومی و خصوصی رابطه ی منفی معنی داری با مصرف سیگار دارند. دوناهو و بنسون به این نتیجه رسیدند که دینداری بصورت مستقیم با رفتارها و ارزشهای فرا اجتماعی نوجوانان و جوانان رابطه دارد و این امر بطور بالقوهای از درگیرشدن نوجوانان در رفتارهای منفی و سازش نایافتهای چون بزهکاری، مصرف مواد و الکل و برقراری روابط نامشروع جنسی پیشگیری میکند و از این طریق سازگاری اجتماعی آنان را تسهیل میکند (دوناهو، 1995). افرادی که از دینداری بالایی برخوردارند سازگاری بهتری با موقعیت استرس زا دارند. میزان پایین تری از هیجانات منفی و افسردگی را تجربه میکنند. اضطراب کمتری دارند، از مصرف مواد روانگردان و الکل پرهیز میکنند، از حمایت اجتماعی بالاتری برخوردارند. آنها به دلیل داشتن روشی سالم در زندگی امید به زندگی بالاتری نسبت به سایر افراد عادی دارند(کونیگ 1988و سامسون2005).

دراین پژوهش، سبک زندگی سالم وپیشگیری از رفتارهای پرخطر بارویکرد به کاربرد آموزه های دینی به عنوان یک معیار ومیزان اصلی که نقش تعیین کننده ای در سرنوشت جوانان جامعه دارد، مطرح گردید و سعی بر آن است، اصولی از این امر که صرفا نشات گرفته از مفاهیم علمی است، براساس تقسیم بندی ذیل با روش کتابخانه ای و اسنادی به شیوه ای منسجم مرتبط با موضوع پژوهش ارائه شود.

«سبک زندگی» چیست؟

مفهوم سبک زندگی (style of lif) شامل مجموعه رفتارها و الگوهای کنش هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی و نشان دهنده ی کم و کیف نظام باورها و کنشهای فرد است؛ به عبارتی بر ماهیت و محتوای خاص تعاملات و کنشهای اشخاص در هر جامعه دلالت دارد و مبین اغراض، نیات، معانی و تفاسیر فرد در جریان عمل روزمره و زندگی روزانه و پایه و اساس فهم شرایط فرهنگی موجود و تحولات پیش رو در این حوزه تلقی میشود؛در واقع با به کارگیری مفهوم سبک زندگی و تعمق در آن میتوان از هنجارهای پنهان در اذهان، باورها و رفتارهای مردم یک جامعه، سر درآورد و از جهت گیریها و الگوهای موجود یا در حال شکل گیری، تفسیر واقع بینانه ای ارائه کرد.سبک زندگی بر ماهیت و محتوای خاص تعاملات و کنشهای اشخاص در هر جامعه دلالت دارد و مبین اغراض، نیات، معانی و تفاسیر فرد در جریان عمل روزمره و زندگی روزانه است. به عبارتی بهتر ، سبک های زندگی به عنوان رابط بین ویژگی های فردی اعم از ارزش ها، نگرش ها، منابع و سلیقه ها از یک طرف و الگوهای کنش از طرف دیگر درک می شوند(رضوی زاده،،1368، 42) واژه ی سبک زندگی، روشهای متفاوت زندگی را نشان میدهد. اصطلاح سبک زندگی به معنای «طرز زندگی» نیز مفهوم سازی شده است. «طرز زندگی» معمولاً از طریق ارزشها و «روشهای مصرف» شناخته میشود که ناشی از تمایز فزاینده جوامع سرمایه داری پیشرفته است.«سبک زندگی را میتوان مجموعهای کم و بیش جامع از عملکردها تعبیر کرد که فرد آنها را به کار میگیرد. این عملکردها نه فقط نیازهای جاری او را برآورده می سازد بلکه روایت خاصی را هم که وی برای هویت شخصی خویش برمی-گزیند.»(گیدنز،، 1378، 120)

