سخن اصلی در برگزاری یا عدم برگزاری عزاداری در ایام کرونایی نیست، بلکه در چگونگی برگزاری پر شکوه مراسم است به گونه ای که هم عزاداران عاشق اباعبدالله زبان به شِکوِه نگشایند و هم تعظیم شعائر حسینی به شکل بایسته صورت بندد و هم پیشگیری های لازم برای جلوگیری از گسترش کرونا مطابق نظر مسؤولان به عمل آید.
صورت بندی موضوع بحث
گاه به نظر می رسد هنوز محل اصلی نزاع و اختلاف رأی بین کسانی که در رد و قبول یکدیگر سخن می گویند روشن نیست. استدلال کردن به اهمیت و برکات اقامه عزا بر سیدالشهداء در پاسخ کسانی که پیشنهاد دارند امسال تجمع گسترده برای عزاداری نداشته باشیم، یکی از مصادیق این سخن است. در حدی که صاحب این قلم پی گرفته است هیچ یک از کسانی که بر ضرورت رعایت مسائل بهداشتی پای می فشرند، معتقد به تعطیل عزاداری نیستند تا در رد آنها گفته شود عزای سیدالشهداء چه برکات این جهانی و آن جهانی و الهی دارد. رهبر معظم انقلاب هم که تصمیم در این موضوع مهم را به ستاد ملی مقابله با کرونا واگذار کردند اینبار بر خلاف آن چه پیش از این در باره مساجد فرموده بودند، آن را مقید به این که تصمیم گیران باید درک درستی از اهمیت عزاداری داشته باشند نفرمودند، شاید به این دلیل که هیچ کس در کشور ما نیست که در گوشه ای مسؤولیتی کوچک یا بزرگ داشته باشد و سودای تعطیل کردن عزداری را حتی به بهانه حفظ سلامت مردم در برابر شیوع کرونا در سر بپروراند.
بنابر این سخن اصلی در برگزاری یا عدم برگزاری عزاداری در ایام کرونایی نیست، بلکه در چگونگی برگزاری پر شکوه مراسم است به گونه ای که هم عزاداران عاشق اباعبدالله زبان به شِکوِه نگشایند و هم تعظیم شعائر حسینی به شکل بایسته صورت بندد و هم پیشگیری های لازم برای جلوگیری از گسترش کرونا مطابق نظر مسؤولان به عمل آید.
شرایط طبیعی و محیط عزاداری
اثرگذاری شرایط طبیعی پیرامونی بر شکل عزاداری یک امر بدیهی است و همان طور که شکل عزاداری در ایام تابستان با ایام زمستان (از نظر لباس عزداران و ماندن طولانی مدت در فضای باز و یا دمای هوای فضاهای بسته و مانند) تفاوت می کند یعنی محیط طبیعی بر عزاداری اثر می گذارد، اکنون نیز یک پدیده طبیعی به نام کرونا خود را بر بسیاری از ابعاد زندگی ما از جمله عزاداری ها تحمیل کرده است. پیشنهاد جایگزین کردن روشها و قالبهای جدید برای عزاداری، در حقیقت واکنش به این شرایط طبیعی جدید کرونایی است.
سه پیشنهاد جدید برای عزاداری در شرایط جدید به جای اجتماعات بزرگ سنتی که بیشتر آنها پیش از این نیز از زبان مدافعان سلامت جامعه و علاقمندان حفظ تندرستی و نشاط عزاداران سیدالشهداء علیه السلام بیان شده است چنین است: گسترش پاره ای آداب و آیینهای کمتر مورد توجه به جای آداب و آیین های رایج، تقویت بهره گیری از فضای موسوم به فضای مجازی، اجرای الگوی هر خانواده، یک حسینیه.
الف. گسترش پاره ای آداب و آیین های کمتر مورد توجه به جای آداب و آیین های رایج
شاید کمتر شعائر اسلامی است که به اندازه عزای سیدالشهداء علیه السلام دارای آداب و آیینهای فراوان و گوناگون باشد. پاره ای از این آداب و آیینها مانند روضه خوانی، سینه زنی، توزیع نذورات و پوشیدن لباس مشکی به گونه ای موردپسند گسترش و عمومیت یافته است، اما پاره ای دیگر چنین نیست و هر چند شناخته شده است به صورت مطلوب رواج ندارد. مانند نصب پرچم عزاداری بر سر در منازل و کوچه و بازار، سلام فرستادن بر حسین علیه السلام به هنگام نوشیدن آب، لعن قاتلان آن حضرت و به تعبیر شهید مطهری تطبیق آن با یزیدهای مستکبر و حق ستیز زمانه، تبرک جستن از تربت پاک سیدالشهداء علیه السلام، زیارت آن حضرت از راه دور و جز آن. اگر امسال شرایط مناسبی برای اجرای برخی از شعائر که رواج مطلوبی داشته است، وجود ندارد چه منعی برای اقامه و گسترش برخی دیگر از آنها که رواج مطلوبی نداشته است، وجود دارد؟ از نظر تکریم محرم و عاشورا، چه تفاوتی بین شعائری که قبلا گسترش بیشتری یافته بود و شعائری که اکنون زمینه گسترش آنها فراهم آمده وجود دارد؟ آیا بهتر نیست موقعیت سال جاری را برای رواج این دسته از آداب و آیین ها مغتنم شمرد؟
با این نگاه اقتصاد محرم نیز هیچ آسیب نخواهد دید، زیرا بخش عمده آن مانند نذورات که به قوت خود باقی است (طبعا با تغییر شکل ادای عهد و نذر) و بخش های تعطیل شده آن هم جایگزین های گوناگون و تازه ای پیدا خواهد کرد.