وضعیت سبک زندگی ایرانی - اسلامی

هر نظام و مکتبی با توجه به مبانی بینشی و ارزشی ویژه ای پایه گذاری میشود و سازوکارها و سامانه های آن با توجه به اهداف، مبانی ارزشی و بینشی شکل میگیرد. انسان نیز تحت این آموزه ها به انجام رفتارها و کنشهایی دست میزند که این عملکرد، زندگی او را شکل میدهد. اسلام مکتبی انسان ساز است، لذا تمامی ابعاد انسان را جهت رشد و تعالی مد نظر قرار میدهد و با ارائه ی دستورهایی کامل و همه جانبه، سعی در رشد تمامی پتانسیل ها و امکانات انسانی دارد؛ ابعاد انسانی که هم در زندگی دنیایی فرد مهم است و هم در زندگی اخروی او و هر دو کمال دنیوی و اخروی از این دیدگاه اهمیت دارد. منابع علمی و معرفتی دستیابی به سبک زندگی اسلامی، قرآن کریم، سنت و سیره معصومین، عقل بشر و تجربه میباشند، چهار منبعی که به توصیه ی اسلام در هر زمینه ای از جمله سبک زندگی به آنها نیاز داریم. (مکارم شیرازی،1374، 112) بنابراین تفاوت زیادی بین سبک زندگی از منظر اسلام با غرب وجود دارد و تفاوتمان این است که در غرب وحی الهی و معارف وحیانی را کنار گذاشته اند و معتقدیم که مشکل بزرگ غرب در همین جاست ولی از جهت بهادادن به عقل و تجربه، دستاوردهای ارزشمندی داشته اند. نگاه جامعِ اسلامی تقریباً همان اندازه که با کنار گذاشتن معارف وحیانی مخالف است، با کنارگذاشتن عقل و تجربه نیز مخالف است. عقل و تجربه در کنار وحی و معارف وحیانی، برای ما معرفت آفرین است. پس ما برای دسترسی به دانشی جامع باید از همه این منابع استفاده کنیم و نتیجه ای سازگار از اینها به دست آوریم در این صورت به یک نظریه اسلامی در همه عرصه ها ازجمله سبک زندگی دست خواهیم یافت.

نوجوانی و پیشگیری از رفتارهای پرخطر

نوجوانی بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی شامل گروه سنی 19-10 سال است که دوره گذر از کودکی به بلوغ به شمار می رود. این گذار دارای ابعاد زیست شناختی، روان شناختی، اجتماعی و عاطفی است که نوجوانان در معرض استرس های فراوانی قرار می گیرند (صادقی و گیلانی پور، 45، 1388) اگر با دید دقیق تمام مراحل زندگی هر انسان را بررسی کنیم، می بینیم که نوجوانی یکی از سخت ترین، پر تلاطم ترین و پر فشارترین و در عین حال یکی از مراحل شیرین زندگی هر انسانی است، چرا که در این مرحله است که فرد برای اولین بار با مسائل و رفتارها و فرضیه هایی در ذهن، آشنا می شود که شاید در هیچ یک از مراحل قبل و بعد از این دوره با آنها آشنا نبوده است..(احدی ودیگران، 123،1378) امروزه شیوع رفتارهای پرخطر بخصوص در نوجوانان و جوانان به یکی از مهمترین و گسترده ترین دل نگرانیهای جوامع بشری تبدیل شده است. علیرغم فعالیتهای پیگیرانه سه دهه گذشته رفتارهای مخاطره آمیز در سطح جهان دارای رشد تصاعدی بوده است. هزینه پزشکی و مراقبتی آن رو به افزایش است. حال آنکه پیشگیری، تنها راه مقابله تشخیص داده شده است. تغییر رفتارهای بهداشتی مردم مستلزم اطلاع و آگاهی آنهاست. در این میان مربیان بهداشتی می توانند سهم بسیار مهمی در ارتقا آگاهی سایرین در جهت کنترل و پیشگیری از رفتارهای پرخطر در مدرسه، خانواده و جامعه داشته باشند. لذا میزان آگاهی و آموزش مستمر آنها حائز اهمیت است. رفتارهای پر خطر تاثیرات عمیقی بر سلامت فرد و جامعه می گذارند و عواقب بسیار بدی در بردارند. در صورت ثبات این رفتارها در شخصیت فرد، سبک زندگی او ناسالم نامیده می شوند. رفتارهای پر خطر سنین نوجوانی و جوانی عمدتا شامل استعمال دخانیات، اعتیاد و سوء مصرف مواد و... می باشند. شناخت این الگوهای رفتاری غلط و اجتناب از بروز این رفتارها و یا تداوم این رفتارها در نوجوانان و جوانان منجر به فراهم شدن زندگی سالم و کسب سلامتی و توانمندی این گروه خواهد شد. « قوانین و طرح و برنامه های مربوط به مسائل بهداشتی و ارتقای سلامتی در نوجوانان و جوانان به توجه فوری نیاز دارد؛ زیرا منابع مادی و معنوی قابل توجهی برای آموزش و تربیت آنان سرمایه گذاری میشود و بسیاری از الگوهای رفتاری در بزرگسالی در خلال این دوران شروع و تثبیت میگردند. همچنین، آنان در آینده سرمایه ها و قدرتهای تجاری و اقتصادی جامعه خواهند بود؛ بنابراین، توجه به نیازهای بهداشتی، رفتارهای پرخطر و انحرافات و آسیبهای اجتماعی نوجوانان از وظایف اساسی دست اندرکاران امر بهداشت و درمان و آموزش و پرورش است. عدم توجه به این امر میتواند به بروز بیماریها و مشکلات عدیده در آنان منجر شود و کاهش قدرت بهره وری و به هدر رفتن سرمایه گذاریهای اجتماعی برای این گروه عظیم را به دنبال داشته باشد.»(دفتر سازمان بهداشت جهانی در منطقه غرب اقیانوس آرام)

قرآن و سبک زندگی سالم

سبک زندگی روش الگومند مصرف، درک و ارزش گذاری محصولات مادی است که استقرار معیارهای هویتی را در چارچوب زمان و مکان ممکن می سازد. سبک زندگی اساساً به معنای نمادین محصولات توجه دارد؛ یعنی آن چه که در ورای هویت آشکار این محصولات نهفته است (فاضلی، 1382، 67) فرد با قبول سبک زندگی خاص، خود را در معرض بازنمایی و قضاوت افراد دیگر جامعه قرار می دهد و در واقع ماهیت و درونیات خود را بروز می دهد. سبک زندگی چگونه بودن افراد را شکل می دهد و آن را می توان به مجموعه ای از رفتارها تعبیر کرد که فرد آنها را به کار می گیرد تا نه فقط نیازهای جاری او برآورده شود بلکه روایت خاصی را که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است در برابر دیگران مجسم سازد. سبک زندگی مجموعه ای نسبتاً منسجم از همه رفتارها و فعالیتهای یک فرد معین در جریان زندگی روزمره است.

از نظر قرآن بین انسان و پروردگار جهانیان، عهد و پیمانی است که پاسداشت آن، درهای معنوی را میگشاید و آدمی را به سبک زندگی نوین رهنمون میسازد، تا او را به بارگاه رحمت الهی و جهان «عندیّت» برساند. جهانی که پایدار و همیشگی است و زندگی سالم و شادمان و برخورداری از آن زندگی، هرگز تباه نمیشود. «وَ لاَ تَشْترَواْ بِعَهدْ اللهِّ ثَمَنًا قلِیلًا إنمَا عندَ اللّهِ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کنتمْ تَعْلَموُنَ * مَا عِندَکمْ یَنفَدُ وَ مَا عِندَ اللّهِ باقٍ وَ لَنجَزِیَنَّ الَّذیِنَ صَبَرُواْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کانُواْ یَعْمَلُونَ * مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکرٍ أَوْ أُنثَی وَ هوَ مؤْمِنٌ فلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کانُواْ یَعْمَلُونَ»

«پیمان خدا را به بهای ناچیزی نفروشید. زیرا آنچه نزد خدا است - اگر بدانید - قطعاً برای شما بهتر است. آنچه نزد شما است، تمام میشود و آنچه نزد خدا است پایدار. و قطعاً کسانی را که صبوری و شکیبایی ورزیدند، به بهتر از آنچه عمل میکردند، پاداش خواهیم داد. هر کس - از مرد یا زن - کار شایسته کند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگی پاکیزهای، حیات میبخشیم و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام میدادند، پاداش خواهیم داد». در مقابل، کسانی که از «زندگی سالم» و درک محضر الهی محرومند «فی قُلُوبِهِم مرَّضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرضًا وَ لهُمُ عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کانُوا یَکْذِبوُنَ» «در دلهایشان مرض است و خداوند بیماری و کاستی دلشان را بیشتر میکند و برایشان عذاب دردناکی است ». این دلهای بیمار حتی در قیامت هم حضور الهی را به شایستگی درک نمیکند و شاید بیشترین رنج آنها روز ظهور آخرت، همین باشد. «وَ نحَشُرهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعمَی * قاَلَ رَبِّ لِم حشَرْتَنِی أَعمَی وَ قَدْ کنتُ بَصِیرًاً * قَالَ کذَلِک أَتَتْک آیاَتُنَا فنَسِیتَهَا وَ کذَلِک الْیوْمَ تُنسَی» «و در قیامت او را نابینا بر می انگیزیم. گوید:

پروردگارا، چرا مرا کور محشور کردی، در حالی که بینا بودم؟ (خدا) گوید: همان طور که آیات ما برای یادآوری آمد، اما تو فراموش کردی، امروز فراموش میشوی». (جوادی آملی، 57،1379)

نقش و تاثیرآموزه های دینی (آیات و روایات) در پیشگیری از رفتارهای پرخطر

توجه به نقش آموزه های الهی در پیشگیری از رفتارهای پرخطر نظر بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است. با طبقه بندی قوانین اسلام، می توان به اصولی دست یافت که در گستره ی وسیعی، راه دست یابی به زندگی سالم را امکان پذیر می کند و به رشد روانی، جلوگیری از سقوط موثر واقع شود. تجربیات بشری نشان می دهند،کسانی که ارتباط روحی خود را از راه عبادت با خدا حفظ کرده اند،از عزت نفس واعتماد به نفس بهتر واز سلامت روحی و روانی بالاتری برخوردارند ودر کنترل هیجانات هم موفق تر عمل می کنند. تقید به ارزش های دینی، در وجود فرد چارچوب محدودی تعریف می کند وحضور نیرویی خارق العاده و بی انتها در زندگی وذهن فرد به عنوان آفریدگار، به وی اطمینان می دهد که زندگی هدف دار است وهیچ چیز عبث وبیهوده آفریده نشده است (سلمانی راوی،15:1393) درقرآن آمده است «ربنا ما خلقت هذا باطلا»:خدایا این جهان را بیهوده نیافریدی. (آل عمران/191) یا در سوره ای دیگرآمده است:«افحسبتم انما خلقناکم عبثا...»:آیا پنداشته اید شما رابیهوده آفریده ایم وبسوی ما بازگشت نمی کنید. (مومنون /115) و نیز در آیه ی 173 سوره ی بقره بر تاثیر افکار و رفتار فرد بر خود و دیگران تأکید شده است. براساس ضوابط قطعی فرهنگ اسلامی، رفتار انسان برای خود و دیگران نباید مضر باشد و حتی فکری که سلامت خود و جامعه را مختل کند، نباید به خود راه دهد. پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) سلامت رفتار را معیار پذیرش اسلام می داند و می فرماید: «مسلمان کسی است که مسلمانان دیگر از دست و زبانش (افکارش) در امان باشند. بدین ترتیب آموزه های دینی می توانند عاملی بازدارنده، مشارکت کننده، مداخله گر و نیرویی امدادگر به فرد و جامعه کمک موثری داشته باشد. در جامعه ی ما که یک جامعه ی مذهبی است، می توان با استفاده ی درست از آموزه های دینی، از آن به عنوان مولفه ای مفید برای رسیدن به کمال استفاده کرد.

نتیجه:

سبک زندگی از مفاهیم جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی است که معمولاً از طریق ارزشها و «روشهای مصرف» شناخته می شود. سبک زندگی هر جامعه برگرفته از هویت قومی و مذهبی آن است، هویت جامعه ی ما مبتنی بر سیره ی پیشوایان و متاثر از مذهب دینی است. منابع علمی و معرفتی دستیابی به سبک زندگی اسلامی، قرآن کریم، سنت و سیره معصومین، عقل بشر و تجربه میباشند، چهار منبعی است که به توصیه ی اسلام در هر زمینه ای از جمله سبک زندگی به آنها نیاز داریم. اسلام مکتبی انسان ساز است، لذا تمامی ابعاد انسان را جهت رشد و تعالی مد نظر قرار میدهد و با ارائه ی دستورهایی کامل و همه جانبه، سعی در رشد تمامی پتانسیل ها و امکانات انسانی دارد؛ ابعاد انسانی که هم در زندگی دنیایی فرد مهم است و هم در زندگی اخروی او و هر دو کمال دنیوی و اخروی از این دیدگاه اهمیت دارد. امروزه شیوع رفتارهای پرخطر بخصوص در نوجوانان و جوانان به یکی از مهمترین و گسترده ترین دل نگرانی های جوامع بشری تبدیل شده است. علیرغم فعالیت های پیگیرانه سه دهه گذشته رفتارهای مخاطره آمیز در سطح جهان دارای رشد تصاعدی بوده است. هزینه پزشکی و مراقبتی آن رو به افزایش است. حال آنکه پیشگیری، تنها راه مقابله تشخیص داده شده است. تغییر رفتارهای بهداشتی مردم مستلزم اطلاع و آگاهی آنهاست. در این میان مربیان بهداشتی می توانند سهم بسیار مهمی در ارتقا آگاهی سایرین در جهت کنترل و پیشگیری از رفتارهای پرخطر در مدرسه، خانواده و جامعه داشته باشند. لذا میزان آگاهی و آموزش مستمر آنها حائز اهمیت است. از نظر قرآن بین انسان و پروردگار جهانیان، عهد و پیمانی است که پاسداشت آن، درهای معنوی را می گشاید و آدمی را به سبک زندگی نوین رهنمون میسازد، تا او را به بارگاه رحمت الهی و جهان «عندیّت» برساند. جهانی که پایدار و همیشگی است و زندگی سالم و شادمان و برخورداری از آن، هرگز تباه نمیشود.تجربیات بشری نشان می دهند،کسانی که ارتباط روحی خود را از راه عبادت با خدا حفظ کرده اند،از عزت نفس واعتماد به نفس بهتر واز سلامت روحی وروانی بالاتری برخوردارند ودر کنترل هیجانات هم موفق تر عمل می کنند. تقید به ارزش های دینی، در وجود فرد چارچوب محدودی تعریف می کند وحضور نیرویی خارق العاده وبی انتها در زندگی وذهن فرد به عنوان آفریدگار،به وی اطمینان می دهد که زندگی هدف دار است وهیچ چیز عبث وبیهوده آفریده نشده است.