ب. تقویت بهره گیری از فضای موسوم به فضای مجازی
بهره گیری از فضای مجازی برای پاسداشت و گسترش فرهنگ اسلامی امری بسیار بدیهی، رائج و گریزناپذیر است؛ اما با این وجود شاهد پاره ای اظهارنظرهای شگفت در مخالفت صریح یا ضمنی با جایگزین شدن این فضا به جای فضاهای سنتی برگزاری مراسم عزاداری هم بوده ایم تا آن جا که حتی آن را به برنامه و توطئه دشمنان هم نسبت داده اند.
واژه مجازی در زبان فارسی در برابر کلمه انگلیسی Virtul به کار رفته است. این واژه به دلیل تضاد با کلمه حقیقت (حقیقت و مجاز) یک بار معنایی سلبی در زبان فارسی دارد که این بار منفی در زبان انگلیسی برای کلمه ورچوآل وجود ندارد. دنیای موسوم به دنیای مجازی از واقعی ترین واقعیتهای زندگی کنون ماست و معنای آن حقیقی نبودن نیست، Virtul در اصل به معنای نزدیک به واقع، نازل منزله واقع، در حکم واقع بودن و مانند آن است و فضای مجازی هم بر همین اساس یعنی فضای نزدیک به واقع و نازل منزله واقع شاید اگر کلمه دیگری برای ترجمه این کلمه برگزیده می شد، مشکلات ما کمتر بود.
همان طور که وقتی سخنرانی این آقایان از رسانه ملی پخش می شود آن چه ما در منزل می شنویم صدای واقعی آنها نیست بلکه بازتولید صدای آنها به مدد ابزارهای جدید ارتباطی است، گسترش عزادارای در این فضا هم به معنای بهره گیری از یک فضای واقعی برای تولید و بازتولید گونه های مختلف نزدیک به واقع عزاداری برای سیدالشهداء علیه السلام است. جایگزین شدن موقت و فعال شدن دائم ظرفیتهای این فضا در برابر فضای سنتی برگزاری عزاداری چه منعی دارد؟ مگر همین فضاها و شبکه های اجتماعی نبودند که حرکت گسترده موسوم به ربیع عربی را در کشورهای اسلامی مدیریت کردند؟ مگر همین شبکه های اجتماعی نیستند که ظرفیت موج آفرینی آنها در کشورمان در مناسبت های مختلف رصد می شود؟ چگونه است که فعال شدن این ظرفیت بزرگ و جایگزین شدن موقت آن برای شکل های سنتی عزاداری برای عزاداری سیدالشهداء در شرایط کنونی کم اهمیت یا کم بهاء انگاشته می شود؟
ج. اجرای الگوی «هر خانواده، یک حسینیه»
پیشنهاد سوم که حتما باید در پیوند با پیشنهاد دوم مد نظر قرار گیرد در حقیقت کوشش برای یافتن راهی برای جبران ظرفیت بسیار بالای مجالس سنتی سیدالشهداء علیه السلام برای فرهنگ پذیری نوجوانان و جوانان در شرایط جدید کرونایی است. ظرفیت و کارکرد بی بدیل محافل سنتی عزای حسینی را در این زمینه نمی توان نادیده گرفت، اما اکنون شرایطی فراهم آمده که می توان ظرفیت های یک کانون دیگر به نام خانواده را هم برای فرهنگ پذیری عاشورایی فعال کرد. خانواده اصلی ترین کانون تربیت شهروند فرهیخته ارزش مدار است و الگوی هر خانواده، یک حسینیه که هنوز به صورت گسترده و روش مند تجربه نشده است می تواند تا حد بسیار زیاد خلأ ناشی از عدم برگزاری مراسم پرازدحام سنتی را جبران کند. دریغ است که این فرصت مناسب برای آسان از دست برود. سلامت روان جامعه که در محافل عزای سیدالشهداء تأمین می شد اکنون می تواند با مدیریت بهتر در محیط خانواده پی گرفته شود. شرایط کرونایی فرصتی بسیار عالی برای زنده ساختن و زنده نگاه داشتن بخشی فراموش شده از نقش و کارکردهای خانواده برای تربیت نسل حسینی است. البته این موضوع نباید در حد شعارهای احساسی باقی بماند و اجرای درست آن در گروی یک رشته مطالعات و بررسی های روش مند و برنامه ریزی های دانش محور است.