پیشنهاد ها

- همکاری ومشارکت مدرسه وخانواده در اقدام پیشگیرانه از آسیب های اجتماعی.

- مقدمات برگزاری آموزش های حرفه ای درمدارس با هدف پیشگیری از رفتارهای پرخطر.

- تحلیل وارزیابی آن آسیب های اجتماعی در مدارس با ارائه فیلم های آموزشی.

- تلاش برای تقویت نهاد خانواده و پرهیز از سطحینگری به مبانی فرهنگی و دینی.

- تقویت باورها و ارزش های مذهبی وجهت دهی به سلیقه و ذائقه مردم به استفاده از فیلم، موسیقی و هنر فاخر و سالم.

- انتخاب بهترین گزینه برای نوجوانان برای حضور در دنیای مجازی با هدف پیشگیری از رفتارهای پرخطر.

- ارتباط مستمر نهاد خانواده، مدرسه، حوزه های علمیه و دانشگاهها و وحدت آنها در سیاست گذاری و برنامه ریزی.

- ارزیابی سیاست نهادهای فرهنگی در دوره های زمانی و شناسایی نقاط ضعف و قوت و بررسی بازخوردهای جامعه .

راهکارها

تصور وجود سبکهای زندگی بدون رسانه های جمعی غیرممکن است. رسانه ها نقش مهمی در تبلیغ سبکهای زندگی مختلف دارند.رسانه ها و فضای مجازی تاثیر مستقیمی بر سبک زندگی دارند زیرا ساختار کشورهای جهان سوم که عموما دارای فرهنگ سنتی هستند با هجوم رسانه های جهانی در هم پاشیده است و مسئولان و قانونگذاران نتوانستند با سرعت آن حرکت کنند و از این روند عقب مانده اند. مسئولان اجرایی و تقنینی نظام جمهوری اسلامی باید برنامه های مدون و دقیقی برای تشویق جامعه(به ویژه نسل جوان) به داشتن سبک زندگی متناسب با ارزش های اسلامی، تقویت باورها و ارزش های مذهبی و جهت دهی به سلیقه و ذائقه مردم به استفاده از فیلم، موسیقی و هنر فاخر و سالم و. .. داشته باشند. دولت باید تلاش نماید تا ارزش های اسلامی به نحو احسن و قابل قبولی به نسل جوان منتقل شود و فرایند انتقال ارزش ها از کانال های مناسب و به شیوه نرم افزاری صحیح صورت پذیرد. در این راه تاکید بر اهمیت آموزش و پرورش همگانی و تربیت و جامعه پذیر نمودن کودکان و نوجوانان، تاکید بر رسانه ها و فضای وب در انتقال ارزش ها، تلاش برای تقویت نهاد خانواده، به کارگیری شیوه های نوین تبلیغی و پرهیز از سطحی نگری به مبانی فرهنگی و دینی، ارتباط ارگانیک، مستمر و برنامه ریزی شده نهاد خانواده، مساجد، حوزه های علمیه و دانشگاهها و وحدت آنها در سیاست گذاری و برنامه ریزی، ارزیابی سیاست نهادهای فرهنگی کشور در دوره های زمانی مختلف برای شناسایی نقاط ضعف و قوت و بررسی بازخوردهای جامعه و. .. اهمیت فراوانی دارد. در نهایت این که بدون شک جمهوری اسلامی با توجه به قدرت بالای نرم افزاری و با تاکید بر ایدئولوژی و هویت اسلامی و میراث فرهنگی مشترک می تواند زمینه افزایش امنیت اجتماعی و ایجاد سبک زندگی واقعی متناسب با ارزش های اسلامی را فراهم نماید. ایجاد چنین الگویی از سبک و فرهنگ صحیح زندگی منجر به رسیدن به آرامش، امنیت، تعالی و پیشرفت حقیقی نه تنها مردم ایران بلکه کل مردم جهان گردد.

منابع و مآخذ:

1- قرآن کریم

2- آنتونی گیدنز، 1378، تجدد و تشخص، ترجمه ی ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.

3- احدی،محسن وهمکاران،1386، روانشناسی رشد، تهران:نشر پردیس،چاپ دوازدهم.

4- بهار، مهری و رحمانی، سحر (1391). "بررسی شکاف نسلی به لحاظ وضعیت دینداری دو نسل دهه ی 50 و 70(با تأکید به بعد مناسکی)"، فصلنامه ی جامعه شناسی مطالعات جوانان، سال3، شماره ی6.

5- پارسامهر، مهربان، دیوبند، فائزه (1390) ".بررسی رابطه ی بین میزان دینداری والدین با خشونت میان فردی فرزندان پسر دبیرستانی"، مجله ی روانشناسی و دین، سال 4شماره ی1.

6- پوراحمد، احمد و همکاران (1391)" بررسی رابطه ی دینداری و احساس امنیت در فضاهای شهری و روستایی (مورد مطالعه: شهرستان کوهدشت) "، پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال 1، شماره ی1.

7- رضادوست، کریم؛ حسین زاده، علی حسین و مصطفایی دولت آباد، حلیمه. (1390) "بررسی جامعه شناسی برخی از عوامل مؤثر بر میزان دینداری (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز) "، فصلنامه ی برنامه ریزی رفاه و توسعه ی اجتماعی، شماره ی10.

8- رضوی زاده، نورالدین، 1386، بررسی تاثیر مصرف رسانه ها بر سبک زندگی ساکنان تهران، تهران: نشر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت ارشاد اسلامی.

9- زاکرمن، فیل (1384). درآمدی بر جامعه شناسی دین، ترجمه ی خشایار دیهیمی، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

10- جلالی آریاک؛ ناهیدی، امیرعلیاکبری و علوی.

11- جوادی آملی، عبدالله،1379، فطرت در قرآن، قم: نشر اسراء.

12- سلمانی راوی، محمد،1393، آموزهای دینی و نقش آن درپیشگیری از اعتیاد، نشریه رشد1(پیشگیری نوین)، ص15-17.

13- صادقی، م و گیلانی پور، م 1388، الگوهای پیشگیری از سوء مصرف مواد در نوجوانان،تهران:نشر آوا.

14 - کوش ، دنی، 1381، مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمه فریدون وحید، تهران، نشر،مکز تحقیقات صدا وسیما.

15 - فاضلی، محمد،1382 مصرف و سبک زندگی، قم، انتشارات صبح صادق.

16- مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، تهران: نشر دارالکتب الاسلامیه، چ پنجم.

17- هاشمیان فر، سید علی؛ دهقانی، حمید و اکبرزاده، فاطمه (1392)".تأثیر دینداری و رسانه های جمعی بر احساس امنیت اجتماعی دانشجویان"، پژوهش راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال 2، شماره ی پیاپی 5، شماره ی1.

18- Donahue, J. M. & Benson, H. (1995). “Religious and wellbeing of adolescents ”, Journal of Social Issues, 51(2), 145-160.

19- Koenig, H. G., Moberg, D. O., & Kvale, J. N. (1988).“Religious activities and attitudes of older adults in a geriatric assessment clinic ”, Journal of the American Geriatrics Society, 36 , 362 -374.

20- Samson, T., Lloyd, C., Petchkovsky, L., & Manaia, W. (2005).“Exploration of Australian and New Zealand indigenous People's spirituality and mental health ”, Australian Occupational Therapy Journal , 52: 181-187.

21- Zadehmohammadi Ali, Ahmadabadi Zohreh (2010). “Risktaking behaviors among adolescents: the strategies to prediction crimes commitment”, Journal of family research winter 2010; 5(20): 467 -485.